‘China is een enorm interessante markt: nu de Chinese middenklasse flink stijgt, kunnen bedrijven steeds meer profiteren van de interne markt. De Chinese economie is over enkele jaren zelfs groter dan die van Amerika! Wilt u ook profiteren van beleggen in China? Lees dan direct in dit artikel hoe u het best Chinese aandelen kunt kopen.’

Zo begint een artikel op beleggerswebsite mijnbroker.nl. Ondanks deze wervende opening is het volgens de site niet louter hosanna wat China biedt. De Chinese economie, die zelfs tijdens corona groeide, lijkt een walhalla voor beleggers, maar de financiële risico’s zijn groot.

Mijnbroker.nl waarschuwt voor de beperkte transparantie en het mindere toezicht in China, ‘waardoor financiële resultaten gepubliceerd door ondernemingen helemaal niet hoeven te kloppen’. Verder is de kans op fraude en corruptie groot, is de overheid minder stabiel, kan de handelsoorlog met de Verenigde Staten slecht uitpakken en is de schuldpositie van de overheid dit jaar gestegen naar meer dan 50 procent.

China’s reputatie is verder gekelderd door de vervolging van de democratische beweging in Hongkong

De beleggerswebsite laat achterwege dat China een dictatuur is met gemuilkorfde media en een stevige censuur; die minderheden, mensenrechtenactivisten en dissidenten vervolgt. Freedom House, dat wereldwijd ijvert voor democratie en naleving van de mensenrechten, bestempelt China als een van de minst vrije landen ter wereld, met een zeer onvrij internet. Uit een overzicht van Amnesty International blijkt dat de situatie van de mensenrechten belabberd is. 

De reputatie van het land is de laatste jaren verder gekelderd door de vervolging van de democratische beweging in Hongkong en door de onderdrukking van de Oeigoeren en andere minderheden.

Dit alles schrikt de meeste Nederlandse pensioenfondsen niet af. Eind 2020 had alleen al het ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland, voor bijna 25 miljard in China belegd. Hoeveel geld Nederlandse fondsen in totaal naar China hebben gebracht, valt niet te zeggen: lang niet alle fondsen geven openheid over de belegde bedragen.

Er zijn in Nederland ongeveer tweehonderd pensioenfondsen, met een belegd vermogen van in totaal bijna 1700 miljard euro. Het aandeel daarin van de grootste pensioenfondsen, met elk een belegd vermogen van tenminste 10 miljard euro, is circa 80 procent. Zij vertegenwoordigen meer dan 13 miljoen deelnemers.

Die beleggingen kunnen actief zijn (in aandelen of obligaties) of passief. In dat laatste geval wordt bijvoorbeeld belegd in indexfondsen. Ook kunnen fondsen beleggen in private equity.

De afgelopen weken onderzocht Follow the Money de Chinese beleggingen van Nederlands 24 grootste pensioenfondsen. Hoeveel beleggen ze, en in welke bedrijven? En hoe verhouden die beleggingen zich met afspraken over maatschappelijk verantwoord ondernemen?

Beleggingen in bedrijven betrokken bij de repressie van Oeigoeren

In de noordwestelijke provincie Xinjiang wonen verschillende etnische minderheden, waaronder Oeigoeren, Kazachen, Kirgiezen en Mongolen. Zij verzetten zich al decennia tegen de Chinese overheersing en discriminatie.

In 2014 startte China de People’s War on Terror in Xinjiang. Er werd een grote politiemacht gestationeerd. De surveillance, onder meer via gezichtsherkenning, werd massief. In 2017 begon China met de bouw van detentiekampen, waar vooral Oeigoeren belanden. China ontkende lang het bestaan ervan, maar nadat er satellietbeelden verschenen, noemde China ze ‘heropvoedingskampen’. Dronebeelden uit september 2019 van een gevangenentransport laten weinig aan de verbeelding over: kaal geschoren, geblinddoekte Oeigoeren worden in treinen gezet.

Mensenrechtenorganisaties en de Verenigde Naties schatten het aantal gedetineerden in dergelijke centra inmiddels op 1 à 1,5 miljoen.

Hoewel China volhoudt dat in de heropvoedingskampen in Xinjiang geen sprake is van dwangarbeid, blijkt uit rapporten en onderzoek het tegendeel. Zo publiceerde de Britse Sheffield Hallam University in mei 2021 een rapport waarin – op basis van Chinese overheidsdocumenten – wordt vastgesteld dat de productie van zonnepanelen grotendeels is gestoeld op dwangarbeid van Oeigoeren. Ook veel Chinese mondkapjes zijn door Oeigoerse dwangarbeiders gemaakt, meldde FTM in december 2020.

18 Nederlandse pensioenfondsen zitten voor 349 miljoen euro in 15 bedrijven die rechtstreeks aan deonderdrukking Oeigoeren zijn te koppelen

In 2012 begon het ministerie van Staatsveiligheid met de bouw van een nationale database met stempatronen. In 2016 legden ook politiebureaus in de provincie Xinjiang, waar veel Oeigoeren wonen, soortgelijke databases aan. De stempatronen worden onder andere gebruikt om te bepalen of aan afgeluisterde telefoongesprekken Oeigoeren deelnemen.

In oktober 2017 meldt mensenrechtenwaakhond Human Rights Watch dat de overheid bij de aanleg van die omstreden databases samenwerkt met iFlytek, dat 80 procent van alle spraakherkenningstechnologie in China produceert. HRW rapporteert dat iFlytek zelf meldt dat het met het ministerie van Staatsveiligheid samenwerkt. iFlytek is volgens HRW ook een belangrijke speler in het Golden Shield Project, een omvangrijk programma van de Chinese overheid om de bevolking in de gaten te houden.

iFlyteks rol bij de surveillance van (onder andere) de Oeigoeren belet zes Nederlandse pensioenfondsen niet om in het bedrijf investeren. Het gaat niet om grote bedragen: bij elkaar circa een miljoen euro.

Wat de jubelende persberichten niet vermelden, is dat Hikvision behalve voetbalspelers ook Oeigoeren volgt

In juni 2017 kondigt voetbalclub Ajax vol trots een nieuwe sponsor aan, de vijfde al uit Azië. Het gaat om het Chinese Hikvision, dat volgens de website van de landskampioen ‘actief is op het gebied van camera’s en innovatiesystemen’. Hikvision stelt in een persbericht dat het voor Ajax camerasystemen zal bouwen ‘om de spelers nauwkeurig te kunnen volgen terwijl ze het veld kriskras doorkruisen’.

Wat de jubelende persberichten niet vermelden, is dat Hikvision behalve voetbalspelers ook Oeigoeren volgt. Persbureau Reuters omschrijft Hikvision als een ‘surveillance powerhouse’. Het bedrijf tekende in 2016 en 2017 – nog voor de overeenkomst met Ajax – contracten met de politie in Xinjiang voor de levering van bewakings- en gezichtsherkenningssystemen voor moskeeën. In oktober 2019 plaatste de Amerikaanse overheid het bedrijf op een zwarte lijst vanwege betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen. Een jaar later staakte een Deens pensioenfonds om die reden zijn beleggingen in Hikvision.

Medio 2020 belegden de Nederlandse pensioenfondsen PME en PMT nog steeds in Hikvision, zo blijkt uit hun laatst gepubliceerde overzichten: samen belegden ze er ruim 4 miljoen euro in. Beide fondsen zijn er inmiddels uit, net als Pensioenfonds Hoogovens dat eind 2020 nog ruim een ton in Hikvision had belegd. Per diezelfde datum had het Rabobank Pensioenfonds bijna 285.000 euro in dit bedrijf belegd. Of het fonds er nog steeds in zit, is onbekend. Het geeft geen tussentijdse updates, laat het FTM weten. 

Nederlandse pensioenfondsen beleggen voor ten minste 37 miljoen euro in China Unicom en zijn dochters

Staatsbedrijf China Unicom schiet vanaf 2018 de autoriteiten in Xinjiang te hulp. Het bedrijf ontwikkelt onder meer surveillance-technologie, en stafleden bezoeken en controleren in de weekeinden ook Oeigoeren thuis, zo blijkt uit gegevens van het Australische onderzoeksinstituut ASPI.

Nederlandse pensioenfondsen beleggen voor ten minste 37 miljoen euro in China Unicom en zijn dochters, zo blijkt uit de laatst gepubliceerde gegevens.

FTM vroeg de 18 pensioenfondsen die in de grafiek worden genoemd om een reactie. PMT en PME laten weten dat zij inmiddels uit alle omstreden bedrijven zijn gestapt. ABP, BpfBouw en SPW hebben zich inmiddels uit drie van de vier bedrijven teruggetrokken. Pensioenfonds Detailhandel belegt nog in twee omstreden bedrijven. De overige fondsen hebben of bevestigd dat zij nog steeds in deze bedrijven beleggen of reageerden niet op vragen van FTM. PFZW zit nog steeds in negen omstreden Chinese bedrijven.

Beleggingen in techbedrijven

Techreuzen behoren al jaren tot de snelst groeiende en meest winstgevende bedrijven ter wereld, reden waarom ook Nederlandse pensioenfondsen er grote bedragen wegzetten. De vijf grootste fondsen zaten in 2020 voor ruim 8 miljard in Facebook en Amazon, die de afgelopen jaren regelmatig in het nieuws waren vanwege door privacyschendingen, oneigenlijke concurrentie, verspreiding van nepnieuws, machtsmisbruik en beroerde werkomstandigheden.

‘Tech-bedrijven stonden lang te boek als schoon: geen kolen, geen milieuvervuiling, wel innovatie,’ zegt Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut, dat zich bezighoudt met vraagstukken op het snijvlak van technologie en samenleving. ‘We zijn eigenlijk nu pas, ook op Europees niveau, bezig grip te krijgen op de negatieve kanten van Big Tech. Dat bewustzijn is er bij pensioenfondsen nog niet. Ze beseffen te weinig dat technologie grote effecten op mensenrechten kan hebben.’

Wat Facebook, Amazon en Google zijn voor de rest van de wereld, zijn Baidu, Alibaba en Tencent – kortweg BAT genoemd – voor China. Ook dit zijn tech-reuzen met talloze dochters en activiteiten.

De autoriteiten kregen toegang tot Alibaba’s cloud, voor politie- en antiterrorisme-doeleinden

Maar Jonathan Holslag, docent internationale politiek aan de Vrije Universiteit Brussel en auteur van De nieuwe zijderoute, ziet een wezenlijk verschil tussen de Chinese en Amerikaanse techreuzen: ‘Alibaba en Amazon teren beide op de overcapaciteit in Chinese fabrieken om spullen zo goedkoop mogelijk bij klanten in het Westen te krijgen. Maar Amazon heeft geen natuurlijke opdracht om een partij of staat overeind te houden of een bepaalde Amerikaanse president te steunen. Dat ligt anders voor Alibaba. Bij Amerikaanse techreuzen is de link met de overheid en politiek veel minder evident.’

Tencent is vooral bekend als het moederbedrijf van WeChat, de app die vrijwel alle Chinezen gebruiken, ook buiten China. Met WeChat kun je berichten verzenden, restaurants reserveren en betalingen doen. De app wordt zwaar gecensureerd: zelfs berichten van gebruikers buiten China worden door de censor bekeken, onthulde het Canadese Citizen Lab.

Net als Tencent is e-commercebedrijf Alibaba betrokken bij de surveillance van minderheden in Xinjiang. Alibaba’s topman Jack Ma tekende in 2014 een strategische partnerovereenkomst met het provinciebestuur. Onderdeel daarvan was dat de autoriteiten toegang kregen tot Alibaba’s cloud-technologie voor politie- en antiterrorisme-doeleinden.

Ook Baidu, eigenaar van China’s grootste internetzoekmachine en van het YouTube-achtige iQYI, werkt mee aan repressie en censuur. In 2019 rapporteerde Human Rights Watch dat Baidu niet alleen zoektermen als ‘Xinjiang’ of ‘gevangenkampen’ censureert; het levert ook technologie aan een overheidsplatform dat alle acties tegen minderheden coördineert.

Alle 24 onderzochte fondsen zitten voor grote bedragen in BAT

De nauwe banden tussen BAT en de Chinese overheid, en hun betrokkenheid bij de onderdrukking van de Oeigoeren, vormen voor de onderzochte Nederlandse pensioenfondsen geen bezwaar. In 2020 hadden ze tenminste 8,2 miljard euro in deze techreuzen belegd.

Het ABP, waar ambtenaren verplicht bij zijn aangesloten, belegde voor bijna 5 miljard euro in BAT. Dat is vooral zuur voor medewerkers van de Autoriteit Persoonsgegevens en het Commissariaat voor de Media. Ze werken bij toezichthouders die de privacy en de onafhankelijkheid en pluriformiteit van ons mediastelsel moeten beschermen, maar hun pensioen wordt deels belegd in bedrijven die de privacy van burgers aan hun laars lappen en die meewerken aan persbreidel en aan de inperking van vrije meningsuiting.

Beleggingen in de Chinese staat en in staatsbedrijven

Ook beleggingen in de staat zijn gewild bij de Nederlandse pensioenfondsen. Zo hebben ABP en PFZW, de twee grootste, allebei voor ruim 1 miljard aan Chinese staatsobligaties uitstaan; kleinere pensioenfondsen blijken fors te beleggen in provincies en gemeenten.

Dat laatste wekt verbazing: hoe kun je nu aandelen hebben in Chinese gemeenten en provincies? Navraag bij de fondsen leert dat het beleggingen betreft in bedrijven die in handen zijn van een gemeente of provincie.

Beleggingen van pensioenfondsen in de staat: ruim 2,6 miljard

Staatsbedrijven zijn eveneens populair bij de fondsen. De term wekt wellicht verwarring; ook Nederland kent staatsbedrijven, maar die verhouding is een andere. Het Holland Casino is bijvoorbeeld volledig in handen van de Nederlandse staat, maar de staatssecretaris van Financiën is niet betrokken bij de dagelijkse gang van zaken daar. 

Dat is in China anders: staat en staatsbedrijven gaan er vloeiend in elkaar over. ‘Staatsbedrijven worden voor een groot deel bestuurd door partijcommissarissen. Aan de top ervan staat een partijcomité, dat bewaakt of het bedrijf netjes binnen de lijntjes kleurt,’ zegt Holslag. ‘Elk jaar moet zo’n bedrijf uitleggen hoe het zich dienstig maakt aan het versterken van de positie van de Communistische Partij en hoe het bijdraagt aan de macht en kracht van het land.’

Er is enerzijds de wens van optimaliseren van het rendement en anderzijds het maatschappelijke engagement waarmee ze graag pronken

Waarom fondsen graag in Chinese staatsbedrijven beleggen, is voor Holslag evident. ‘Je kunt hun antwoord zelf al verzinnen; hun taak is om het geld van hun klanten te laten renderen. Vanuit dat principe, en gezien het feit dat China al geruime tijd groeit, zelfs tijdens de pandemie, is het land vrijwel onontkoombaar voor beleggingsfondsen.’

Hij vervolgt: ‘Dat is het defensieve antwoord. Maar Nederlandse fondsen hebben zichzelf ook een maatschappelijke rol toebedeeld. Dan is er een groot spanningsveld tussen enerzijds het optimaliseren van het rendement en anderzijds het maatschappelijke engagement waar ze zo graag mee pronken.’

Beleggingen van pensioenfondsen in staatsbedrijven: bijna 2 miljard

Dit besef lijkt gaandeweg tot de pensioenwereld door te dringen. In antwoord op vragen van Follow the Money meldt PMT dat het in 2018 en 2019 een nieuwe strategie heeft ontwikkeld voor aandelen in opkomende markten. Die is afgelopen zomer geïmplementeerd. ‘PMT wil niet langer beleggen in ondernemingen die in handen zijn van een overheid die niet democratisch is of als corrupt wordt gezien. Op basis hiervan zijn investeringen in Chinese staatsbedrijven uitgesloten.’ Het fonds belegt ook niet langer in Chinese bedrijven waarvan de staat 10 procent of meer van de aandelen bezit.

Ook PME heeft FTM laten weten dat het inmiddels niet meer belegt in Chinese staatsbedrijven, overheden of staatsobligaties. Als reden noemt het fonds China’s daling op de Democracy Index van de Economist Intelligence Unit, mede als gevolg van toenemende discriminatie van moslim-minderheden en digitale monitoring van burgers. Ook BPL pensioen, het fonds voor de agrarische en groene sector, heeft beleggingen in Chinese overheden en staatsbedrijven gestaakt.

Beleggingen in Chinese banken

‘Een fragment van de toekomst op bancair gebied werd zichtbaar in de eerste robotbank ter wereld, die medio 2018 in Shanghai werd geopend. In dat bankgebouw van de China Construction Bank tref je slechts robots aan die eenvoudige bankhandelingen kunnen verrichten in een omgeving met geavanceerde gezichtsherkenning en beveiligingsapparatuur.’

Nout Wellink, oud-president van De Nederlandsche Bank, besteedt in zijn boek Ontgelden lovende woorden aan de Chinese bankensector. Sinds enkele jaren is Wellink niet-uitvoerend lid van de raad van bestuur van eerst de Bank of China en later de Industrial and Commercial Bank of China. Bij allebei zag hij kantoren ‘met de modernste apparatuur, waarbij vergeleken veel bijkantoren van onze banken suffe klantontvangstcentra zijn.’

De voormalig toezichthouder erkent weliswaar dat aan surveillance technologie ‘ernstige gevaren’ kleven, maar acht het ‘onmogelijk de geest van de gezichtsherkenning weer in de fles te stoppen’.

Niet alleen Wellink is positief over de Chinese banken. Nederlandse pensioenfondsen beleggen er met plezier. Maar de meeste Chinese banken zijn direct aan de overheid gelieerd, zegt Holslag: ‘De belangrijkste persoon in een bedrijf als de China Development Bank is niet de ceo of de voorzitter van de raad van bestuur, maar de partijcommissaris.’

Beleggingen in Chinese (staats)banken

De China Development Bank is een van de belangrijkste kredietverstrekkers voor projecten in arme landen. ‘Dat krediet wordt vaak verstrekt na veel minder onderzoek en met minder voorwaarden voor behoorlijk bestuur dan westerse banken doen. Hierdoor kunnen kleine landen zelfs van schulden afhankelijk worden: overheden worden zodanig afhankelijk van Chinese financiering gemaakt dat ze zonder deze financiering niet voor belangrijke infrastructuur en diensten kunnen zorgen,’ schrijft Holslag in De nieuwe zijderoute. Voorbeelden van zulke landen zijn Cambodja, Laos, Tadzjikistan en Mongolië maar ook Europese landen als Griekenland en Montenegro.

In de China Development Bank beleggen volgens hun laatst gepubliceerde gegevens 7 van de 24 onderzochte pensioenfondsen, en wel voor voor minimaal 350 miljoen.

Corruptie

In mei 2020 onthulde Follow the Money dat vervoersbedrijf Keolis dankzij een dubieuze handelwijze de aanbesteding voor een OV-concessie had gewonnen. Keolis zou elektrische bussen inkopen bij de Chinese fabrikant BYD en kreeg die goedkoper omdat het beloofde BYD niet met boetes of rechtszaken lastig te vallen, mocht het bedrijf de leveringsgaranties niet nakomen.

Ook busbouwer VDL Group was in de race voor die aanbesteding, maar verloor. In Het Financieele Dagblad klaagden vader en zoon Van der Leegte over het ongelijke speelveld waarop zij moeten opereren. Terwijl BYD door financiële steun van de Chinese overheid goedkoop kan leveren, is het vanwege de hoge importheffingen voor VDL haast onmogelijk in China orders te winnen. Willem van der Leegte: ‘Hoe kan het dat we als wij exporteren naar China, 25% moeten betalen en minder als het andersom is?’

De pensioenfondsen van de werknemers van VDL hebben 9,2 miljoen euro belegd in het Chinese BYD, VDL’s grote concurrent

Saillant detail: de werknemers van de VDL Group zijn voor hun pensioen verplicht aangesloten bij PME of PMT. Beide fondsen hadden medio 2020 9,2 miljoen euro belegd in BYD, de vermaledijde concurrent van VDL.

Het was de eerste keer dat een Chinees bedrijf in Nederland zo prominent in opspraak kwam door betrokkenheid bij fraude. In Azië, Afrika en Latijns-Amerika komen Chinese bedrijven met de regelmaat van de klok in het nieuws vanwege steekpenningen of omkoperij. De Wereldbank meldt geregeld dat het enige tijd geen zaken meer doet met een Chinese entiteit, omdat die zich schuldig heeft gemaakt aan fraude, corruptie of schending van de mensenrechten.

Ook Westerse bedrijven bezondigen zich geregeld aan corruptie en omkoping, maar Chinese bedrijven spannen de kroon, stelt Holslag: ‘In alle ranglijsten voor corruptie doen de Chinezen het slechter dan Europa.’

Maar er speelt volgens hem meer. In toenemende mate hebben westerse bedrijven te maken met wetten die corruptie, omkoping en mensenrechtenschendingen door bedrijven moeten tegengaan. ‘Wanneer Chinese bedrijven een loopje nemen met de regels van goed bestuur en met mensenrechten, voelt dat voor “onze” bedrijven oneerlijk. En hoe sterker wij dat staatskapitalisme maken door het geld van pensioenfondsen naar China te brengen, hoe moeilijker de westerse bedrijven kunnen concurreren. Dan zullen we zeggen: leuk, die mensenrechten en dat goed bestuur, maar daar kunnen wij in de zakenwereld helemaal niks mee.’

Uitsluitingslijsten

In 2007 onthulde tv-programma Zembla dat pensioenfondsen massaal belegden in clusterbommen, wapens en vervuilende fabrieken. De uitzending leidde tot grote verontwaardiging en de roep om regels. Voor clusterbommen is dat gelukt: vanaf 1 januari 2013 is het wettelijk verboden om te beleggen in bedrijven die zich met de productie daarvan bezighouden.

Van pensioenfondsen wordt verder verwacht dat ze zich aan de richtlijnen van de OESO en de richtlijnen mensenrechten en bedrijven van de Verenigde Naties houden. Die schrijven voor hoe bedrijven – en dus ook pensioenfondsen – zich over de grens moeten gedragen in kwesties als mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu en corruptie. ‘Het zijn richtlijnen, weliswaar vrijwillig, maar niet vrijblijvend,’ zegt Melanie Peters van het Rathenau Instituut. ‘Bedrijven moeten zelf op die richtlijnen letten, je kunt niet overal een politieagent naast zetten.’

Van de 24 grote pensioenfondsen die FTM onderzocht, ondertekenden 21 het IMVB-convenant van de Pensioenfederatie. Je zou dus denken dat hun beleggingsbeleid min of meer gelijk is. Maar de praktijk leert anders. Terwijl het ene pensioenfonds een bedrijf op een zogeheten ‘uitsluitingslijst’ zet, belegt een ander er onbekommerd in.

Welke pensioenfondsen beleggen in welke soorten ‘foute’ Chinese bedrijven?

Zo heeft PME Avichina Industry op de zwarte lijst gezet, omdat het betrokken is bij de productie van conventionele wapens. Maar PFWZ had op 31 december 2020 nog 1,8 miljoen euro aan beleggingen in Avichina.

Verder staat China Shipbuilding op de zwarte lijst van acht pensioenfondsen, vanwege zijn betrokkenheid bij de productie van nucleaire wapens. Tot juli 2020 hadden PMT en PME daar respectievelijk ruim 177.000 en ruim 142.000 euro belegd. Inmiddels is deze belegging afgestoten. Eind 2020 belegde het Pensioenfonds Detailhandel er voor bijna 137.000 euro, en Pensioenfonds Hoogovens voor 27.000. op 31 maart 2021 had PGB er ruim 162.000 euro staan.

Engagement: de dialoog aangaan

Pensioenfondsen voeren vaak aan dat ze de dialoog aangaan met dubieuze bedrijven waarin ze beleggen. In zogeheten ‘engagement’-gesprekken pogen ze hen te bewegen om te stoppen met de verontreiniging van een rivier of het schenden van mensenrechten. 

Holslag reageert cynisch: ‘Ik wens ze veel succes. Sowieso zijn hun posities in Chinese bedrijven bijzonder klein, waardoor je een complete verwatering hebt van de invloed van buitenlandse beleggers, wat natuurlijk ook het doel van de Chinezen is. Ik zou me daar absoluut geen illusies over maken.’

Peters vindt het de verantwoordelijkheid van de fondsen zelf om in te schatten hoe kansrijk een engagement is. ‘Als je niet verwacht dat je partner zich daaraan iets gelegen laat liggen, moet je zelf de verantwoordelijkheid nemen. Dan moet je zeggen: ik kan er niet op aan. Ik kan me niet vergewissen hoe het daar gaat. Ik stap eruit.’

‘Ze betonen zich relatief weinig responsief in engagement processen’

Wanneer FTM vraagt naar hun ervaring met engagement-gesprekken met Chinese bedrijven, melden sommige fondsen dat die niet plaatsvinden dan wel moeizaam verlopen. Pensioenfonds KPN: ‘Over het algemeen is onze ervaring met Chinese bedrijven dat deze zich relatief weinig responsief tonen in engagement processen.’ PMT stuitte op een onwillig bedrijf, en verbond daar conclusies aan: ‘Het bedrijf [stond] niet open voor een serieuze dialoog met investeerders en om die reden is het bedrijf op de uitsluitingslijst geplaatst.’

Het Pensioenfonds van Philips heeft wel een positieve ervaring. Het belegde in 2016 in een Chinees mijnbouwbedrijf dat betrokken was bij grootschalige vervuiling. ‘Het engagement traject [..] heeft ertoe bijgedragen dat het bedrijf de schending heeft verholpen en heeft gezorgd voor herstel van de natuur,’ meldt de woordvoerder.

Gedaan met de vrijblijvendheid

Maatschappelijk verantwoord ondernemen, engagement-gesprekken. Het belangrijk ook, het is allemaal geen verplichting. Maar Nicola Jägers, hoogleraar bedrijfsleven en mensenrechten aan de Universiteit van Tilburg, waarschuwt dat het met die vrijblijvendheid is gedaan. 

Ze wijst op een uitspraak van het OESO Nationaal Contactpunt in Nederland. ‘Daar kunnen mensen een klacht indienen wanneer multinationals zich niet aan de OESO-richtlijnen houden. Dat Contactpunt kan bemiddelen. Heeft dat geen succes, dan worden de bevindingen van dat Contactpunt openbaar en daarin wordt een bedrijf met naam en toenaam genoemd. Naming & shaming dus. Dat vinden bedrijven niet leuk.’

Steeds meer landen nemen wetten aan die bedrijven verplichten zich aan regels omtrent mens en milieu te houden

Jägers wijst er voorts op dat steeds meer landen wetten aannemen die bedrijven verplichten zich aan regels omtrent mens en milieu te houden. Zo verbiedt de Amerikaanse Foreign Corrupt Practices Act het alle in de VS opererende bedrijven om buitenlandse ambtenaren om te kopen. ‘Ook Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben wetgeving gemaakt die bedrijven verplicht zich aan regels omtrent mensenrechten en milieu te houden. In Nederland diende Kamerlid Joël Voordewind (ChristenUnie) in maart een initiatiefwet in gericht op bedrijven en mensenrechten.

Jägers: ‘Het is mooi dat fondsen op hun website beweren dat ze duurzaam beleggen en maatschappelijk verantwoord ondernemen, maar de ontwikkeling is richting een wettelijke verplichting om die mooie woorden te toetsen aan de praktijk.’

Volledige datasets: