Een willekeurige aprilnacht in Parijs, anno 2016. De Place de la République ziet zwart van de mensen. Het publiek bestaat uit een mengelmoes van middelbare scholieren, studenten, vakbondsmensen en gewone burgers. Ze dragen spandoeken bij zich met teksten als ‘Men moet naar ons luisteren’ of ‘PanamaLeaks, het volk heeft er genoeg van’. Er worden poppen opgehangen die de Franse premier Valls moeten verbeelden, met teksten als ‘Valls is klaar’. De protestbeweging krijgt de naam Nuit Debout, vrij vertaald ‘de nachtbrakers’.

De nachtelijke protesten verspreiden zich al snel als een olievlek over het land

Het begint allemaal op 31 maart bij een landelijke demonstratie in Parijs tegen een nieuw wetsvoorstel van de Franse regering om het ontslagrecht in Frankrijk te versoepelen. De nachtelijke Parijse protesten verspreiden zich al snel als een olievlek over het land. Er ontstaan Nuit Debouts in Bordeaux, Lyon, Nice, Reims, Toulouse en vele andere plaatsen in het land. Maar ook buiten Frankrijk, onder andere in Brussel en het Spaanse Valencia, worden soortgelijke protestmanifestaties gehouden. De schattingen van het aantal deelnemers lopen uiteen van enkele honderden tot enkele duizenden per demonstratie.

Lange traditie

Nu is Frankrijk een land dat bekend staat om zijn studentenopstanden. In dat opzicht past Nuit Debout in een lange traditie. Wie kent niet de verhalen over de Parijse studentenrevolte van mei 1968? Die was vooral gericht tegen de ‘oude maatschappij’ en ouderwetse moraal, waarbij ook het onderwijssysteem en de werkgelegenheid — meer bepaald het gebrek daaraan — werden bekritiseerd. Je zou zeggen: l’histoire se répète anno april 2016, bijna een halve eeuw later. Ook het Franse studentenprotest van 2006 ligt nog vers in het geheugen. Net als bij deze eerdere gelegenheden, moet ook nu de gevestigde orde het ontgelden en klinkt de roep om verandering.

Er lopen ook keurige burgers mee, onder wie leerkrachten, advocaten en academici

Maar het huidige protest is niet homogeen, zoals ook de deelnemers een rijk geschakeerd gezelschap vormen. Natuurlijk ontbreken de linkse (milieu)activisten niet. En ook niet de anarchisten die tegen elke vorm van overheidsgezag zijn. Maar er lopen ook keurige burgers mee, onder wie leerkrachten, advocaten en academici. Het protest richt zich ook niet alleen tegen ‘de maatschappij,’ maar is veel gevarieerder. Sommigen zijn carrement tegen het beleid van de Franse president François Hollande. Vakbondsmensen kritiseren vooral de alsmaar hoog blijvende werkloosheid en de pogingen om de verworven sociale rechten af te breken. Anderen maken zich ongerust over het asiel- en migratiebeleid van de regering of voelen zich niet gehoord door de politiek en willen meer directe zeggenschap van de burger. Weer anderen kraken het bestaande Franse politieke systeem an sich en eisen een einde aan het nepotisme binnen de bestuurlijke en politieke elite. Ook is er verzet tegen de macht van de banken.

Onvrede met de status quo

Maar ook al verschillen de invalshoeken en achtergronden aanzienlijk en lopen de discussies soms heftig op, toch is er één kenmerk wat het sterk gemêleerde gezelschap gemeenschappelijk heeft: onvrede met de status quo. De protesten doen enerzijds denken aan de Occupy-beweging, die in 2011 opkwam op Wall Street en zich vooral keerde tegen de banken en grote ondernemingen. Anderzijds doet het protest denken aan de voorloper van de Spaanse protestpartij Podemos, de Indignados, de ‘Verontwaardigden’. Boos op de macht van de wereld van het grote geld en op het neoliberalisme en kapitalisme in het algemeen.

Het is vooral de econoom en filosoof Frédérique Lordon die een stem en een gezicht geeft aan de beweging in Frankrijk. Het gaat hem niet louter om de omstreden wet El Khomri, die het ontslagrecht wil versoepelen, al vormde die wel een geschikte aanleiding voor een breder protest tegen het algemene regeringsbeleid, dat hij omschrijft als ‘de afbraak van de samenleving’.

De representatieve democratie geeft niet langer een stem aan de gewone man

De onvrede onder een groot deel van de burgerbevolking is zo algemeen dat zij kan uitgroeien tot een politieke beweging, net zoals de Indignados uitgroeiden tot Podemos, schrijft de Belgische socioloog Geoffrey Pleyers op de site van Social Europe. De representatieve democratie geeft niet langer een stem aan de gewone man, die zich daardoor steeds meer genegeerd en in de steek gelaten voelt door de politiek.

Met de afgekondigde — en voorlopig verlengde — noodtoestand in Frankrijk als gevolg van de recente terroristische aanslagen, richt de politie zich echter niet alleen op moslimterroristen, maar worden ook de studentenopstanden hard neergeslagen. Het gaat de protestanten om meer democratie, sociale rechtvaardigheid en menselijke waardigheid. In Frankrijk is Nuit Debout inmiddels een petitie gestart om die af te dwingen. Binnen twee weken zijn er al drie miljoen handtekeningen ingezameld.

Brede protesten

Deze onvrede van de burger over de bestaande ‘elite’ beperkt zich niet tot Frankrijk, maar doet zich overal in Europa voor. De motieven zijn ook divers. In Zuid-Europa en Frankrijk speelt de hoge jeugdwerkloosheid een rol, in het Verenigd Koninkrijk wil Labour-leider Jeremy Corbyn een ander economisch en sociaal beleid, in Duitsland spint Alternative für Deutschland garen bij het vluchtelingenbeleid van bondskanselier Merkel en haar krampachtig vasthouden aan de euro. En in Mediterrane landen hebben linkse protestpartijen als Podemos, Syriza en de Vijfsterrenbeweging van de Italiaanse komiek Beppe Grillo al op de deur van de gevestigde politiek geklopt en een electorale positie verworven. In ons eigen land geven de vrijwilligers van het Geenpeil-referendum een stem aan dezelfde algemeen gevoelde onvrede met het huidige democratische bestel binnen de Europese Unie. Het zou dus zomaar kunnen dat Pleyers’ woorden werkelijkheid kunnen worden, en Nuit Debout uitmondt in een Franse protestpartij.