‘De Europese Centrale Bank (ECB) is vele malen transparanter dan de andere centrale banken.’ Dat zei Mario Draghi, President van de bank, tijdens de persconferentie na de vergadering van het bestuur eerder deze maand. Gedurende die persconferentie kreeg de ECB-topman zoals altijd veel vragen, waar hij — transparant als de bank is — volgens goed gebruik antwoord op gaf. Ik loop in dit stuk een paar van die prangende vragen en antwoorden langs.

Vraag: Blijft u na 1 januari, als de ECB het opkoopprogramma van bedrijfs- en staatsobligaties halveert, evenveel bedrijfsobligaties kopen als in de maanden daarvoor?

Draghi antwoordde met: ‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

Vraag: Heeft het bestuur het gehad over wat de bank zou kunnen doen bij een volgende recessie? Als het monetaire beleid zo ruim blijft als nu het geval is, zou dat namelijk betekenen dat de ECB niet veel munitie zal hebben om een daling van de economische groei en inflatie tegen te gaan.

Draghi: ‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

Vraag: Heeft het bestuur gesproken over het verbreken van het verband tussen jullie pogingen de markten te informeren over het opkoopprogramma, en de inflatievooruitzichten? (Op dit moment zijn die aankopen immers afhankelijk van de inflatievooruitzichten).

Wederom: ‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

Vraag: Heeft het bestuur vandaag verder gepraat over het feit dat het opkoopprogramma een open-eind programma is?

‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

Vraag: Sommige van uw bestuurscollega’s, zoals de heren Coeuré, Weidmann en Knot, hebben laten weten er vertrouwen in te hebben dat het opkopen van staats- en bedrijfsobligaties in september 2018 zal stoppen. Deelt u die mening?

‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

U moet begrijpen dat het hier niet om hele kleine of irrelevante onderwerpen gaat

Vraag: In de VS is een nieuwe belastingwet aangenomen. Heeft het bestuur gesproken over de mogelijke gevolgen van die belastinghervorming, en of die Amerikaanse investeringen in Europa kunnen beïnvloeden?

‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

Vraag: Er wordt hier en daar gezegd dat het opkoopprogramma langer zal duren dan tot en met september volgend jaar. Is er gesproken over die mogelijkheid en is de ECB bezig met het voorbereiden van de nodige beleidswijzigingen om het opkopen van obligaties ook na september 2018, indien nodig, mogelijk te maken?

‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

Vraag: In oktober heeft u aangegeven dat het opkoopprogramma verder afgebouwd zal worden na september 2018 en de ECB er dus niet abrupt mee zal stoppen. Het lijkt erop dat het bestuur in oktober daar verder niet over gesproken heeft. Hebben jullie het er vandaag over gehad en blijft u erbij dat het opkoopprogramma niet abrupt zal stoppen?

‘We hebben er niet over gesproken vandaag.’

Relevante zaken

Nu moet u begrijpen dat het hier niet om hele kleine of irrelevante onderwerpen gaat. Het zijn stuk voor stuk relevante, belangrijke en logische vragen. Vragen waar je antwoorden op zou verwachten van een centrale bank die transparant zegt te zijn. 

Toen ik de persconferentie beluisterde en het ene na het andere non-antwoord voorbij hoorde komen, dacht ik: óf wat Draghi zegt is waar, óf hij liegt. Welke van de twee het ook is, het is een ernstige zaak.

Want als het waar is, dan vraag ik me oprecht af waar Draghi en de zijnen het tijdens de urenlange vergaderingen wél over hebben. Als het bestuur van de ECB daadwerkelijk niet had gepraat over de samenstelling van het opkoopprogramma vanaf januari, of over de plannen mocht de economische groei terugvallen, of over de vraag of het opkoopprogramma moet stoppen per september 2018 of dat het na die maand juist geleidelijk aan afgebouwd moet worden, of over de invloed van de nieuwe Amerikaanse belastingwet op de groeivooruitzichten, wat stond er dan in hemelsnaam wél op de agenda? Het lunchmenu in de ECB-cafetaria de rest van het jaar? Als het bestuur het, zoals Draghi beweert, niet over al die relevante zaken heeft gehad, zijn ze al die tonnen salaris die ze per jaar krijgen dan wel waard?

En aan de andere kant: als het ECB-bestuur wél over de genoemde zaken gesproken heeft, dan is Draghi de inwoners van de eurozone — met andere woorden, de mensen in wiens dienst hij is — glashard aan het voorliegen. In zo’n functie kán dat gewoon niet.

Schertsvertoning

Het Van Dale-woordenboek omschrijft een persconferentie als ‘conferentie ter inlichting van journalisten’. De laatste bijeenkomst van de ECB was, met andere woorden, helemaal geen persconferentie: het was een schertsvertoning. Wie transparant is, geeft zinvolle antwoorden op normale, relevante en belangrijke vragen. De ECB-’persconferentie’ deed niets van dat al.

De bijeenkomst was helaas niet uniek in zijn nietszeggendheid. Het komt regelmatig voor dat de luisteraar achterblijft met de vraag: goed, maar wat heb ik nu precies opgestoken?  Misschien zou het dan ook maar beter zijn om er helemaal mee te stoppen: op dit moment wordt er vooral een hoop tijd en geld verspild om de schijn op te houden dat we in de eurozone voorgelicht worden door onze centrale bank.

Ga het maar na: wie een document van de bank wil inzien, moet een verzoek daartoe indienen bij de bank zelf. Net als vele anderen heeft ook de ondergetekende dat in het verleden gedaan. Steevast is het antwoord op zulke verzoeken: ‘verzoek afgewezen’. Om het helemaal kafkaësk te maken: bezwaar indienen tegen dat antwoord kan… bij de bank zelf!

Wat dan overblijft, is de gang naar het Europese Hof van Justitie. Behalve dat dat een dure aangelegenheid is, duurt het ook heel lang voordat het Hof met zijn oordeel komt én is het doorgaans zo dat het Hof klakkeloos het ECB-argument tegen publicatie overneemt, namelijk dat het publiceren om een of andere reden schadelijk zou zijn voor de bank. 

We zullen pas in 2047 weten of Draghi zich op dit moment aan de regels houdt

De enige manier om structureel te weten te komen of de ECB zich wel aan de regels houdt, is de bank te verplichten de volledige notulen van de beraadslagingen tijdig te publiceren. Volgens de huidige regels komen die pas na 30 jaar vrij, hetgeen betekent dat we pas tussen 2040 en 2047 zullen kunnen lezen hoe de afgelopen zeven jaar binnen het ECB-bestuur precies gedacht, gesproken en besloten is. Dat is toch van de zotte? Op deze manier is het onmogelijk te controleren of het bestuur van de ECB zich wel aan de Europese regels houdt.

Het monetaire beleid moet bijvoorbeeld louter afhangen van de inflatievooruitzichten, maar we zullen pas in 2047 weten of Draghi zich daar op dit moment ook aan houdt. Mocht het dan op basis van de notulen nodig blijken te zijn hem ter verantwoording te roepen, dan zal dat waarschijnlijk niet mogelijk zijn: in 2047 zal Draghi 100 jaar oud zijn.

De ECB had vóór de crisis al veel invloed, maar zag deze sinds 2008 spectaculair toenemen. Om het allemaal nog erger te maken, hebben we het ook nog eens over een instelling waarvan de bestuurders niet ontslagen kunnen worden. Een instelling die zoveel macht heeft, maar in feite geen openheid van zaken geeft — laat staan dat zij verantwoording aflegt — is in strijd met alle denkbare democratische beginselen. Als dergelijke onaantastbaarheid en vrijwel grenzeloze macht in één persoon samenkomt, dan spreken we van een dictator. Komt deze echter samen in een klein groepje ongekozen technocraten, dan spreken we in Europa van een centrale bank.

Hoe het ook anders kan, zien we bij de Amerikaanse centrale bank, de Fed. Daar verschijnen de volledige transcripten van de vergaderingen vijf jaar na dato. Aangezien Fed-bestuurders benoemd worden voor een termijn van 14 jaar, is het dus wel degelijk mogelijk ze met deze notulen te confronteren.

De ECB volgt de Fed in veel opzichten. Het is tijd van onze volksvertegenwoordigers de bank dwingen haar Amerikaanse zusterinstelling ook in dit opzicht te volgen én het liefst te overtreffen. Het moet toch te doen zijn om eind 2018 te lezen wat Draghi en co in 2015 tegen elkaar hebben gezegd? Hét argument ertegen, dat dat tot politieke druk op Draghi en de zijnen kan leiden, is een non-argument: precies om ze daar immuun voor te maken hebben we geregeld dat bestuurders van de ECB, eenmaal benoemd, niet ontslagen kunnen worden. Als ze met zulke bescherming nog steeds bang zijn dingen te doen en te zeggen die politici niet graag zien of horen, dan zijn ze gewoonweg ongeschikt voor de functie.