Het begon – heel klassiek – in een café. Marc Bontemps raakte daar alweer vijf jaar geleden met vrienden in discussie over banken. De financiële crisis sloeg toen nog wild om zich heen, en voor de Vlaming was toen al duidelijk dat er behoefte is aan een nieuwe vorm van bankieren. 'Laten we er zelf één oprichten!', was de vrolijke conclusie die avond. Wat begon als een discussie, is inmiddels uitgegroeid tot een fenomeen, dat aandacht trekt tot over de landsgrenzen. NewB komt er echt, als het aan mede-oprichter Bontemps ligt.

'Er is draagvlak'

Meer dan 43.000 Belgen hebben zich sinds de start van de campagne maart dit jaar aangemeld voor het initiatief en 20 euro overgemaakt. Daarnaast zijn er zeker 60 maatschappelijke organisaties – variërend van vakbonden tot milieuorganisaties – die al een kleine investering hebben gedaan. Ze sluiten zich aan, omdat NewB belooft transparant te zijn, open te communiceren en duidelijkheid te bieden over de manier waarop het geld besteed wordt. 'Dat spreekt een heel brede achterban aan, echt een dwarsdoorsnede', vertelt Bontemps. Ruim een miljoen euro is zo al binnengehaald – genoeg voor de volgende stap. 'Hiermee zijn de verwachtingen ruim overtroffen. We hebben bewezen dat er draagvlak voor is.' Waarom is er zoveel behoefte aan? 'Probleem is dat we een sterk verschraald bankenlandschap hebben', legt Bontemps uit. 'De grote meerderheid van de banken zijn beursgenoteerd. Het gaat uiteindelijk om de beurskoers en de kwartaalcijfers. De klant ervaart meer en meer als nummer en als profit center te worden behandeld. Bankiers hebben bovendien een ander belang dan de klant, de bankier wil het product van de maand verkopen.' De crisis heeft de Belgische banken inderdaad hard getroffen: Dexia, KBC en Fortis hadden allen staatssteun nodig en zijn daarom vooral met zichzelf bezig. De Nederlandse duurzame bank Triodos groeit wel in België maar kent niet de brede maatschappelijke worteling als NewB. Het marktaandeel van duurzame banken bedraagt slechts een half procent.

'OP bijeenkomsten hoor je ze denken: ach dat niet-bankiertje'

In gesprekken met bankiers merkt de Belg dat de werkelijkheid nog niet altijd is ingedaald, dat ze denken dat er niets is veranderd. 'Ik word wel eens uitgenodigd voor bijeenkomsten met bankiers. En dan hoor je ze denken: ach dat niet-bankiertje. De lessen zijn getrokken en we kunnen over tot de orde van de dag, zeggen ze meestal. Dat is een fatale fout, die ze blijven maken. Er is weinig geleerd.' Dit wil niet zeggen dat bankiers niet betrokken zijn bij het project. Voor het slagen van NewB zijn de heren met krijtstreep namelijk onontbeerlijk. 'Die opereren nu achter de coulissen, bijvoorbeeld met het opzetten van betaalsystemen. Je merkt dat bankieren echt een vak is, een beroep met veel know how.'     De principes van NewB staan in schril contrast met het oude bankieren, dat gericht is op winstmaximalisatie en duurzaamheid niet hoog in het vaandel heeft staan. De nieuwe bank wil niet alleen duurzaam, democratisch en transparant zijn, maar ook dicht bij de leden en de lokale economie staan. Vandaar dat NewB niet wil beleggen in exotische producten of in een Amerikaanse wapenfabrikant. Het kapitaal staat straks in dienst van particulieren en bedrijven in de regio – met alle producten die je van een gewone bank mag verwachten, zoals hypotheken en andere leningen.

Zuiver advies, niet bezoedeld door bonussen

'De klant heeft de zekerheid', betoogt Bontemps, 'dat de bankier die hij of zij om advies vraagt geen belang zal hebben om een bepaald product aan te prijzen. De bankier zal een zuiver advies kunnen geven dat niet bezoedeld is door eigen profijt, gelinkt aan targets en bonussen. Omdat individuele bonussen onbestaand zullen zijn in de bank.' De beste vorm voor zo'n bank is volgens Bontemps de coöperatie, waarin de leden zeggenschap hebben. Zoals is Rabobank ook begonnen, maar die bank is ver van het oorspronkelijke model afgegleden – de hoofdzetel in Utrecht houdt de teugels nu strak in handen. Hoe gaat NewB verder? De volgende stap is het ophalen van kapitaal onder de aangesloten organisaties, want om bank te beginnen denkt Bomtemps iets van 60 miljoen euro nodig te hebben. Als dat lukt wachten nog hobbels als een bankvergunning en het inrichten van it-systemen – geen klusje voor op een achternamiddag. Doel is om eind 2014, begin 2015 van start te gaan. Dat NewB zoveel steun krijgt en nu een serieuze kans maakt, is een knappe prestatie als je je realiseert hoe moeilijk het is een bank te beginnen zonder grote investeerder achter je. In Nederland is het in ieder geval nog niet gelukt (zie kader). NewB heeft zo'n geldschieter niet, maar ontstaat vanaf onderop, een echte grass roots bank. En dat is nou precies wat het succes totnogtoe verklaart. Of zoals Bontemps het zo mooi zegt: 'We zijn meer dan een bank, we zijn een beweging.'

Krijgt NewB navolging in Nederland?

Sinds de crisis is er in Nederland één echte bank bijgekomen: Knab van verzekeraar Aegon, die al een bankvergunning had. Andere initiatieven buiten de gevestigde orde zijn gesneuveld. Probleem is dat de drempel een bank te beginnen erg hoog is, niet in de laatste plaats omdat toezichthouder De Nederlandsche Bank niet scheutig is met het verlenen van vergunningen. Ondernemers klagen erover dat ze vaak niet eens voorbij de voordeur komen met hun plannen. Bovendien is de doorlooptijd van een aanvraag lang en zijn de upfront investeringen afschrikwekkend. Wel heeft het succes van NewB een groep mensen in Apeldoorn geïnspireerd om De Financiële Coöperatie op te richten met ongeveer dezelfde doelstelling als de Belgische pendant. Bij voldoende animo zal de coöperatie een bankvergunning aanvragen, stellen de oprichters. Geen van hen heeft een bancaire achtergrond en de club kent geen grote achterban van maatschappelijke organisaties zoals NewB. De teller staat volgens de eigen site op ruim 2100 leden. Overigens is Triodos Bank al een tijd succesvol in Nederland, wat bewijst dat er wel behoefte is aan een duurzame bank met andere principes.

Het grote voorbeeld: Banca Etica

Het Italiaanse Banca Etica vormt een grote inspiratiebron voor NewB. Deze coöperatieve bank opende al in 1999 de deuren van haar eerste filiaal in Padova, en kreeg ook voor de start steun van een grote, diverse club van maatschappelijke organisaties. Banca Etica heeft een sterke band met haar ruim 35.0000 leden, die allen zeggenschap hebben in de manier hoe de ingelegde spaargelden (691 miljoen euro) op een ethisch verantwoorde geïnvesteerd worden. Idee is om beslissingen zoveel mogelijk lokaal te nemen, de structuur is decentraal.