Ook in de andere lidstaten is sprake van ‘hardnekkige tekortkomingen’ bij het incasseren van importheffingen, schrijft de Rekenkamer in haar jaarlijkse rapport over de Europese begroting dat vandaag verschijnt. Maar Nederland wordt expliciet genoemd, wat ‘nogal uitzonderlijk is’, volgens lid van de Europese Rekenkamer Alex Brenninkmeijer: ‘Nederland is gewoon te traag met het implementeren van het IT-systeem.’

Hoeveel geld de EU is misgelopen doordat Nederland zijn IT-systeem maar niet op orde krijgt, is volgens de voormalige Nationale Ombudsman Brenninkmeijer niet te zeggen: ‘Ik kan er geen bedrag op plakken.’

De importheffingen moeten worden betaald als producten van buiten de EU op de Europese markt komen. Dit zijn de zogeheten Traditionele Eigen Middelen (TEM) van de EU: inkomsten die naar de Europese begroting gaan nadat de douanediensten van de lidstaten heffingen innen. Nederland is, na Duitsland, de belangrijkste bron van deze geldstroom naar Brussel. Dit jaar gaat het om een bedrag van meer dan vier miljard euro, verwacht de Europese Commissie.

Trage besluitvorming, te weinig geld

Vorige week publiceerde Follow the Money al een artikel over de jarenlange ruzies tussen Nederland en Brussel over de heffingen. In de afgelopen acht jaar moest de Nederlandse overheid 65 miljoen euro aan boetes betalen voor het niet of onvolledig innen van importheffingen. Mogelijk volgt nog een boete van een slordige 400 miljoen euro vanwege conflicten over zonnepanelen en textiel uit China. 

En nu blijkt het IT-systeem nog steeds niet te werken. Het gaat om software waarin alle importen en heffingen worden verzameld waarmee de Europese Commissie de nationale douanediensten in het oog kan houden. De Europese Rekenkamer stelt ‘vraagtekens bij de betrouwbaarheid van de Nederlandse TEM-overzichten’. Wordt wel alle informatie over producten – en dus de bijbehorende heffingen – die via de Rotterdamse haven of via luchthaven Schiphol de EU binnenkomen, gedeeld met Brussel? 

De problemen komen niet uit te lucht vallen. In 2018 vroeg de Europese Rekenkamer zich al af wat er mis gaat bij het invoeren van het IT-systeem. Het antwoord: trage besluitvorming en te weinig geld voor de uitvoering. 

In een reactie aan Follow the Money laat een woordvoerder van de douane weten dat ‘capaciteitsproblemen’ de oorzaak zijn. De douane zou het te druk hebben met het invoeren van een nieuw boekhoudsysteem. Nu dat er is, kan ook het Europese IT-systeem er komen. Eind 2022 moet het er zijn, is de belofte. 

‘Het woord spaghetti-IT komt zo ongeveer bij de Belastingdienst vandaan’

Daarnaast voert de douane als verzachtende omstandigheid aan dat zij tot vorig jaar deel uitmaakte van de Belastingdienst. Momenteel wordt de douane ‘ontvlecht’ uit de klauwen van de Belastingdienst waar de verouderde IT al vele jaren een groot probleem is. ‘Het woord spaghetti-IT komt zo ongeveer bij de Belastingdienst vandaan,’ zegt een oud-medewerker van de Nederlandse Rekenkamer tegen Follow the Money. 

Het ontsnappen uit de spaghetti moet de Europese Unie meer geld gaan opleveren. Een identiek IT-systeem in alle EU-landen kan voorkomen dat keer op keer frauderende importeurs de zwakste plekken weten te vinden. Dat gebeurt bijvoorbeeld regelmatig met de import van kleding en schoenen uit China. De importeurs claimen dat de kleding en schoenen veel minder waard zijn dan in werkelijkheid het geval is, waardoor ook de importheffingen lager uitvallen. De fraudeur kiest de douanedienst die de te lage opgave zonder al te veel controle accepteert.  

Jarenlang was toenmalig EU-lid Verenigd Koninkrijk de zwakste schakel. Nadat de controles in het VK werden aangescherpt, verplaatste het probleem zich naar Hongarije en Slowakije. Ook via Nederland komen de goedkope Chinese kledingstukken de Europese markt op, claimt de Europese Commissie.