De meeste Nederlanders zijn zo gewend aan hun aardgasaansluiting, dat ze nauwelijks zullen beseffen hoe luxe die positie eigenlijk is. De naar schatting 30.000 Nederlandse huishoudens zonder vaste aardgasaansluiting weten dat wel. Zij hebben een witte tank in de tuin staan en zijn daarmee afhankelijk van een ondoorzichtige en ondoorgrondelijke markt: die van propaangas. 'De prijs van propaangas wordt met de natte vinger bepaald.' Douwe Boeijinga is aan het woord. Samen met Hans Iseger richtte hij Vrijgas op, uit frustratie voor de ondoorzichte propaangasprijzen en de hoge marges in de markt. Vrijgas zoekt voor propaangasafnemers naar het goedkoopste propaangas en controleert achteraf facturen om er zeker van te zijn dat mensen niet te veel betalen voor hun gas. In de propaangasmarkt was vraag naar zo'n bedrijf, vertelt Boeijinga aan Follow the Money: 'Iedereen is geheimzinnig over de prijs van propaangas en hoe die bepaald wordt. Wij merkten dat niemand dezelfde prijs per liter betaalde voor het gas, bij buren zagen we prijsverschillen tot wel 35 cent per liter, ongeacht het afnamevolume.' Propaangas is duurder dan aardgas, maar vaak hebben de gebruikers geen keuze. Anneke Vink, die een Bed & Breakfast heeft in het Brabantse dorp De Rips, vertelt dat haar enige andere optie een houtkachel was. ‘Maar dat is ook niet handig. Wij hebben het propaangascontract van de vorige bewoners overgenomen en betalen ongeveer 900 euro per jaar.’ Had Vink aardgas kunnen gebruiken om haar huis te verwarmen en te koken, dan was ze ongeveer 730 euro per jaar kwijt geweest.

Meerjarige contracten

Vink heeft net zoals alle andere propaangasgebruikers een meerjarig contract bij haar leverancier. Die zorgt ervoor dat de tank in haar achtertuin wordt gevuld en doet al het onderhoud aan de tank. Een gevaarlijk klusje aangezien propaangas sterk ontvlambaar is. Het lijkt goede deal: Vink hoeft zich niet meer druk te maken om de gastank en riskeert haar leven niet door zelf de tank te lassen. Maar er zijn weinig propaangasleveranciers en het is onduidelijk waar ze hun prijs op baseren. Een andere propaangasgebruiker uit Valkenswaard, die niet bij naam genoemd wil worden, merkt dat goed. ‘Ik heb hier geen andere optie dan propaangas omdat we niet zijn aangesloten op het aardgasnetwerk. Ik heb zelf onderhandeld over de prijs. Zodra de leveranciers weten dat je het ergens anders goedkoper kan krijgen, gaat de prijs omlaag. Waarom? Je komt er niet achter. Die wereld is helemaal niet transparant. Iedereen doet maar wat.’

Wereldmarktprijs

De prijs van propaangas bestaat uit drie delen: de wereldmarktprijs waar de leveranciers het gas voor inkopen, het accijns op propaan en de opslag op de prijs. Rob van Hulsbergen is directeur van PropaanCollectief, een bedrijf dat net als Vrijgas onderhandelt met leveranciers om propaangas tegen lage kosten te kunnen leveren. Hij vertelt dat de opslag op de prijs nodig is om de kosten te dekken die de leverancier maakt. ‘Maar hoe hoog die opslag is of hoe hoog de wereldmarktprijs is, vertelt niemand. Als consument is het onmogelijk om te weten wat de wereldmarktprijs is. Bedrijven kunnen een duur abonnement afsluiten om de prijs iedere dag te ontvangen, maar particulieren kunnen dat niet.’ Het abonnement kost ongeveer 7.000 euro per jaar. In ruil voor dat geld krijgen abonnementhouders dagelijks de Platts notering doorgegeven, een wereldwijd hoog aangeslagen benchmark waarop de inkoopprijs van propaangas gebaseerd is. Omdat die wereldmarktprijs elke dag verandert en niet algemeen bekend wordt gemaakt, is niet te zeggen hoe hoog de opslag is die de leverancier een klant berekent is. Een klant kan ook niet zien of de leverancier een eerlijke prijs hanteert. ‘Tot anderhalf jaar geleden zag je dat er een marge van tot wel 30 of 40 cent per liter werd gerekend. Die wereld werd in stand gehouden doordat partijen met een schuin oog naar elkaar keken,’ vertelt Van Hulsbergen. In de afgelopen anderhalf jaar zijn er nieuwe partijen opgestaan, zoals Vrijgas en PropaanCollectief, die meer transparantie in de markt brengen. Daardoor zijn de marges kleiner geworden.

Stijging van prijs

Boeijinga zegt dat de prijs van propaangas per consument verschilt. ‘De opslag die de leveranciers rekenen is onderhevig aan inflatie. Als de inflatie één procent is, zou de opslag met hetzelfde percentage moeten stijgen. Sommige leveranciers verhogen de opslag met meer dan één procent, tot wel acht of tien procent op jaarbasis. Mensen die veel zeuren over de prijs zullen een lagere prijs houden, terwijl bij een oud omaatje de prijs waarschijnlijk veel hoger ligt.’ Klanten zitten vaak vast aan een vijfjarig contract, waardoor ze na een aantal jaar veel te veel betalen voor hun propaangas.

'Bij een oud omaatje ligt de prijs veel hoger'

Bij navraag willen de leveranciers niets kwijt over de prijs van hun propaangas of de gehanteerde opslag. ‘Als u mij vraagt om de prijs van propaangas te onderbouwen, dan kan ik dat niet. De prijs is heel moeilijk aan te geven,’ reageert een medewerker van Benegas. Bij Rijngas krijgen we helemaal geen informatie: ‘Ik weet niet wie u bent en ik wil geen informatie verstrekken per telefoon.’ Ook op een later verzoek per mail reageert het bedrijf niet. Bij Emgas willen de medewerkers eerst bij mensen thuis langskomen voordat ze een prijs noemen. ‘De prijs is afhankelijk van de gezinssamenstelling,’ zegt het bedrijf. De leverancier Marcogas is zelfs helemaal niet te bereiken, het op de website vermelde telefoonnummer is niet in gebruik. Het is duidelijk: de propaangaswereld is gesloten, niemand wil iets zeggen. Uiteindelijk wil de leverancier Benegas toch laten weten wat zijn klanten betalen voor propaangas. Bauke van Kalsbeek, directeur van Benegas, vergeleek drie locaties op drie verschillende data. Zijn klanten betaalden op 1 september tussen de 59 en 85 cent per liter. Tanks hebben vaak een inhoud van meer dan 1000 liter en worden meerdere keren per jaar bijgevuld, dus het verschil tussen deze literprijzen is op jaarbasis enorm. Meer wil Van Kalsbeek niet zeggen: ‘Concurrentie speelt natuurlijk ook een rol.’

'transparantie in de markt is ongewenst'

De propaangasmarkt is erg klein en leveranciers opereren vaak regionaal, waardoor er voor klanten weinig keuze is. Van Hulsbergen legt uit dat het niet vreemd is dat niemand iets kwijt wil over zijn prijzen. ‘Ze willen geen openheid in de markt. De vijf grote partijen in de markt waren altijd heel tevreden met hun marktaandeel. Ze sluiten vijfjarige contracten met klanten en verhogen in die periode rustig hun prijzen. De klant zit toch voor vijf jaar aan ze gebonden. De contracten zijn in de ogen van de leveranciers noodzakelijk om de kosten van plaatsing en onderhoud van de tank te dekken. Die kosten verdien je niet terug als je klanten ieder jaar switchen van leverancier. Transparantie in de markt is daarom ongewenst.’ Transparantie kost de leveranciers geld. Daarnaast is moeilijk te zeggen wat de prijs van propaangas is omdat de leverancier bij sommige klanten meer kosten zal maken dan bij andere klanten. Wanneer een groot gezin een relatief kleine tank gebruikt, zal de leverancier de tank vaker moeten bijvullen en daardoor meer kosten maken. Veel leveranciers zeggen, net als Emgas, eerst langs te willen komen bij de klant om een goede inschatting van de kosten te kunnen maken.

Meer concurrentie

Toch betekent dit alles dat de markt gesloten blijft en consumenten nauwelijks kunnen controleren of de prijs die ze voor propaangas betalen wel eerlijk is. Michiel Loman, marketingcoördinator bij land- en tuinbouworganisatie LTO, zegt dat door nieuwe partijen als PropaanCollectief en Vrijgas meer concurrentie op de propaangasmarkt is dan voorheen. ‘De prijzen zijn daardoor gedaald, maar de prijs is nog steeds niet te controleren. Er zijn nog steeds agressieve leveranciers die de prijs omhooggooien als ze een contract met een klant hebben.’ In de Gaswet is vastgelegd dat energieleveranciers geen misbruik mogen maken van hun machtspositie, maar omdat propaangas niet aan de definitie van 'gas' voldoet onder die wet, kunnen gebruikers er geen aanspraak op maken. Vooralsnog is het enige dat gebruikers zelf kunnen doen onderhandelen over de prijs met hun leverancier. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) zegt geen uitspraak te kunnen doen over de propaangasmarkt. ‘We interpreteren en beoordelen alle signalen die we krijgen, maar kunnen niet vertellen of we daarmee bezig zijn tot we klaar zijn met het onderzoek,’ zegt woordvoerder Murco Mijnlieff. De ACM zegt nooit iets over lopende onderzoeken tot ze klaar is, uit angst met die uitspraken de markt te beïnvloeden. Mocht de ACM onderzoek naar de markt doen en concluderen dat er sprake is van een kartel, dan kan het een boete opleggen aan betrokken bedrijven en personen. Die kan bij privépersonen oplopen tot 450.000 euro.