Op de avond van 22 oktober presenteerde Ewald Engelen zijn inmiddels geruchtmakende boek De Schaduwelite. Engelen maakt het punt dat sinds het uitbreken van de financiële crisis in 2008 er fundamenteel weinig is veranderd. ‘Niets geleerd, niets vergeten’ luidt de subtitel van het boek. Volgens vele bestuurders, lobbyisten en andere vertegenwoordigers van de financiële sector, is er juist veel ten goede veranderd. ‘Eén van de lessen die zijn geleerd, is dat het belang van de klant weer meer centraal is komen te staan’, zei voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) Chris Buijink enkele weken voor de presentatie van het boek van Engelen tegen NU.nl (op 5 oktober).

Gefileerd

Dat gevoel wordt niet gedeeld door de Friese ondernemer Eeuwke Damstra die door zijn huisbank - de Rabobank - wordt gefileerd. Op 24 oktober publiceerden we een artikel waarin zijn barre ervaringen staan opgetekend. De feiten die de weinig klantvriendelijke gedragingen van bankiers aantonen stapelen zich verder op. Een voornaam dossier dat zich de laatste twee jaar sterk heeft ontwikkeld, betreft de kwestie rond de rentederivaten die banken op grote schaal aan onprofessionele klanten uit het MKB hebben geleverd. Op 28 oktober publiceerde we hier op Follow the Money een artikel waaruit blijkt dat de informatie die dezelfde NVB van Chris Buijink over rentederivaten verspreidt twijfelachtig is en op zijn minst onvolledig.

Goede klanten: de woningcorporaties

Een dag later, op 29 oktober, onthulden we op Follow the Money dat behalve de reguliere banken ook overheidsbanken op grote schaal ‘levensgevaarlijke’ leningen aan woningcorporaties hebben verkocht. Op 30 oktober werd het rapport van de Parlementaire Enquêtecommissie Woningcorporaties geopenbaard, een dag later werd het gepresenteerd. In de media ging zeer veel aandacht uit naar de rol van heren bestuurders van de woningcorporaties. Een kleine reprise van de verhoren die afgelopen zomer plaatsvonden. Minder aandacht was er voor de heren bankiers die voor tientallen miljarden aan derivaten aan woningcorporaties wisten te slijten en daar na september 2008 – dus na het ‘leermoment Lehman’ – nog jaren vrolijk mee door waren gegaan. De bankiers werden echter niet geheel genegeerd. Een paar conclusies uit het rapport. ‘De commissie constateert dat een groot aantal binnenlandse en buitenlandse banken het gebruik van complexe derivaten bij corporaties actief en soms agressief promootten. Daarbij waren commerciële overwegingen (winst voor de bank) in veel gevallen een belangrijkere drijfveer dan het klantbelang (corporaties indekken tegen renterisico’s). Het adagium «de klant centraal» staat ook op dit vlak in de praktijk vaak ver van het handelen van banken af.’

'Commerciële overwegingen (winst voor de bank) waren in veel gevallen een belangrijkere drijfveer dan het klantbelang'

En: ‘De banken hebben hun risico’s via het systeem van borging en achtervang afgewenteld op de sector en de overheid.’ En verder: ‘Banken, ook Nederlandse, hebben weinig openheid betracht over de door hen ontwikkelde producten en de bijbehorende risico’s voor het garantiestelsel en de samenleving. Het opnemen van bepalingen in de derivatencontracten die het toezicht van de Minister onmogelijk maken, «getuigt van een buitengewone brutaliteit», zoals de agent van Financiën opmerkte. Dat deze bepalingen nog steeds in de contracten staan, is naar het oordeel van de commissie onacceptabel'. 'De commissie beoordeelt deze opstelling en het gedrag van financiële instellingen tegenover woningcorporaties als kwalijk en afkeuringswaardig. Kritische zelfreflectie van de banken is op zijn plaats.’ (vet door redactie FTM). Waarvan akte.

Slecht voor de economie

Op 3 november blikten we op dit platform diepgaand en onthullend terug op de ontspoorde vastgoedavonturen van Rabobank waarvan de gevolgen zich nog in al hun omvang moeten gaan openbaren. Eind 2013 riep voormalig Unilever-topman, ex-ABN Amro commissaris en voormalig voorzitter van de Monitoring Commissie Code Banken Anthony Burgmans de politiek in het Financieele Dagblad op om de banken eens met rust te laten. Het bankenbashen was slecht voor de economie. Zaken als de Liborfraude waren natuurlijk ernstig, maar waren toch vooral ’nog een uitvloeisel van de jaren negentig’. De banken zouden hun lesje inmiddels wel hebben geleerd, aldus Burgmans. ‘Het zou me wel ernstig verbazen en teleurstellen als er incidenten naar buiten komen die uit 2011 of 2012 stammen’.

De banken zouden hun lesje inmiddels wel hebben geleerd, aldus Burgmans

Op 4 november boden we op Follow the Money een onthullende blik achter de gordijnen van de afdeling Bijzonder Beheer van de Rabobank, de instelling die vanwege de Liborfraude enige internationale bekendheid verwierf. Dit verhaal gaat echter niet over praktijken die een ‘uitvloeisel’ zijn van de wilde jaren negentig. We maakten het verhaal omdat we al geruime tijd uit vele hoeken en gaten horen dat vele MKB-ondernemers worden geplaagd door deze groep van bankiers. We zijn niet de enige. Een maand eerder startte de AFM een onderzoek naar de praktijken van deze afdelingen van banken. In ons verhaal komen vier voormalige Rabobankiers aan het woord die vertellen wat er kan gebeuren als er een oranje lampje gaat branden bij de naam van een MKB-bedrijf. Terzijde: het theatergezelschap De Verleiders trekt sinds 9 november volle zalen met de voorstelling Door De Bank Genomen. Daarin een scene over de werkwijze van een afdeling Bijzonder Beheer die het publiek doet joelen.

Genoeg geleerd

Op 5 november worden de eerste onderzoeksresultaten van het International Consortium of Investigative Journalists naar buiten gebracht die licht laten schijnen op de grootschalige, geheime belastingontwijking van internationale corporaties – een belangrijk aandachtspunt in het werk van Ewald Engelen - die via Luxemburg plaatsvindt. Luxembourg Leaks is een feit. Op 15 november werd bekend dat een handvol grote banken met Amerikaanse, Britse en Zwitserse toezichthouders voor miljarden schikkingen hadden getroffen voor hun betrokkenheid bij grootschalige manipulaties van wisselkoersen. Een paar weken eerder – op 30 oktober – publiceerde we op Follow the Money al een lijvig achtergrondartikel over dit volgende bankschandaal waarin bonusgedreven valutahandelaren een hoofdrol voor zich opeisen. ING-topman Ralph Hamers riep het nog in juli van dit jaar: ‘De bankensector heeft genoeg geleerd van de crisis’. Werkelijk?