
Wat Nederland kan leren van Bernie Sanders
Afgelopen weekend won senator Bernie Sanders in drie staten de voorverkiezing voor de presidentsnominatie voor de Democraten. Ook in Nederland komt er steeds meer aandacht voor Sanders, merkt gastauteur Richard van der Linde. Wat, vraagt hij zich af, kunnen Rutte en Dijsselbloem leren van zijn economische beleidsvoorstellen?
De post-Keynesiaanse ‘socialist’
Voor zijn economisch beleid wordt Sanders bijgestaan door Stephanie Kelton. Zij is hoofd van de economiefaculteit aan de University of Missouri – Kansas City (UMKC) en één van de grondleggers van de Modern Monetary Theory (MMT) –ook wel post-Keynesianisme genoemd – een alternatieve economische stroming die langzaam meer voor het voetlicht treedt. Deze stroming maakt een groot onderscheid tussen enerzijds monetair 'soevereine staten' – landen met een eigen ‘zwevende’ valuta en anderzijds landen in een munteenheid of landen die de waarde van hun munt gekoppeld hebben aan een andere munt (in dit artikel verder aangeduid als 'niet-soevereine staten'). De essentie van de MMT is dat een soevereine staat eerst geld in omloop moet brengen (voor een tegenprestatie van de ontvanger) voordat ze belasting kan heffen, in tegenstelling tot een huishouden dat eerst geld moet verdienen voordat ze het kan uitgeven. Belasting geeft geld haar waarde en een goede overheid besteedt volgens deze theorie geld aan zaken die de werkgelegenheid maximaliseren en daarmee ook de effectieve vraag in de economie, doordat de koopkracht van werkzoekenden toeneemt.
Belasting geeft geld haar waarde
Voor Amerikaanse begrippen is de economische agenda van Bernie Sanders vrij socialistisch. Hij wil werkloosheid bestrijden met overheidsuitgaven die de staatsschuld vergroten. Deze mensen kunnen zich nuttig gaan maken door de infrastructuur meer geschikt te maken voor efficiënt vervoer, huizen aan te passen en op verschillende manieren het energiesysteem te verduurzamen. Verder wil hij het minimumloon verhogen, educatie goedkoper maken en de verzorgingsstaat verder uitbreiden door het zorgstelsel toegankelijk te maken voor iedereen.
Dat is heel wat voor een land dat sinds de jaren ’50 allergisch is voor alles wat riekt naar socialisme. Wellicht hangt dat ergens samen met de historie van het continent, dat van oudsher – in tegenstelling tot de Engelse cultuur – kansen aan alle lagen van de bevolking bood. En door een traditie waarin alle kinderen een deel van het familiekapitaal erfden – waar in ‘moederland’ Engeland in de 19e eeuw vooral nog het eerstgeboorterecht gold – was het ook in veel gevallen noodzakelijk dat men eigen succes zou gaan nastreven. Het is dan misschien ook geen toeval dat Sanders vooral bij millenials goed scoort – de groep die vooral beter wordt van fiscale stimulering.
Soevereine staat
Onder oudere generaties kan Sanders op minder steun rekenen. De kritiek is zowel gericht op de rechtvaardigheid van Sanders’ beleid als op de betaalbaarheid er van. Volgens de MMT is de betaalbaarheid echter geen punt doordat de VS een soevereine staat is die zelf geld uitgeeft. Dat betekent niet dat de VS onbeperkt geld kan uitgeven aan alles wat het land maar wil, want de wijze waarop het wordt besteed – de efficiëntie – bepaalt of de uitgaven leiden tot inflatie. Alleen bestedingen die de (onvrijwillige) werkloosheid verlagen, zorgen voor welvaartsgroei zonder inflatie. Verkeerd besteed geld jaagt de inflatie wel degelijk aan, wat ook betekent dat de overheid moet stoppen met stimuleren zodra niemand meer onvrijwillig werkloos is.
Belasting wordt achteraf geheven om het geld initieel geaccepteerd te krijgen bij de uitgifte
Belasting wordt niet geheven om dit te bekostigen, het is juist andersom. Belasting wordt achteraf geheven om het geld initieel geaccepteerd te krijgen bij de uitgifte. Geld heeft immers geen intrinsieke waarde, dus het helpt dat het in ieder geval als belasting-token kan worden gebruikt; als een soort ‘verlaat de gevangenis’-kaart in het Monopoly-spel.
Over de rente op staatsobligaties hoeft men zich volgens de MMT ook niet druk te maken, want de centrale bank kan zelf de korte termijn-rente bepalen door zoveel obligaties van haar eigen overheid op te kopen dat de rente naar bijna-nul gaat. Banken hebben dan overtollige reserves die niet renderen, die ze graag opgeven voor een obligatie van de staat die tenminste nog een klein beetje rente geeft. En zowel obligaties als centrale bank reserves zijn IOU’s (‘I owe you’) van de overheid, dus van onderscheid in risico is geen sprake. Het staat een soevereine staat vrij om regels op te stellen of te schrappen die directe uitgifte van geld beperken. Obligaties zijn dus niet relevant voor fiscaal beleid (de hoogte van de staatsschuld), wel voor monetair beleid (de hoeveelheid centrale bank reserves in omloop). En waar staatsschuld een puur kwantitatieve uitdrukking is, gaat het dus eigenlijk om de kwalitatieve kant van die uitgaven. Het is alsof de investeringen en kosten van een bedrijf op een hoop zijn geveegd.
Niet-soevereine staat
Tot zover de VS. In hoeverre is dit ook van toepassing op een euroland als Nederland? Zoals Jesse Frederik in 2011 al op Follow the Money betoogde, heeft de invoering van de euro als groot nadeel dat landen zelf geen monetair beleid meer kunnen voeren. Dat houdt in dat de staat – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de VS – belasting moet innen om iets te kunnen betalen, want ze kan zelf geen geld creëren dat ze later door belastingen int. Net als bij een huishouden, kan geld opraken als niemand meer bereid is om te lenen. Een niet-soevereine staat bepaalt dus niet zelf de rente op haar obligaties.
'De invoering van de euro heeft als groot nadeel dat landen zelf geen monetair beleid meer kunnen voeren'
Het probleem in de eurozone is dat sommige landen meer in staat zijn om op de lange termijn aan de verplichtingen te voldoen dan andere landen. Dat heeft tal van oorzaken, maar komt grotendeels doordat er binnen de eurozone landen zijn, zoals Duitsland en Nederland, die structureel meer exporteren dan importeren en vice versa. Door meer te exporteren zorg je er als land voor dat je je eigen schulden kunt verlagen of meer kunt stimuleren zonder extra schuld op te bouwen. Landen als Griekenland, die netto meer importeren, zijn hier echter wel de dupe van (ook al wordt dat pas zichtbaar als de leningen aan die landen opdrogen).
Toch is dit ‘beggar-thy-neighbor’-beleid wel wat de prominente MMT econoom L. Randall Wray laatst in een interview met mij bepleitte voor regeringen van eurolanden. Wray is een collega van Kelton, chief economist van Bernie Sanders, en beschrijft in blogs op Kelton's website ook regelmatig de beperkingen die een overheid zichzelf oplegt door deel uit te maken van een monetaire unie. Hoewel Nederland er relatief goed voor staat in termen van solvabiliteit en werkgelegenheid, maken we wel deel uit van een monetaire unie die onbestuurbaar is en daarom logischerwijs niet meer uit de crisis gaat komen. Tenzij er fiscale overdrachten komen van exporterende naar importerende landen, wat zoiets zou inhouden als Duitsers die geld aan Grieken geven (i.t.t. uitlenen) om een Volkswagen te kopen. Daar zal geen draagvlak voor zijn zolang Europa geen fiscale unie is zoals de VS (via de begroting van de federale overheid worden sommige staten structureel door andere staten gesubsidieerd).
"De les die we uit de voorverkiezingen in de VS kunnen trekken, is dat we terug moeten naar een eigen munt als we verwachten dat andere landen geen fiscale unie wensen of wanneer we dat zelf niet willen"
Tweede Kamerverkiezingen in 2017
De economen achter het beleid van Bernie Sanders zouden Nederlandse politici in ieder geval voorschrijven de schaal van het monetaire regime gelijk te stellen aan die van het fiscale regime. Dat kan zowel volledige integratie als een terugkeer naar individuele valuta’s betekenen. Een tussenoplossing, zoals The Matheo Solution, waarbij wisselkoersen gestuurd kunnen worden door de ECB, zou de economieën van de eurozone lidstaten flexibeler maken, maar nog steeds niet soeverein. Een duaal stelsel waarin ieder land een substantieel deel (gesproken wordt over 15 procent) van zijn welvaart afstaat aan een parallelle Europese fiscale autoriteit die vervolgens herverdeelt door werkgelegenheidsprogramma’s in landen te financieren zou ook een tussenoplossing kunnen zijn. De kern is dat fiscaal en monetair beleid op elkaar afgestemd kunnen worden en daar is soevereiniteit voor nodig, op welke schaal dan ook.
Alle andere economische thema’s zijn ondergeschikt aan deze discussie. De economische agenda’s van politieke partijen zouden daarom bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen (in maart 2017) primair moeten gaan over een afweging van voor- en nadelen van volledige Europese integratie. Vanuit de positie van Sanders’ adviseurs zou dat veruit het belangrijkste thema zijn.
Of het nou om een Nederlandse of een Europese staatsbegroting gaat: hij zou fiscaal stimuleren tot aan volledige werkgelegenheid
Of Bernie Sanders in een Nederlandse situatie fiscale integratie zou verkiezen is niet zozeer relevant. Wel relevant is zijn economische agenda ná die keuze. Of het nou om een Nederlandse of een Europese staatsbegroting gaat: hij zou fiscaal stimuleren tot aan volledige werkgelegenheid. De les die we uit de voorverkiezingen in de VS kunnen trekken, is dat we terug moeten naar een eigen munt als we verwachten dat andere landen geen fiscale unie wensen of wanneer we dat zelf niet willen. Dat is de randvoorwaarde om iets zinnigs te kunnen zeggen over actuele thema’s als de inrichting van het geldstelsel, de bancaire sector, QE, negatieve rente en het basisinkomen.
Richard van der Linde studeerde Finance aan Nyenrode. Daarna specialiseerde hij zich als consultant in business model innovatie. Zijn denk- en werkwijze hebben geleid tot de blauwdruk voor het full reserve businessmodel van een depositobank.
34 Bijdragen
Felix Van Hoften 3
Gerrit Zeilemaker 6
Zij doen voorstellen om de bankencrisis op te lossen, de staatsschulden te beheersen, investeringen te stimuleren en de armoede te bestrijden. Het geheel heeft geen verdragsveranderingen nodig en biedt nationale staten een maximale bewegingsvrijheid.
Het heeft zeker onze aandacht nodig: http://yanisvaroufakis.eu/2014/09/21/revisiting-the-modest-proposal-qa-with-a-sceptic-fall-2014-version/
Richard van der Linde 2
Gerrit ZeilemakerMaartenH 10
Gerrit ZeilemakerGilles Wattel 1 3
MaartenHOverschotten in het ene land zouden moeten worden besteed aan investeringen in een ander land.
Dus geen parallel munten, waarvan ik althans niet begrijp hoe dat ooit zou kunnen werken.
Varoufakis stelt dat Merkel geen echte muntunie wil, het voortduren van de euro crisis is het middel om Berlijn de hoofdstad van Europa te laten blijven.
Ik ben overigens tegen een dergelijke muntunie, wij Nederlanders zetten ons eigen land op poten, waarom kunnen andere landen dat ook niet ?
Gewoon terug naar de EEG, met een munt per land.
Richard Ran 4
Kijk even naar MMT'er Mike Norman en diens ontkennende uitspraken m.b.t. de "housing bubble". Mike begint zijn relaas zo rond 4min34sec. Voor meer realisme, luister naar Peter Schiff. De video is uit 2006, Schiff zag het correct:
https://youtu.be/8ObTkJxityo
O Pen 13
Richard RanRichard Ran 4
O Pen""Het geheim van geluk is vrijheid en het geheim van vrijheid is moed.""
B.t.w., waarom zou een complete economische theorie alles zo makkelijk maken?
Richard van der Linde 2
Richard RanRichard Ran 4
Richard van der LindeRichard van der Linde 2
Richard RanIk zie ook dat je je vorige post aangevuld hebt. De kijk op de wereld van belegger Mike Norman is volgens mij niet representatief voor die van de genoemde academici in mijn column.
Richard Ran 4
Richard van der LindeDat je creep Norman's opvattingen niet representatief acht, is een pak van m'n hart ;)
Monsieur le baron de Munchausen 5
Richard RanRichard Ran 4
Monsieur le baron de MunchausenDe paniek is kennelijk groot, want de monetaire trukendoos raakt uitgeput. De vlucht in een nog radicalere variant op hetzelfde thema, i.e. "(overheids)consumptie is groei", is dan begrijpelijk.
Ik vind overigens het complete politieke establishment in de VS verwerpelijk qua economische opvattingen, incl. Bernie Sanders, die misschien een iets minder oorlogszuchtige buitenlandse politiek zou pogen te voeren dan de neo-con stromannen (m/v) die we tot nu toe hebben gehad.
Anton Van de Haar 8
Twee interessante maar enigszins technische artikelen daarover:
http://www.boeckler.de/pdf/v_2011_10_27_lavoie.pdf
http://monetaryrealism.com/comments-on-modern-money-theory-101-a-reply-to-critics-by-eric-tymoigne-and-l-randall-wray/
Richard van der Linde 2
Anton Van de HaarInteressanter is misschien om in te zoomen op de verschillen. Die lijkt vooral te zitten in de voorkeur om wel of niet de centrale bank en de schatkist gestyleerd weer te geven door ze te consolideren. Of zijn er fundamentele verschillen die ik hier onbenoemd laat?
Anton Van de Haar 8
Richard van der Linde"However, in my opinion, neo-chartalism carries some excess baggage, which must be gotten rid of. In trying to convince economists and the public that there are no financial constraints to expansionary fiscal policies, besides artificial constraints erected by politicians or bureaucrats that believe in mainstream theories and in the principles of sound finance, neo-chartalists end up using arguments that become counter-productive. There is nothing or very little to be gained in arguing that government can spend by simply crediting a bank account; that government expenditures must precede tax collection; that the creation of high powered money requires government deficits in the long run; that central bank advances can be assimilated to a government expenditure; or that taxes and issues of securities do not finance government expenditures. All these counter-intuitive claims are mostly based on a logic that relies on the consolidation of the financial activities of the government with the operations of the central bank, thus modifying standard terminology. I believe that such a consolidation leads to the avoidance of crucial steps in the analysis of the nexus between the government activities and the clearing and settlement system to which the central bank partakes, and hence leads to confusion and misunderstandings. And so do references to a leveraged vertical component of the money supply."
Richard van der Linde 2
Anton Van de HaarIn het voorschrijvende deel zijn wel verschillen, zoals Keen die pleit voor handelsoverschotten, waar Mosler dat doet voor handelstekorten (door een soevereine staat).
Roland Horvath 7
2/ Een geldtransfer unie in de eurozone is evident, die bestaat in elk land van rijk naar arm als gevolg van de Sociale Zekerheid SZ en de personenbelastingen. Des te meer nodig dat er in de EU geen vrije vestiging is anders dan bvb in de US. Want die is afhankelijk van het inkomen. Het surplus van het ene land is het tekort van het andere. Het surplus moet terug actief worden in de economie en niet in kas blijven. Beweren dat het surplus 100% eigendom is van de surpluslanden is onzin. Het kapitalistische systeem heeft voor het ogenblik ook een inkomsten verdeling waardoor grote vermogens in kas worden gehouden, omdat er geen winstverwachting is door een overcapaciteit.
3/ De fiscale politiek van de lidstaten moet overeenstemmen. Het gaat om de bedrijfslasten zoals lonen en sociale lasten. De 1,5 euro per uur lonen gedurende 10 jaar in Duitsland waren oneerlijke concurrentie en ze hebben de zuiderse staten van eurozone geruïneerd. Als de ondernemingen niet voldoende bedrijfslasten willen betalen, voor een koopkracht die aangepast is aan de prijzen, zoals ze nu doen, dan blijft de malaise voortduren. En dan is elke monetaire compensatie daarvan zinloos.
4/ Er is een verdere integratie nodig om de euro behoorlijk te doen werken.
Gilles Wattel 1 3
Roland HorvathLees: hef de landen met hun economieën en culturen op.
Vreselijk.
Roland Horvath 7
Gilles Wattel 1De EU behoort alleen een federatie te zijn met een beperkte hoeveelheid bevoegdheden. Onder andere de euro. Die kan niet functioneren zonder geld transferunie en zonder enige overeenstemming van de bedrijfslasten zoals lonen en sociale - en andere lasten en winstbelasting in de lidstaten.
De ontwikkeling van de EU gaat express verkeerd. De EU was nooit meer geweest dan een administratie van een kartel van Grote Multinationale Ondernemingen GMO. Dat verklaart de voortdurende mislukkingen zoals de besparingen, de Griekse crisis, de vluchtelingen crisis. Niemand doet enige moeite om de staatstructuur van de EU te normaliseren, hen te doen werken zoals dezelfde instellingen in de lidstaten.
De Raad bestaat dan uit 4 rechtstreeks verkozenen per lidstaat, die Europees denken. Het Parlement normale bevoegdheden. De Commissie komt voort uit een ideologische meerderheid in Parlement en Raad. De EU burgers stemmen elk jaar een vertrouwensvotum. Als er geen meerderheid is voor het gevoerde beleid, dan volgen verkiezingen voor Parlement en Raad. Meestal zal er vertrouwen zijn.
Richard Ran 4
Roland HorvathIk krijg even de indruk dat je een voorbeeld zou willen nemen aan de VS.
Zeg me dat het niet zo is..
Roland Horvath 7
Richard RanRichard Ran 4
Roland HorvathDe wordingsgeschiedenis van het EU-gedrocht is interessant. Voor mij staat de vraag nog open of de EU door omstandigheden tot schijndemocratisch unitair wanproduct is verworden of dat zulks altijd al de opzet was (wellicht ben je in dit kader mijn verwijzingen naar de ras-democraten van IG Farben hier al eens tegengekomen?)
Peter Urbanus 5
Zouden de geruchten dat de euro alles alleen maar duurder heeft gemaakt dan toch kloppen? Voor wie was de euro bestemd? Voor de EU-burgers of voor de grote internationale bedrijven?
Gilles Wattel 1 3
Peter UrbanusAllerlei landen maken componenten, die worden in Frankrijk in elkaar gezet.
Niet eenvoudig, als al die landen weer een eigen munt zouden hebben.
Primair was de euro natuurlijk politiek, een heilstaat heeft natuurlijk één munt.
Verder was Frankrijk jaloers op de sterke D mark van het land wat Frankrijk meent overwonnen te hebben, de smadelijke nederlaag van juni 1940 is vergeten.
En natuurlijk hoopten de zuidelijke landen op eurobonds, Duitsland en Nederland mogen dan de rente op de staatsschuld van de zuidelijke landen deels betalen.
Dan kan er ook nog de hoop geweest zijn dat wij de pensioenen van de zuidelijke landen gaan betalen, mijn vrees is dat Klijnsma het die kant uit stuurt.
Gilles Wattel 1 3
Rutte is alleen Voorzitter van de Stichting Rutte Vooruit, de man gaf 50 miljoen uit om Obama te behagen, met een onzinconferentie, en Rutte weet zelfs niets van de VOC als roversbende.
Dijsselbloem wordt terecht gekarakteriseerd door Varoufakis als 'intellectuele lichtgewicht, en onbetrouwbaar'.
Dus domme carrièremannetjes.
Helaas passen ze bij de rest.
Donner is weggemanoevreerd, die uitte kritiek op de obsessie met het begrotingstekort.
Kritische politici met hersens zijn niet gewenst, tegenwoordig.
MvdB
Ik volg Bernie (en Hilla en de GOP-ers) op de voet. Man o man, wat een verkiezingsstelsel en wat een volk, die Amerikanen. Ik ken er verschillende (héél verschillende) dus een beetje praktijkervaring heb ik wel. Wel leuk, daar niet van.
Richard Ran 4
MvdBGewaagd..
MvdB
Richard Ranhttps://www.youtube.com/watch?v=GJu8RreAGnM
Richard Ran 4
MvdBhttps://youtu.be/i2NIhn1gKX0
Vind 't - bij nader inzien - ook wel iets Arabisch hebben. Een isissijsje dan? (dwaalgast in Europa).
MvdB
Richard RanMaar ach, ik ben al blij dat Bernie bij jou toch iets beter (nou ja, minder slecht) scoort dan de rest. De republikeinse soap volg ik ook; met genoegen en verbijstering. Vermakelijk.
Van je ornithologie heb ik geen hoge pet op, maar ja, je kan niet alles hebben wah?
Pieter Jongejan 7
Zij willen een lage reële rente en een lage koers van de Amerikaanse dollar. De (jong) socialisten, maar ook de PvdA, Groen Links, en uiteraard de VVD en D66 gedragen zich als landverraders, die voor een paar zilverlingen te koop zijn. (bv. een baantje bij de NAVO (De Hoop Scheffer) of voorzitter van de Europese ministers van financiën (Dijsselbloem). En de Nederlandse bevolking mag de rekening betalen. Over MMT waren de Canadese Harvard hoogleraar en ik het snel eens. MMT kan onmiddellijk in de prullenbak, omdat hun aanhangers geen onderscheid maken tussen volumina en prijzen. De ultra lage rente blijft zo uit zicht. Gek dat Matthijs en anderen dat niet inzien.
MvdB
http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/04/06/bernie-sanders-voorspelde-de-panama-papers-in-2011