In juni 2017 kwam ik, in een tot nogal wat ophef leidend artikel, tot de conclusie dat het stimuleringsbeleid van de overheid wat betreft elektrisch rijden denivellerend werkt. Alleen ondernemers krijgen genoeg subsidie om elektrische auto’s aan te schaffen. Met name berijders van dure Tesla’s profiteren van het stimuleringsbeleid.

Van alle elektrische auto’s in Nederland is momenteel 43 procent een Tesla. In september van dit jaar was Tesla zelfs goed voor 59 procent van alle verkochte elektrische auto’s. In geen enkel Europees land, ook niet in het vooroplopende Noorwegen, is de Tesla zo dominant binnen de lokale elektrische automarkt. Voor heel Europa zijn de best verkopende elektrische auto’s namelijk de Nissan Leaf, Renault Zoe, Volkswagen Golf en BMW i3 – allemaal auto’s met een prijskaartje tot ongeveer 40.000 euro, terwijl een nieuwe Tesla bij 90.000 euro begint.

Met uitzondering van Noorwegen hebben andere landen een veel terughoudender subsidiebeleid dan Nederland. De meeste landen beperken zich tot het geven van een aankoopsubsidie van maximaal zesduizend euro. Het Nederlandse stimuleringsbeleid bestaat met name uit belastingvoordelen, wat de aanschaf van een elektrische auto vooral aantrekkelijk maakt voor zakelijke rijders. Voor particuliere kopers zijn elektrische auto’s tot nu toe veel te duur. Het Nederlandse stimuleringsbeleid was vooral ruimhartig voor  de dure modellen.

In het derde kwartaalbericht van Tesla bedankt ceo Elon Musk de Tesla-bezitters: ‘We are thankful to our customers for being such strong advocates of our products and mission.’ Het zou passend zijn geweest als Musk ook de Noorse en Nederlandse overheid had bedankt voor hun ruimhartige stimuleringsbeleid. Over de eerste 9 maanden van 2018 gingen ruim 16 procent van alle verkochte Tesla’s Model S en X naar deze twee landen. Onze staatssecretaris Financiën, Menno Snel, zou de volgende boodschap op Twitter kunnen zetten:

‘Dear Elon, we have lived up to the promises we made to your company in 2015. Over 2018 our country will count for close to 10.000 or 10% of your global sales volume of Model S en X. This promise will cost us close to 200 million euro annually in missed tax income and subsidies (20.000 euro per car per year) for the next five years for these 2018 Tesla sales only. Can you therefore put us first when it comes to building a Tesla giga car factory in Europe? Love, Menno.’

De verkoop in Nederland is door de aangekondigde belastingaanpassing naar een ongekend hoog niveau getild

Dat feest loopt binnenkort ten einde. Vanaf 1 januari 2019 wordt de gunstige fiscale regeling voor elektrische auto’s met een verkoopprijs boven de 50.000 euro behoorlijk versoberd. Omdat die met name kopers van een Tesla S en X treft, wordt in de wandelgangen gesproken van de Tesla-taks. De versobering was ruim van tevoren aangekondigd (juni 2015, in Autobrief II): aspirantkopers kunnen nog tot eind 2018 een Tesla aanschaffen en dan nog vijf jaar profiteren van de lage bijtelling. Wie in december 2018 een Tesla koopt, houdt dus tot december 2023 recht op een lage bijtelling.

De wijziging kost de Tesla S-kopers na 2019 tenminste 3.744 euro netto (0,52 x 0,18 x 40.000) per jaar extra. Dat kan oplopen tot 9.360 euro bij de Tesla X van 150.000 euro. Als we de verhoogde bijtelling toepassen in het rekenmodel van hoogleraar Maarten Steinbuch, een promotor van elektrisch rijden, komen we tot een stijging van de netto totale maandkosten van een Tesla S met 50 procent.

De verkoop van Tesla’s in Nederland is door de aangekondigde belastingaanpassing in 2018 naar een ongekend hoog niveau getild, en zal onvermijdelijk leiden tot een fikse verkoopdaling in 2019. In Denemarken leidde een belastingaanpassing in 2016 tot een verkoopdaling van de Tesla S van zelfs 97 procent in 2017.

Ook Jaguar profiteert op de valreep

Afgelopen zaterdag ging ik naar de Jaguar-dealer in Amsterdam om daar met eigen ogen de Jaguar I-Pace te bewonderen. Deze volledig elektrische auto is hier sinds enkele maanden te koop. De goedkoopste versie kost 80.000 euro, met wat extra’s kom je al gauw op 100.000 euro of meer. Jaguar Nederland verkocht in de eerste 9 maanden van dit jaar 1065, en het bedrijf verwacht in het laatste kwartaal van 2018 nog 4000 (!) exemplaren van de Jaguar I-Pace aan Nederlandse klanten te verkopen. De 20 Jaguar-dealers in Nederland zullen overuren moeten draaien om alle 4000 I-Paces in het vierde kwartaal afgeleverd te krijgen.

Onze ondernemers zijn vooral geïnteresseerd in ‘groene Hummers’

En alweer: Nederland en Noorwegen veroorzaken het leeuwendeel van de groeiende I-Pace-verkoop in Europa over 2018. Als de subsidie hoog genoeg is, verdringen Nederlandse (en Noorse) zakelijke rijders zich om een elektrische auto van een ton of meer te kopen. Buiten deze landen is veel minder belangstelling voor de elektrische Jaguar. Voor de Nissan Leaf, de BMW i3 en de Renault Zoe staat momenteel niemand in de rij. Onze ondernemers zijn vooral geïnteresseerd in wat journalist Loek Radix pakkend omschreef als ‘groene Hummers’.

Tesla- en Jaguar-kopers zijn zeker geen Nissan Leaf-klanten

Het laatste kwartaal van 2018 zien we dus een explosie in de verkoop van elektrische auto’s in Nederland. Tesla en Jaguar zullen samen naar mijn verwachting circa 8500 nieuwe auto’s registreren, een tiende van de totale autokwartaalverkoop. Het aantal nieuw gekochte elektrische auto’s zal in het laatste kwartaal van 2018 circa 11.500 zijn, 13,5 procent van de totale autoverkopen in het laatste kwartaal. Over heel 2018 zijn dan ruim 25.000 elektrische auto’s verkocht, 5,6 procent van de totale verwachte verkoop (445.000).

Of de huidige Tesla S of X-rijder te zijner tijd zal overstappen op een Nissan Leaf of een BMW i3, waag ik te betwijfelen. De Tesla Model 3 zal waarschijnlijk een succes worden in Nederland, tenminste: als die spoedig kan worden geleverd. Volgens de Rijksdienst voor Ondernemers wordt de Model 3 vanaf juni 2019 in Nederland verwacht. Het goedkoopste model zal naar schatting 38.000 euro kosten, oplopend tot 55.000 euro voor versies met een grotere accu. Een bezoek aan de lokale Tesla-dealer in Amsterdam leerde me dat zelfs Tesla niet precies weet wanneer de Model 3 in Nederland wordt geïntroduceerd, of wat de prijzen zijn. De Model 3 zal door zijn lagere aanschafprijs waarschijnlijk geen last hebben van de belastingaanpassing.

Tesla in Nederland goed voor 1 miljard omzet

De hogere bijtelling voor duurdere elektrische auto’s kan zelfs invloed hebben op Tesla’s beurskoers. De Nederlandse run op de Tesla S en X in het vierde kwartaal kan betekenen dat de verkoop over heel 2018 hier oploopt tot 10.000: eind september stond de teller op 5.284, en alleen al die maand werden er 1.645 nieuwe Tesla’s verkocht. Met een gemiddelde verkoopprijs van 100.000 euro per auto zal Tesla’s Nederlandse omzet in 2018 dan de 1 miljard passeren. Mocht dit lukken, dan is Nederland goed voor 10 procent van de door Tesla geraamde wereldwijde verkoop van de Model S en X.

In het derde kwartaal van 2018 passeerden we Noorwegen en werd Nederland de derde grote afzetmarkt van Tesla, na de Verenigde Staten en China. Het derde kwartaalbericht van Tesla laat zien dat 88 procent van haar auto’s in slechts vier landen worden afgezet. In het vierde kwartaal gaat Nederland, als gevolg van de handelsoorlog tussen China en de VS, wellicht zelfs China voorbij en zijn wij de tweede grote afzetmarkt. De in 2019 te verwachten dip in de Nederlandse verkoop zal dan ook een negatieve invloed hebben op de omzet van Tesla wereldwijd. In hoeverre analisten op Wall Street rekening houden met die aanstaande dip, is mij onbekend.

Een stuurloze overheid

In de Autobrief II van juni 2015 schreef toenmalig staatssecretaris Wiebes: ‘In de laatste maanden van 2013 ging de wereldwijde productie van de Mitsubishi Outlander PHEV en de Volvo V60 Plug-in Hybrid vrijwel geheel naar Nederland. Deze schokgolven door de modellenreeksen maken het de autobranche onredelijk moeilijk. Het kabinet vindt dit ongewenst.’ De huidige dominantie van Tesla (in heel 2018) en Jaguar (in het laatste kwartaal) in de verkoop van elektrische auto’s en de verwachte tuimeling in 2019 laten zien dat de overheid niets heeft geleerd van de oversubsidiëring van hybride elektrische auto’s en nu in dezelfde val loopt.

Uit de Autobrief II blijkt tevens wat de belangrijkste doelstelling is van de regering: ‘Voor de periode 2017-2020 staan dan ook twee hoofddoelen van fiscaal autobeleid voorop: 1) een stabiele inkomstenstroom voor de overheid op basis van verdedigbare en uitvoerbare autobelastingen en 2) een wezenlijke ondersteuning van de luchtkwaliteits- en klimaatdoelen op autogebied via proportionele en goed gerichte fiscale prikkels.’ Kort samengevat: de economie is belangrijker dan het milieu.

‘We hebben er 6 miljard euro in gestopt en er nul klimaateffect voor teruggekregen’

Omdat de VVD al drie kabinetten lang de dienst uitmaakt in Nederland, bekruipt me het gevoel dat de VVD subsidies voor elektrisch rijden het liefst direct ten goede wil laten komen aan het bedrijfsleven. Uit een onderzoek van Trouw bleek dat ruim 90 procent van de elektrische auto’s wordt aangeschaft door en voor zakelijke rijders. Subsidies op elektrisch rijden leiden zodoende vooral tot een lastenverlichting voor het bedrijfsleven. Volgens de Autobrief II was er over de periode 2008-2013 sprake van een fiscale stimulering (lastenverlichting) van 6,45 miljard euro, zonder dat daar een wezenlijke reductie van de CO2-uitstoot tegenover stond. In 2013 was de CO2-uitstoot per nieuw verkochte auto 109 gr/km, terwijl die afgelopen jaar 108 was. In een interview in 2016 gaf Wiebes toe dat elektrische auto’s weinig uithalen: ‘De realiteit is dat voor elke zuinige auto die hier verkocht wordt, autofabrikanten elders in Europa een niet-zuinige auto kunnen verkopen. ”We hebben er 6 miljard euro in gestopt en er nul klimaateffect voor teruggekregen,” aldus Wiebes.’ De huidige staatssecretaris van Financiën, Menno Snel, komt volgend jaar met een nieuwe Autobrief met daarin een visie op de Nederlandse automarkt 2021-2026 en het bijbehorende belastingstelsel.

Goed nieuws voor de zakelijke elektrische rijder

Waarschijnlijk komt het kabinet binnenkort met een aankoopsubsidie voor tweedehands elektrische auto’s. Dat staat in een brief van het kabinet aan de Eerste Kamer. Zo’n subsidie wordt noodzakelijk geacht om ook particulieren een (tweedehands) elektrische auto te laten aanschaffen.

Maar je kunt zo’n subsidie ook zien als een verkoopsubsidie voor zakelijke elektrische rijders. Zij kunnen dan na vijf jaar relatief goedkoop rijden hun afdankertje voor een mooie prijs aan gesubsidieerde particuliere rijders slijten. Indirect is dit dus opnieuw een lastenverlichting voor het bedrijfsleven. Om die reden ben ik geen voorstander van aankoopsubsidies voor tweedehands elektrische auto’s. Zonder subsidie zal het sterk groeiende aanbod van elektrische tweedehands auto’s leiden tot dalende prijzen van oude Tesla’s, wat de vraag vanzelf doet toenemen. Zo’n laisser faire-benadering zou de VVD ook beter passen: laat de markt haar werk maar doen.