De speculatie met voedingsmiddelen benadeelt boeren overal ter wereld. Ook die in Zwitserland. Alleen al in 2012 verloren zij door het gokken op voedingsmiddelen 100 miljoen Zwitserse Frank, stelt het Zwitserse Initiative gegen Spekulation. Machtige financiële partijen houden met hun landbouwderivaten vaak ook nog eens de armoede in de Derde Wereld in stand. Die speculatie leidt tot bubbels in voedselprijzen waarvan de producenten – boeren en tuinders – zelden profiteren. En de consument al helemaal niet. In arme landen, waar een groter percentage van het inkomen aan voeding wordt besteed, komt dat keihard aan. 

Die financialisering van de landbouw moet worden gestopt, vinden veel Zwitsers. Een verbond van socialisten, groenen, christelijke groeperingen en boeren heeft een referendum georganiseerd dat de puur financiële speculatie aan banden beoogt te leggen. 

Nein, non, näeh 

Zondag mochten de Zwitsers daarover stemmen. Maar het is niet het succes geworden waarop het burgerinitiatief had gehoopt. Een meerderheid van 59,9 procent van de stemmers heeft tegen het voorstel gestemd. De meeste Zwitsers zagen het voorstel als een bedreiging voor de Zwitserse economie, die relatief veel internationaal opererende voedingsbedrijven kent. Nestlé, Lindt & Sprüngli (chocola), Tetra Laval (melk en voedselverwerking) en Hero (kindervoeding) zijn enkele bekende voorbeelden. 

Die Zwitserse handel in landbouwgrondstoffen is goed voor een omzet van 21 miljard dollar en heeft 10.000 banen gecreëerd

Maar daarnaast opereren ook veel handelsondernemingen vanuit Zwitserland. De koffiebonen voor een espresso macchiato bij Starbucks bijvoorbeeld zijn weliswaar in Nederland geroosterd, maar gekocht van Starbucks Zwitserland. En om fiscale redenen vaak ook nog eens voor een hogere prijs dan gebruikelijk is. Die Zwitserse handel in landbouwgrondstoffen is goed voor een omzet van 21 miljard dollar (4 procent van het BBP) en heeft 10.000 banen gecreëerd. Van daaruit werd een sterke campagne gevoerd om tegen het voorstel te stemmen.

Deregulering leidde tot speculatie-explosie

Het indekken tegen risico’s is zo oud als de handel in landbouwproducten zelf. Al sinds de middeleeuwen dekken handelaren zich in tegen bedreigingen zoals misoogsten, oorlogen en stormen. Het verschil met normale afdekking van risico is dat sinds de deregulering in de jaren negentig van zogenoemde commodity futures de handel grotendeels in handen is gekomen van financiële instellingen. Investment banks zoals Deutsche Bank, Goldman Sachs, JP Morgan en Morgan Stanley en Barclays zijn nu de vijf grootste voedselhandelaren ter wereld. Althans, op papier, want met de werkelijke handel hebben ze niets te maken. 

De handel in voedselderivaten is sinds die deregulering geëxplodeerd. In 2011 bijvoorbeeld werd er op de grootste derivatenbeurs ter wereld, CBOT in Chicago, 73 keer meer in graanderivaten gehandeld dan in fysiek graan. Gokken op hongersnoden loont: door de enorme posities die zij in kunnen nemen, kunnen die zakenbanken de prijzen praktisch naar hun hand zetten. Dat is niet langer amoreel, maar ronduit immoreel, vinden critici. 

In een zin is het referendum wel geslaagd, zeggen de initiatiefnemers van Spekulationstopp. Het heeft het onderwerp weer op de agenda gezet. Ook Follow the Money wil aandacht besteden aan dit onderwerp. Met name de rol die Nederland hierin speelt heeft onze interesse. Hoe kunnen we dat het beste aanpakken? Wat is volgens jou interessant om te onderzoeken? Stuur je suggesties en ideeën naar redactie@ftm.nl.