Scheuren, stutten, bezwaren en eindeloos wachten. De afhandeling van de Groninger aardbevingsproblematiek lijkt op een neverending story. Het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) heeft nu drie nieuwe maatregelen aangekondigd die het proces moeten versoepelen. Tegenstanders vrezen juist meer gesteggel en ongelijkheid. 

De eerste maatregel klinkt aanlokkelijk: even wat scheuren op de foto zetten, een online formulier invullen, en je bent 5000 euro schadevergoeding rijker. Groningse huiseigenaren die nog geen schade hebben gemeld, kunnen binnenkort een vast bedrag van 5000 euro voor schade aan hun huizen claimen. Zonder tussenkomst van experts, lijvige rapporten of beoordelingen. 

Het gaat naar schatting om 200.000 huizen waarvan de eigenaren nog niets gemeld hebben en om al binnengekomen niet-beoordeelde meldingen. Potentieel 1 miljard euro aan schadevergoedingen.

Dit nieuwe systeem moet de afhandeling van aardbevingsschades versnellen en goedkoper maken, want elke melding kost vier-vijfduizend euro overheadkosten. Voor kleine schades is dat buitenproportioneel veel geld.

Waarom er juist uit de randgebieden zoveel nieuwe meldingen komen, is voor het IMG een raadsel

Bovendien komen er nog steeds wekelijks zo’n duizend schademeldingen binnen bij het IMG. ‘Vorig jaar dacht ik nog dat het op een gegeven moment zou opdrogen, maar dat geloof ik nu niet meer,’ vertelt IMG-directeur Bas Kortmann vorige week tijdens de persconferentie over de nieuwe maatregelen.

Vooral uit de randgebieden van het aardbevingsgebied stromen de meldingen binnen. FTM schreef hier eerder over dat het IMG vooral cosmetische schade makkelijk vergoedt.

Waarom er juist uit de randgebieden zoveel nieuwe meldingen komen, is voor het IMG een raadsel. Het instituut heeft er wel onderzoek naar gedaan, maar kan geen eenduidige oorzaak vinden. ‘Het ruimhartige beleid zal wel een rol spelen,’ schat Kortmann. 

Addertje onder het gras

Alleen wie zeker weet minder dan 5000 euro schade te hebben, is gebaat bij de nieuwe regeling. Zelfs als de daadwerkelijke schade kleiner is, valt de regeling voor het IMG voordelig uit, omdat de overheadkosten wegvallen. Kortmann: ‘We hebben bewust gekozen voor een systeem gebaseerd op vertrouwen. Als je op vakantie je zonnebril kwijt raakt, hoef je bij de verzekering ook niet zo veel te bewijzen. Ik heb geen aanwijzingen dat de Groningers en Drentenaren er misbruik van zullen maken.’ Kortom: de huiseigenaren met kleinere schades hebben mazzel.

Er schuilt echter een addertje onder het gras. Huiseigenaren moeten zelf beoordelen of hun schade lager is dan die vijfduizend. Dat is snel en efficiënt, maar ook een onmogelijke opgave, zeggen critici. Herman Bröring, hoogleraar bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, begrijpt dat het IMG vaart wil maken, maar waarschuwt: ‘Het is een finale kwijting voor alles wat tot het moment van de schade-uitkering is gebeurd. Als later blijkt dat de schade groter is, mag je geen aanspraak meer maken. In het verleden is dat vaker gebeurd. Mensen onderschatten de schade en de kosten van herstel. Dus weet waar je voor tekent.’

Dit bleek ook uit het eerdere onderzoek van FTM. Huiseigenaren meldden vaak een kleine schade en bij de inspectie door een deskundige vond die veel meer scheuren, die de huiseigenaren niet waren opgevallen.

Randgebieden vallen erbuiten

De tweede nieuwe IMG-maatregel klinkt minder ruimhartig: het gebied waarin aardbevingsschade kan worden geclaimd, wordt ingeperkt. De randgebieden van het aardbevingsgebied (de kop van Drenthe rondom Norg, en een stuk van Oost-Groningen bij Stadskanaal) vallen vanaf nu buiten het effectgebied. Onderzoek van TNO en de TU Delft heeft volgens het IMG onomstotelijk aangetoond dat de diepe bodemdaling in randgebieden geen directe schade kan veroorzaken aan huizen.

1500 huishoudens die nog op een beoordeling van hun schademelding wachten, hebben inmiddels een teleurstellende brief ontvangen: ze krijgen geen schadevergoeding. Dat terwijl er in dezelfde dorpen 700 huiseigenaren al wel een vergoeding hebben gehad. Zij hadden geluk. Voordat het nieuwe TNO-onderzoek werd uitgevoerd, kon het IMG mijnbouw als oorzaak van de schade niet uitsluiten en dus kregen die 700 een vergoeding.

‘Je kunt wel een nieuwe regeling maken, maar daar los je het probleem van de willekeur niet mee op’

‘Ik erger me kapot,’ briest Linda de Boer uit Zevenhuizen, vlakbij de gasopslag Langelo. Haar schademelding was eerder al afgekeurd, terwijl haar buurman met een soortgelijk huis en vergelijkbare schade 20.000 euro kreeg, zoals ze eerder ook aan EenVandaag vertelde. Die buren hebben geluk gehad.

De Boer: ‘Het was al een soort loterij en dat is het nu nog steeds, want er was een duidelijke regeling, maar die werd niet gevolgd door de deskundigen en het IMG toetste er niet op. Dan kun je wel een nieuwe regeling maken, maar daar los je het probleem niet mee op. Dat is wat ik zo treurig vind. Ik ben vooral ook heel boos om die willekeur.’

Zelf heeft zij ook ‘geluk’, want haar huis valt nog binnen de trillingsgrens van 2 mm per seconde, het andere criterium om in aanmerking te komen voor aardbevingsschade. De aanpassing van het gebied heeft dus geen effect op haar schademelding. Dat betekent echter niet dat ze makkelijk haar schade vergoed krijgt. Al maanden is ze in gevecht met het IMG, omdat haar schaderapport niet deugt.

De Boer: ‘De rapporten zijn van slechte kwaliteit en worden gemaakt door niet-gekwalificeerde mensen. Ze voldoen niet aan de door het IMG zelf vastgestelde kaders. We hebben inmiddels nieuwe schade, die hebben we opnieuw gemeld, er kwam een ander bureau kijken en die expert kon juist niet weerleggen dat het verergeren van de schades door de gaswinning komt.’

Kwaliteit schade-experts

Er is al langer kritiek op de kwaliteit van de schade-experts. Tegenstanders benadrukken dat velen niet voldoende zijn opgeleid om schades goed te beoordelen. Ze hebben dan misschien wel bouwkundige ervaring, maar geen specifieke kennis van mijnbouw, de diepe ondergrond of funderingen. En misschien nog wel belangrijker: ze hebben onvoldoende bestuursrechtelijke en juridische kennis. Daardoor passen ze regelmatig het bewijsvermoeden niet goed toe en keuren schade ten onrechte af. 

‘Er worden miljarden opgeluld zonder dat er naar de oorzaak wordt gekeken’

Dat ziet nu ook het IMG. Naarmate het aantal meldingen in het afgelopen jaar steeg, vaak meerdere meldingen uit dezelfde straat, werden de verschillen in de rapporten duidelijk. Schades die onder het bewijsvermoeden zouden moeten vallen, worden in toenemende mate afgekeurd. Volgens het IMG gaat het om 10-15 procent van de rapporten.

Ook de schadebureaus zelf weten dat niet alle experts voldoende expertise hebben. Uit interne notulen in handen van FTM blijkt dat bij bureau 10BE, een conglomeraat van tien bedrijven, niet alle deskundigen de ‘juiste bagage hebben om een goed onderbouwd rapport te leveren’ als het gaat om gebieden waar alleen lage trillingssnelheden zijn gemeten. Uit die documenten blijkt ook dat er strenge prestatie-afspraken zijn gemaakt met het IMG. Die gaan echter voornamelijk over het aantal afgehandelde dossiers, niet over de kwaliteit ervan.

De onafhankelijke geoloog Peter van der Gaag ergert zich al jaren aan het gebrek aan kennis bij schade-experts en betrokken instanties over wat er in de ondergrond gebeurt: ‘Er worden miljarden opgeluld zonder dat er naar de oorzaak wordt gekeken.’

Volgens hem hadden er al jaren geleden tiltmeters geplaatst moeten worden om de effecten van elke aardbeving te kunnen meten. Dat dit niet is gebeurd noemt hij nalatigheid van de NAM en de overheid. ‘Het is frustrerend, want niemand kijkt echt naar de oorzaak. Je kunt wel andere schade-oorzaken aanwijzen, maar dat wordt niet gedaan in die rapporten, die zijn vaag.’

Terug bij af

Als derde maatregel heeft het IMG daarom nu aangekondigd dat de beoordelingscriteria ‘geactualiseerd en verfijnd’ worden. Dat moet betere handvatten bieden voor de beoordelaars, waardoor schaderapporten minder verschillen. Meer duidelijkheid dus, door uitgebreidere checklisten. 

Wat het IMG ziet als een verbetering en verfijning, zal volgens critici juist leiden tot meer verdeeldheid en gesteggel. De Groninger Bodem Beweging voorziet in een reactie ‘een explosie van bezwaarprocedures en dientengevolge van een stijging van de uitvoeringskosten en langere wachtlijsten’.

Wat een oplossing had moeten zijn, blijkt nu de bottleneck: de onafhankelijkheid van de schade-experts

Advocaat Patrick van der Vorst van het Rotterdamse advocatenkantoor VanNiekerkCieremans deelt die mening. Hij staat een aantal gedupeerden bij die in discussie zijn met het IMG over vergoeding van verzakkingsschade. ‘Ik vrees dat IMG teruggaat naar een soort NAM-methode, waarbij geen mogelijkheid is om rekening te houden met de omstandigheden van individuele schadegevallen. Bij zo’n vergaande standaardisering kun je inderdaad snel rapporteren, maar niet zorgvuldig. Dan verwijzen beoordelaars naar normen, bijvoorbeeld bepaalde trillingssnelheden, maar die grenzen kun je niet zo hard stellen. Met zo’n checklist verdwijnt elke nuance.’ 

Wat een oplossing had moeten zijn, blijkt nu de bottleneck: de onafhankelijkheid van de schade-experts. Gedupeerden en hun juristen vertellen allemaal hetzelfde. Omdat de deskundigen onafhankelijk zijn, is het voor het IMG moeilijk om hun oordeel in twijfel te trekken. Advocaat Van der Vorst: ‘Het IMG vertrouwt volledig op de deskundigen, maar hun oordeel voldoet vaak niet aan de eisen van de bewijslast. Het IMG zou zelf een afweging moeten maken of het oordeel van de deskundigen klopt.’

Het IMG stelt dat er door de 5000-euro-regeling juist meer ruimte vrijkomt om opnieuw naar de complexe schadegevallen te kijken. Ongeveer 2000 meldingen van moeilijk te beoordelen schade waren on hold gezet en zullen nu met de nieuwe beoordelingscriteria worden beoordeeld.

Het IMG hoopt dit versneld te kunnen doen, omdat minder experts naar kleine schades hoeven te kijken. Die hebben dan meer tijd voor de complexe gevallen. Ze hoeven daarvoor niet nog een keer langs de huizen te gaan, maar gaan de rapporten langs de nieuwe meetlat leggen. 

De voorzitter van de Groninger Bodem Beweging, Jelle van der Knoop, heeft er een hard hoofd in. ‘Vergoeding van funderingsschade wordt steeds moeilijker, we zien een verschuiving bij de deskundigen. Hun rapporten worden niet beoordeeld door het IMG, dat heeft daar helemaal geen tijd voor.’ Hij denkt dat het IMG meer energie zou moeten steken in het trainen van de deskundigen. ‘Je kunt twee dingen doen: allerlei criteria bedenken en zo teruggaan naar het NAM-tijdperk, of je gaat de inspecteurs beter trainen in het toepassen van het bewijsvermoeden.’

Wolf in schaapskleren

Dat er iets moest gebeuren, daar is iedereen het over eens. Het IMG kan de meldingen nauwelijks bijbenen en er zaten te grote verschillen tussen de rapporten. Maar critici vrezen dat de nieuwe maatregelen van het IMG een averechts effect zullen hebben en de willekeur en tweedeling alleen maar vergroten.

‘IMG laat de burgers voor hun eigen fouten opdraaien’

‘Het ergste is dat de mensen in de randgebieden nu anders worden behandeld dan de rest,’ zegt Bodem Beweging-voorzitter Van der Knoop. De verandering van de gebiedsgrens vindt hij slecht beleid. ‘Het IMG heeft eerst wel vergoed, dan mensen in de wacht gezet totdat ze de regels hadden veranderd, en nu kunnen ze die claims afwijzen. Terwijl de bewoners die claims nog onder het oude regime hadden ingediend. Ze laten de burgers dus voor hun eigen fouten opdraaien. Ze hadden eerst onderzoek moeten doen, nu zijn de mensen de dupe.’

En dat terwijl het juist de bedoeling was dat de schade-afhandeling makkelijk zou worden voor burgers, zegt advocaat Van der Vorst: ‘Er is gekozen om dit bestuursrechtelijk af te handelen, zodat het laagdrempelig zou zijn en burgers geen advocaat nodig zouden hebben. De bedoeling was ook dat het voldoende zou zijn als het IMG een deskundige benoemt, want de deskundigen zijn onafhankelijk. In de praktijk blijkt dat het voor benadeelden zonder deskundige bijstand heel moeilijk is om tegen hun oordeel in het verweer te komen. De onafhankelijke expert bleek een wolf in schaapskleren te zijn.’