Het is maart 2015 als het leven van Remco Voortman en zijn vriendin ruw wordt verstoord. Op bevel van het Openbaar Ministerie (OM) en de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) wordt Voortman in Alicante opgepakt. Hij wordt verdacht van belastingfraude, witwassen en deelname aan een criminele organisatie.

Het is niet de eerste keer dat Voortman met de autoriteiten in aanraking komt: in 2007 kwam hij in het nieuws vanwege zijn frauduleuze beleggingsfonds Palm Invest. Deze keer gaat het om een ander type fraude: hij is betrokken bij een zogeheten btw-carrousel. Verspreid over meer dan tien landen binnen en buiten de EU sjoemelt deze club met de handel in mobiele telefoons, iPads, Playstations en harde schijven.

Voortman is niet de enige die eraan moet geloven. Onder de naam ‘Operation Vertigo’ hebben de autoriteiten van Nederland, Duitsland, Polen en Tsjechië acht maanden actief samengewerkt met opsporingsdiensten Europol en Eurojust. Ruim twintig mensen worden opgepakt; naast Voortman worden zeven andere Nederlanders ingerekend. Europol meldt dat er door de carrousel van Voortman en consorten voor ongeveer 320 miljoen euro is gefraudeerd.

De carrousel waarbij Voortman betrokken is, is uniek door zijn omvang en complexiteit. Maar wat betreft btw-fraude vormen ze de top van de ijsberg.

‘De bedragen zijn adembenemend groot,’ zegt Europarlementariër Paul Tang (PvdA), die sinds vorige maand deel uitmaakt van een onderzoekscommissie naar belastingontduiking. ‘We zien dat belastingdiensten achter de feiten aanlopen. Het wordt tijd dat ze de 21ste eeuw instappen.’

Btw-fraude in de praktijk

Het huidige btw-probleem leidt terug naar het ontstaan van het Europese btw-stelsel. Dat ontstond in 1993. In het voetspoor van het Verdrag van Maastricht verdwenen de fiscale grenzen, en waren nieuwe regels voor belastingheffing en handel nodig. Er werd een overgangsregeling ingevoerd, met als doel onderlinge concurrentie niet door belastingverschillen te laten verstoren en tot een goed functionerende, gemeenschappelijke Europese markt te komen. Sindsdien kunnen personen, kapitaal, diensten en goederen zich binnen de Europese markt vrij bewegen en behoren grenscontroles tot het verleden.

In 1993 kreeg de Europese Raad vier jaar de tijd om overeenstemming tussen lidstaten over een definitieve btw-regeling te bereiken. In de tussentijd zou een zogeheten ‘overgangsregeling’ gelden. Het liep anders: er kwam geen overeenstemming, en de tijdelijke regeling geldt tot op de dag van vandaag.

Zolang iedereen de btw  afdraagt, is er niets aan de hand

Die werkt als volgt: bij elke stap die een product maakt – van bedrijf naar bedrijf, of van bedrijf naar consument – wordt in de EU btw geheven. Wanneer ondernemers hun producten in een andere lidstaat verkopen, zijn die wegens het vrije verkeer van goederen uitgezonderd van btw. Dan is het zogenoemde nultarief van toepassing. Binnen de landsgrenzen brengen ondernemers elkaar wel btw in rekening, maar kunnen ze die bij de fiscus terugvragen. De consument kan dit niet; die betaalt uiteindelijk de btw.

‘Zolang iedereen de btw netjes afdraagt, is er niets aan de hand,’ zegt Herman van Kesteren, btw-deskundige bij PricewaterhouseCoopers en hoogleraar omzetbelasting aan de Universiteit Tilburg. Maar er zijn bedrijven die de boel oplichten: ze brengen bijvoorbeeld wel btw in rekening, maar dragen die vervolgens niet af aan de fiscus. Deze fraude ‘is het grootste manco van het systeem,’ zegt Van Kesteren.

Carrouselfraude

De fraude waarvan Voortman verdacht wordt, is het meest populair: de btw-carrousel. Kenmerk van een carrousel: goederen kunnen er meerdere rondjes in draaien. Criminelen importeren goederen uit een EU-land waar, dankzij het nultarief, geen btw over het bewuste product wordt geheven. Vervolgens worden de goederen in eigen land mét btw verkocht, maar die wordt niet afgedragen. De opgehoopte niet-afgedragen btw sluizen ze weg naar een eigen rekening.

‘Het is niet eens nodig dat er vrachtwagens de grens over gaan,’ vertelt Van Kesteren. ‘Iedereen kan een factuur sturen waar btw op staat, en de ander trekt het af.’ Zo hoeven fraudeurs hun goederen vaak alleen op papier te verplaatsen: de carrousel draait snel.

Door meerdere schakels aan hun carrousel toe te voegen, verhullen de fraudeurs de herkomst van het geld en voorkomen ze dat er directe verbanden tussen de schakels zijn te leggen. Van Kesteren legt uit dat een carrousel uit minstens drie schakels moet bestaan, maar dat het er ook vijftig kunnen zijn. ‘Je kunt het zo ingewikkeld maken als je wilt, het idee blijft hetzelfde. Er is minimaal één bedrijf dat wél btw ontvangt, maar die niet aan de fiscus afdraagt.’

Fraudegevoelige producten

Carlijn van Dijk en Marloes Lammers, advocaten bij Jaeger Advocaten-Belastingkundigen, hebben geregeld te maken met bonafide ondernemers die onbewust onderdeel zijn geworden van zo’n carrousel. Ze vertellen dat fraudeurs het liefst werken met kleine goederen die een hoge waarde vertegenwoordigen. Computerchips en mobiele telefoons zijn bijvoorbeeld compact en makkelijk te verplaatsen; de transportkosten moeten immers laag blijven. Lammers: ‘Met bankstellen wordt dat lastig.’

Tijdens het IFFC Fraudecafé vertelt Carla van Rijn (coördinator btw-fraude bij de FIOD) over een btw-carrousel uit april 2004. Binnen vijf uur tijd gingen 10.000 Nokia’s langs negen schakels in drie verschillende landen, en verdienden de fraudeurs 207 duizend pond.

De opsporingsdiensten zagen dat de handel in deze producten fraudegevoelig was: Nederland scherpte daarom in 2012 de btw-regels voor computerchips en mobiele telefoons aan. Sindsdien mogen ondernemers elkaar daarvoor geen btw meer rekenen. Voorwaarde is wel dat de totale waarde van de levering tienduizend euro of meer bedraagt. ‘Nu zien we in onze praktijk dat ook producten als parfums, auto’s en zelfs bloemen in de carrousel ronddraaien,’ zegt Lammers.

Eindelijk nieuwe maatregelen

Om de enorme btw-fraude een halt toe te roepen, kwam de Europese Commissie in oktober 2017 met nieuwe voorstellen voor de btw. Bij die gelegenheid liet Commissaris voor Economische en Financiële Zaken Pierre Moscovici zich ongehoord fel uit over het huidige stelsel: ‘Vijfentwintig jaar na de oprichting van de eengemaakte markt hebben ondernemingen en consumenten nog altijd te maken met 28 verschillende btw-stelsels wanneer zij in het buitenland actief zijn. Er moet een einde komen aan dit anachronistische systeem op basis van nationale grenzen!’

Het nieuwe voorstel bevat vier ‘hoekstenen’ voor het definitieve btw-stelsel: afschaffing van het nultarief; een online loket portaal voor btw-afhandeling; het bestemmingslandbeginsel en vereenvoudiging van de btw-factureringsregels. Ook worden vier quick fixes voorgesteld die al in 2019 van kracht kunnen worden.

Als sluitstuk introduceert de Commissie de Certified Taxable Person (CTP). Bewezen betrouwbare bedrijven staan hierbij onder verminderd toezicht van de Belastingdienst. Een mooie bijkomstigheid is dat zulke bonafide ondernemingen wél onderling tegen het nultarief mogen blijven exporteren: zo poogt de Commissie de fraudeurs buiten spel te zetten en de bonafide ondernemingen tegemoet te komen.

Tachtig procent

Bij de introductie van het nieuwe systeem lichtte Moscovici toe wat de Commissie hoopt te bereiken: ‘Het voorstel van vandaag zal naar verwachting de grensoverschrijdende btw-fraude met ongeveer 80 procent verminderen.’ Hoogleraar Van Kesteren vindt dat niet realistisch: ‘De klassieke carrousel wordt misschien stopgezet, maar fraudeurs zijn creatief. Een tijdelijke daling is te verwachten. Alsof je een steen in een mierennest gooit: alle mieren zijn even van slag, totdat ze de weg weer terug hebben gevonden.’

In het voorstel worden leveringen die de grens overgaan, behandeld als binnenlandse leveringen. Dat betekent dat ondernemers elkaar straks de btw van het bestemmingsland in rekening moeten brengen. Maar daar ontstaat een nieuw knelpunt: omdat gecertificeerd belastingplichtigen (CTP) elkaar geen btw verschuldigd zijn, hanteert het nieuwe stelsel niet één maar twee btw-regimes.

Het nieuwe stelsel hanteert niet één, maar twee btw-regimes

Ook moet een verkoper van elke lidstaat waar hij klanten heeft, bijhouden hoe het btw-stelsel er in elkaar zit. In welk tarief vallen zijn spullen? Vallen ze onder het hoge of lage tarief, of is er sprake van vrijstelling? ‘De verandering van het systeem wordt een administratieve chaos,’ zei Redmar Wolf, advocaat bij Baker & McKenzie en verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, tijdens het IFFC Fraudecafé.

Bovendien pakt de Europese Commissie de verkeerde schakel aan, waarschuwde Wolf tijdens zijn presentatie. Niet de inkoop zonder btw, maar de verkoop met btw moet worden aangepakt. ‘Dát is de plek waar de fraude plaatsvindt.’ Oftewel: de truc waarbij je btw in rekening brengt en die vervolgens niet afdraagt, blijft ook binnen het voorgestelde systeem mogelijk.

Staatssecretaris van Financiën, Menno Snel, deelt die zorg. Hij schrijft aan de Tweede Kamer dat het kabinet allesbehalve overtuigd is van de effectiviteit van de voorgestelde maatregelen: die lossen het probleem van de achtergehouden btw niet op. ‘Door de leverancier in meer gevallen dan nu btw te laten berekenen, zoals de Commissie voorstelt, wordt het fraudeprobleem niet opgelost, maar juist substantieel vergroot,’ schrijft Snel.

Ook het concept van de gecertificeerde belastingplichtige is problematisch, volgens Ine Lejeune, advocaat bij Law Square. Het voorstel verbindt geen duidelijke eisen aan zo’n keurmerk en noemt slechts een aantal oppervlakkige condities. Opmerkelijk is dat elke EU-lidstaat zelf mag bepalen of een bedrijf solide is: dat werkt volgens Lejeune ‘CTP-shoppen’ in de hand. Fraudeurs zullen zich vestigen in een land dat weinig eisen aan het keurmerk stelt. En een bedrijf dat het keurmerk eenmaal op zak heeft, wordt vervolgens in de hele Unie als betrouwbaar erkend.

Symptoombestrijding

Met de invoering van de gemeenschappelijke markt in 1993 werd de eerste stap naar Europese integratie gezet. ‘Begin jaren ’90 was het de bedoeling dat de hele EU als één belastinggebied zou gelden: al het geld naar Brussel en dan een verdeling naar de lidstaten. Een dergelijk stelsel biedt minder fraudemogelijkheden dan het huidige,’ zegt Wolf, al is ook dan carrouselfraude niet helemaal te voorkomen.

Het beste systeem is een gelijk btw-tarief in alle lidstaten

Maar van een dergelijke harmonisatie is geen sprake, en evenmin draagt het nieuwe voorstel daaraan bij. Integendeel: door lidstaten meer flexibiliteit te geven bij het vaststellen van de btw-tarieven geeft de Europese Commissie de lidstaten juist meer beleidsvrijheid. Door het verdwijnen van het nultarief worden fraudeurs weliswaar mogelijk minder snel verleid – hun ‘winstmarge’ wordt immers kleiner – maar de verschillende tarieven tussen de lidstaten laten de winstmarge voor fraudeurs intact en zorgen voor administratieve chaos bij ondernemers.  

In een reactie op het EC-plan citeerde TaxLive al in 2016 btw-adviseur Marco Gomes Vale Viga: ‘Het beste systeem is een gelijk btw-tarief in alle lidstaten. Puur economisch zorgt dit voor de meest efficiënte btw-markt.’ Daarmee geven lidstaten wel hun soevereiniteit en beleidsvrijheid op, maar wordt de grensoverschrijdende btw-fraude in de kiem gesmoord. Vale Viga: ‘Politiek is er dus wat voor te zeggen.’

Een gemeenschappelijk btw-tarief in de EU zou het probleem kunnen oplossen. Maar nu de euroscepsis bij politici en kiezers de overhand heeft, ligt die oplossing buiten bereik. Maar misschien is het verstandig ons te realiseren dat ‘minder’ Europa een prijs heeft: alleen al aan btw-fraude 50 miljard euro per jaar.

Voor een volgend artikel ben ik op zoek naar bonafide ondernemers die onderdeel zijn geworden van een btw-carrousel. Bent of kent u iemand die daarbij betrokken is geweest: laat het ons weten en stuur een mail aan: bart.nietveld@ftm.nl. We zijn erg benieuwd naar uw verhaal!