Follow the Money heeft de afgelopen jaren tientallen artikelen gepubliceerd over de relatie tussen Nederland en Rusland. Twee thema’s keren daarbij telkens terug. Voor onze energievoorziening zijn we afhankelijk geworden van Rusland, en de overheid heeft daar willens en wetens aan meegewerkt. Het andere thema is geld. De financiële sector aan de Zuidas leverde hand- en spandiensten aan Russische staatsbedrijven en oligarchen uit zowel Rusland als Oekraïne. 

1: Gazproms sluipende greep

In samenwerking met journalisten van The Investigative Desk publiceerden we de afgelopen jaren een reeks artikelen over Gazprom. Uit ons onderzoek bleek dat ons land niet alleen steeds afhankelijker werd van Russische gasleveringen, maar ook dat het Russische staatsbedrijf bijna onopgemerkt een krachtige lobby optuigde en verschillende instituties financierde. Via universiteiten, gemeenten en waterschappen kreeg Gazprom vaste voet in Nederland. 

• Lees hier al onze publicaties over Gazprom in Nederland.

Hieronder een selectie van relevante artikelen over de relatie die Nederland met het Russische staatsbedrijf onderhoudt.

• Hoe Gazprom greep op Nederland kreeg ( jan. ’21)

De Nederlandse overheid bereidde zich voor op de import van Russisch gas om het wegvallen van het Groningse gas uit Slochteren te compenseren. Verschillende Nederlandse politieke partijen waarschuwden voor een afhankelijkheid van het Russische gasbedrijf Gazprom. Hoezeer is Nederland al aangewezen op Russisch gas? 

• MH17 geen obstakel voor gasonderhandelingen met Poetin – het moest alleen stiekem (maart '21)

Nadat MH17 op 17 juli 2014 was neergehaald, bevroor Nederland de diplomatieke relaties- en handelsrelaties met Rusland. Althans, voor de buitenwereld. Achter de schermen werden de banden snel weer aangehaald. De Nederlandse regering verzweeg dit tegenover de Kamer. De inzet: Russisch gas.

• Rutte licht Kamer ‘onjuist en onvolledig’ in over gascontacten met Rusland (juli ’21)

Ondanks de sancties die Nederland na de MH17-ramp instelde, bleef de overheid contacten met de Russen onderhouden over de leverantie van gas. Dat gebeurde op ambtelijk niveau, buiten de schijnwerpers van zowel de politiek als het publiek.

2: De Zuidas 

Nederland speelt als financieel centrum een belangrijke rol in de regie van Russische en Oekraïense geldstromen. Mede dankzij financiële en juridische dienstverleners aan de Amsterdamse Zuidas hebben oligarchen zich ongebreideld kunnen verrijken. Poetin heeft daarvan handig gebruik gemaakt, maar blijkt zich tegelijk bewust te zijn geweest van de potentiële kwetsbaarheid die daarin steekt.

• Poetin slaat deuk in belastingparadijs Nederland (juni ’21)

President Vladimir Poetin wil een einde maken aan het belastingverdrag tussen Rusland en Nederland. De gevolgen voor Nederland als transitland voor miljarden euro’s die de fiscus ontwijken, kunnen groot zijn. Niet alleen ligt een Russische exodus in het verschiet, ook veel niet-Russische bedrijven investeren via Nederland in Rusland.

• Advocatenkantoor Houthoff: het ‘Kremlin aan de Zuidas’ (aug. ’21)

Een van de grootste advocatenkantoren van Nederland, Houthoff, bedient grote klanten als Gazprom, Vimpelcom en de Russische Federatie. Houthoffs ambitie om via een elite-clientèle op te klimmen tot de top is zo hoog, dat de compliance eronder lijdt. Tussen de grootste klanten zitten veel Russische, waaronder ook enkele van twijfelachtig allooi. Deze ontving Houthoff ‘met open armen’. Heeft Houthoff wel goed onderzocht met welke klanten het advocatenkantoor zaken deed, zoals de wet verplicht?

• Oekraïense oligarch verdedigt zijn geroofde imperium met Nederlandse middelen (feb. ’20)

Nederland is een geliefd toevluchtsoord voor oligarchen, zoals de Oekraïense zakenman Igor Kolomoisky: hij wordt verantwoordelijk gehouden voor een ‘gat’ van 5,5 miljard dollar op de balans van de Oekraïense Privatbank en voert nu onder meer vanuit Nederland een wereldwijde, juridische loopgravenoorlog. Wat hebben mensen als Kolomoisky te zoeken in Nederland?

3: Oekraïne

Nederland heeft historisch gezien weinig nauwe banden met Oekraïne. De relatie met de voormalige Sovjet-republiek veranderde drastisch toen de MH17 boven Oekraïens gebied werd neergeschoten. In economisch opzicht is het land van kleine betekenis, al is de handel met het land sinds 2012 verdrievoudigd. Geopolitiek is het belang van de jonge staat wel groot. Russisch en Azerbeidzjaans gas voor Zuid-Europa stroomt door Oekraïne. Daarnaast is het land een grote producent van graan, maïs, ijzererts en steenkool. 

Over het Associatieverdrag met Oekraïne en de gevolgen ervan, hebben we in samenwerking met Platform Authentieke Journalistiek uitgebreid bericht in ons gelijknamige dossier, Associatieverdrag Oekraïne.

Enkele artikelen uit dit dossier die opnieuw relevant zijn:

• Europa hongert naar veevoer, desnoods met genetisch gemodificeerde soja uit Oekraïne (aug. ’21)

Europa wil af van soja waarvoor het Amazonewoud moet worden verwoest en kijkt begerig naar Oekraïne: uitgestrekte, vruchtbare akkers voor een grijpstuiver. Dat er nu ook in Oekraïne ontbossing plaatsvindt en het land bovendien genetisch gemodificeerde soja exporteert doet er even niet toe.

• De corrupte contrarevolutie in Oekraïne (feb. ’17)

Ondanks een reeks hervormingen na de Maidan-revolutie, stagneerde de corruptiebestrijding in Oekraïne. Maar dat niet alleen: er vond een contrarevolutie plaats door de corrupte kliek in Oekraïne die er alle belang bij had om de kleptocratie in stand te houden. Waarom hielp de EU Oekraïne eigenlijk nog? Een interview met de Oekraïense corruptiebestrijder Andrei Marusov.

4: Wat krijgt de gemiddelde Rus mee?

De persvrijheid in Rusland is de afgelopen jaren sterk beknot. In een interview schetst de in Nederland wonende Russische journalist Elena Bogdan een beklemmend beeld van de journalistiek in haar vaderland.

• Correspondent Elena Bogdan over verdwijnen onafhankelijke pers in Rusland: ‘Een journalistiek mijnenveld’ (mrt ’21)

• Kolonel Bouwmeester: ‘Het Westen onderschatte de kracht van misleiding en desinformatie (apr. 21)

De Russische annexatie van de Krim in 2014 is een omslagpunt in de manier waarop conflicten worden uitgevochten. In plaats van bommen en granaten gebruikten de Russen desinformatie en misleiding om hun militaire doelen te bereiken. En met succes. Sindsdien nam de inzet van deze conflictstechnieken een vlucht in het militaire en publieke domein. Dat plaatst het Westen volgens Kolonel Han Bouwmeester voor een ethisch vraagstuk: ‘We moeten harde keuzes maken.’

• ‘Poetins mensen’ slepen lastige journalisten voor de rechter (sep.21)

Wie in de zaken van Russische oligarchen duikt, loopt het risico voor een Britse rechter te belanden. De Britse laster- en smaadwetgeving is namelijk uitzonderlijk streng. ‘Het is een functionele manier om media het zwijgen op te leggen, ook al hebben de klagers juridisch geen poot om op te staan.’

Deel je kennis met FTM

Follow the Money wil de komende weken de geldsporen van en naar Rusland verder in kaart brengen. Als je beschikt over relevante kennis en die op een veilige manier met ons wilt delen, dan kan dat het beste via onze tip-pagina.