‘De vijand blijft raketaanvallen lanceren in de Donbas’, schrijft Igor Girkin 10 juli op Telegram over de door Oekraïne uitgevoerde aanvallen op doelen in door Rusland bezet gebied. Onder de nom de guerre Strelkov gaf deze voormalige officier van de Russische veiligheidsdienst vanaf begin 2014 leiding aan de Russische inval in Oekraïne. Er hangt hem een levenslange gevangenisstraf boven het hoofd voor zijn rol in het neerschieten van vlucht MH17. 

Nu ziet Strelkov – die zich op Telegram ontpopt tot militair commentator – het op Oekraïne veroverde gebied onder doelgericht vuur liggen. ‘Meer dan tien grote opslagplaatsen met artillerie en andere munitie, verschillende oliedepots, ongeveer een dozijn commandoposten en ongeveer hetzelfde aantal personeelsposities worden geraakt. Evenals verschillende luchtverdedigings- en artillerieposities. Er zijn GROTE verliezen aan personeel en materieel geleden.’

Strelkov ziet het met lede ogen aan en pleit voor meer middelen en ‘een algehele mobilisatie’ om Oekraïne te verslaan. De invasie van Poetin is vastgelopen en uitgemond in het elkaar van afstand bestoken met artillerie. Met de inzet van Westerse wapens hoopt Oekraïne het Russische overwicht in artilleriebeschietingen te neutraliseren. 

De Amerikaanse en Oekraïense ministeries van Defensie bevestigen de schade die de Oekraïense strijdkrachten hebben aangericht met behulp van door de VS geleverde meervoudige raketwerpers. Het Amerikaanse High Mobility Artillery Rocket System, oftewel HIMARS, bestaat uit een cassette van zes raketten en heeft een groter bereik en meer precisie dan de Oekraïense artillerie uit het Sovjettijdperk. Oekraïense troepen kunnen er Russische doelen mee raken die eerst onbereikbaar waren. Het wapensysteem-op-wielen is bovendien snel verplaatsbaar, waardoor een Russische tegenaanval minder kans van slagen heeft.  

Volgens het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken heeft Rusland sinds de invasie van 24 februari ‘17.314 aanvallen op burgerdoelen uitgevoerd en iets minder dan 300 militaire doelen geraakt’. Op 14 juli trof een Russische raket een medisch centrum in Vinnytsja. Daarbij vielen zeker 23 doden, waaronder drie kinderen. Een dag later werden twee universiteiten in Mykolaiv door Rusland in puin geschoten. ‘Dit is de Russische strategie’, reageerde de in Kyiv geboren Britse journalist Peter Pomerantsev op Twitter. ‘Burgers terroriseren met willekeurige aanvallen zodat ze nooit vrij kunnen leven. De lucht is altijd een bedreiging, zodat Oekraïne nooit gerust kan zijn.’

Volgens President Zelensky is het dodental aan de zijde van Oekraïene sinds het gebruik van HIMARS gedaald van gemiddeld 100 tot 200 naar 30 per dag

Voor de grootschalige Russische inzet van artillerie is een continue aanvoer van munitie nodig. HIMARS stelt Oekraïne in staat toe te slaan op de zwakke schakel van deze manier van oorlogsvoering: de logistiek. President Zelensky van Oekraïne zei op 28 juli dat het dodental aan de zijde van de Oekraïense strijdkrachten sinds het gebruik van HIMARS is gedaald van gemiddeld 100 tot 200 naar 30 per dag. Met het ontregelen en mogelijk doorsnijden van de logistieke lijnen hoopt Oekraïne het initiatief naar zich toe te trekken, maar de operationele successen verbloemen structurele problemen.

Economisch gewurgd

De beperkte en pas recente levering van HIMARS typeert de Westerse militaire hulp aan Oekraïne. Kwalitatief hoogstaand materieel ten opzichte van de Russische middelen, maar voor Oekraïne aan de late kant – en vooralsnog te weinig om de oorlog uit de impasse te trekken. Uit de Ukraine Support Tracker, opgesteld door het Kiel Institute for World Economy, blijkt dat de financiële en militaire hulp van het Westen ‘tekortschiet om de situatie voor Oekraïne te stabiliseren’. 

Om zich te verdedigen heeft Oekraïne ‘vooral meervoudige raketwerpers en houwitsers nodig’, aldus Christoph Trebesch, directeur van het Kiel Institute en projectleider van de Ukraine Support Tracker. ‘Het bij elkaar opgetelde aantal geleverde en toegezegde wapens komt bij lange na niet in de buurt van de behoeften die Oekraïne heeft geformuleerd. De voorraden in Rusland zijn veel groter.’

‘Genoeg om te overleven’, schrijft defensie- en veiligheidsdenktank Royal United Services Institute (RUSI) in een rapport van 4 juli. Bij het wegvallen van westerse steun, of een gebrek aan middelen voorziet de denktank een ‘uitputtingsslag waarin Oekraïne wordt uitgehold en economisch gewurgd’. Of het land houdt vol, maar is dan veroordeeld tot ‘een jarenlange en bloedige oorlog.’ 

Door de oorlog staan de financiën van Oekraïne op hun kop en de economie op instorten. De Wereldbank verwacht een krimp van 45 procent. Het land geeft volgens de Oekraïense vicepremier 4,5 miljard dollar per maand uit om zich te verdedigen tegen Rusland, niet veel minder dan het normale jaarbudget voor defensie. Tegelijkertijd is de economie door Rusland in puin geschoten. Ramingen voor de reconstructie, inmiddels alweer gedateerd, liggen tussen 750 miljard en 1 biljoen euro. Die kosten blijven stijgen zolang Rusland woningen, scholen, ziekenhuizen, fabrieken en infrastructuur bombardeert.

Oekraïne heeft dus veel hogere uitgaven en veel lagere inkomsten dan voor de invasie. Het land heeft volgens het IMF 5 miljard dollar per maand nodig om economisch overeind te blijven. Naast het geven van de militaire en humanitaire steun wordt dit ook voor het Westen een enorme financiële opgave.

Poetin heeft daarentegen de tijd aan zijn zijde. Althans, zo deed hij het nog voorkomen tijdens een speech op 9 juni waarin hij zichzelf vergeleek met Peter de Grote, die – zo vertelde Poetin zijn toehoorders – ‘21 jaar uittrok voor de Grote Noordse Oorlog’ tegen Zweden. Maar florissant staat Poetin er niet voor.

‘Laat die rechtszaken maar komen’

De Russische luchtmacht is nog steeds niet in staat om een overwicht in de lucht te bewerkstelligen – waardoor de Westerse wapenleveranties ongestoord doorgaan. De kwalitatief hoogstaand geachte S400 en S300 luchtverdedigingssystemen kunnen, tegen de verwachting in, de Russische strijdkrachten niet beschermen tegen de nieuwe Amerikaanse raketwerpers. ‘Blijkbaar zijn de Russische luchtverdedigingssystemen [..] niet effectief tegen massale aanvallen van HIMARS-raketten’, vervolgt Igor Girkin – alias Strelkov - in zijn bericht op Telegram.

Poetins plan om Oekraïne in een paar dagen op de knieën te dwingen is mislukt.

Rusland heeft twintig procent van het land ingenomen – bijna de hele Donbas en een flink stuk in het zuiden – en de inmiddels vijf maanden durende oorlog holt de Russische strijdkrachten uit. 

Het Pentagon schat dat inmiddels 70 a 80 duizend Russische militairen zijn omgekomen of gewond geraakt, terwijl Rusland voorafgaand aan de oorlog al moeite had mankracht te vinden.

Het lage moreel onder de Russische troepen is een bedreiging voor het Kremlin, omdat zowel Rusland als Oekraïne zich voorbereiden op een lange en slepende uitputtingsoorlog 

Het tekort aan personeel is zo nijpend dat Rusland met behulp van het huurlingenbedrijf Wagner Group nieuwe rekruten uit gevangenissen haalt en militairen (ten koste van de verdediging van het eigen grondgebied) verplaatst naar Oekraïne. Zo zijn militairen van een eenheid die de betwiste Koerilen-eilandengroep verdedigt tegen Japan helemaal aan de andere kant van het achtduizend kilometer uitgestrekte en elf tijdzones tellende Rusland gespot in de Donbas. Eerder zijn ook al eenheden van de grens met aankomend NAVO-lid Finland verplaatst naar Oekraïne.

Duizenden Russische soldaten weigeren te vechten in Oekraïne en proberen daarom de Russische strijdkrachten te verlaten, meldt The Moscow Times op 18 juli. ‘Laat die rechtszaken maar komen’, zeggen weigerende militairen tegen de krant, die ook schrijft dat Rusland steeds meer moeite heeft om ‘te rekruteren in plaatsen als Dagestan, waar veel mensen gedwongen worden om in de oorlog te vechten.’ 

Het lage moreel onder de Russische troepen is een bedreiging voor het Kremlin, aangezien zowel Rusland als Oekraïne zich voorbereiden op een lange en slepende uitputtingsoorlog waarin motivatie essentieel is.

De ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne holt de Russische strijdkrachten ook in materieel opzicht uit. ‘De militaire capaciteiten van Rusland hebben onherstelbare verliezen geleden na vier maanden oorlog’, schrijft de Russische onderzoeker Pavel Luzin op het Russische platform Riddle in een analyse. De Russische wapenindustrie kan de oorlogsverliezen en technische problemen niet bijbenen, aldus Luzin.

‘Het duurt minimaal vier jaar om de inzetbaarheid van Russische gepantserde voertuigen te herstellen tot het niveau van begin 2022. Als de oorlog voortduurt, zal het tegen het einde van het jaar zeven tot tien jaar duren’, vervolgt Luzin, die schrijft dat de Russische kruis- en tactische ballistische raketten in zulke grote getalen afgevuurd worden dat er een ‘acuut tekort’ is ontstaan en ‘bij het huidige productieniveau minimaal 10 jaar nodig is om de verliezen goed te maken.’ Luzin heeft hier de impact van het embargo op industriële gereedschappen en onderdelen nog niet meegerekend.

Een nieuwe wereldorde

Ondanks de militaire tegenvallers denkt Poetin dat hij deze uitputtingsoorlog met Oekraïne en het Westen kan winnen, schrijft Tatiana Stanovaya op 18 juli in The New York Times. De expert op het gebied van Russische binnenlandse politiek, die tien jaar bij denktanks in Moskou werkte, zet in drie stappen uiteen hoe dit eruitziet. Het eerste doel van Poetin is de verovering van de Donbas, en na twee jaar van uitputting zou het tweede doel in zicht komen. De bevolking van Oekraïne zou dan smeken om vrede en Zelensky tot een vertrek dwingen, waarop Rusland een Poetingezinde vervanger in zijn plaats zet. 

‘Zolang Poetin denkt dat hij aan de winnende hand is hoeven we ons geen zorgen te maken over een kernoorlog,  maar vroeg of laat zal de realiteit tot hem doordringen. Dan is hij op zijn gevaarlijkst’

Het laatste doel zou volgens Stanovaya een nieuwe wereldorde zijn, met ook in het Westen Poetingezinde leiders. In die wereld zou het Westen gewoon weer zakendoen met Rusland, en olie en gas van hem blijven kopen – en dus Oekraïne niet meer van militaire hulp voorzien. Met zijn machtspositie als leverancier van gas aan Europa kan Poetin sociale instabiliteit opvoeren en bevriende populisten in de Europese politiek vleugels geven.

De contouren van de hem goedgezinde wereld ziet Poetin al. Donald Trump – die mogelijk opgaat voor een nieuwe termijn als Amerikaanse president – vertelde recent aan zijn toehoorders dat hij Europese leiders tijdens zijn presidentschap had laten weten dat hij ze ‘niet tegen Rusland zou beschermen’. Victor Orban – president van EU- en NAVO-lid Hongarije – betoonde al meermaals zijn trouw door Europese sancties tegen Rusland af te zwakken.  

‘Het goede nieuws is dat zolang Poetin denkt dat hij aan de winnende hand is, we ons geen zorgen hoeven maken over een kernoorlog’, vervolgt Tatiana Stanovaya in The New York Times. ‘Het slechte nieuws is dat vroeg of laat de realiteit tot hem zal doordringen. Dan is hij op zijn gevaarlijkst.’

Door de verkoop van olie en gas aan met name het Westen, klotst in Rusland het geld nog tegen de plinten. In Moskou zitten de terrassen vol met mensen die kunnen genieten van een blauwe lucht zonder angst voor weer een nieuwe raketaanval. ‘De verschrikkelijke prognoses voor de Russische economie zijn niet uitgekomen’, zei Poetin tijdens het St. Petersburg International Economic Forum op 17 juni. In diezelfde maand stelde de Russische Centrale Bank zijn raming van de economische krimp voor dit jaar bij van 9,2 procent naar 7,5 procent. Volgens vicepremier Andrey Belousov zou deze zelfs beperkt blijven tot 3 à 5 procent.

Russische economische implosie in slow motion

‘De blitzkrieg van Westerse sancties is mislukt’, aldus Poetin. ‘Westerse sancties treffen het Westen. Rusland bloeit’, twittert FvD-partijleider Thierry Baudet 30 juli in het Engels. Maar terwijl Poetin en zijn gevolg de EU onder hoogspanning zetten, zijn de economische feiten steeds moeilijker te ontkennen. 

‘Terugtrekking van bedrijven en sancties verlammen de Russische economie’, concluderen onderzoekers van Yale University in een rapport dat verscheen op 20 juli. ‘Vooruitblikkend is er voor Rusland geen weg terug uit de economische vergetelheid, zolang de geallieerde landen verenigd blijven in het handhaven en verhogen van de sanctiedruk tegen Rusland.’

‘Om sociale spanningen te voorkomen, zal de overheid moeten ingrijpen door Russische bedrijven te ondersteunen’, schrijft de Duitse econoom Janis Kluge van het German Institute for International and Security Affairs (SWP) in een op 30 juni gepubliceerde analyse over de impact van sancties op de Russische economie. Op korte termijn ligt er volgens verschillende studies meer werkloosheid in het verschiet, en op de langere termijn zal de Russische economie door de ontkoppeling van het Westen niet alleen leiden tot de afwezigheid van McDonalds en een terugval in technologische ontwikkeling, maar ook tot lagere lonen en een lagere levensstandaard. 

De huidige Russische kosten voor de strijdkrachten in Oekraïne bedragen op jaarbasis 20 procent van het totale overheidsbudget, volgens onderzoeker Pavel Luzin

Dat het geld in Poetins Rusland toch niet aan de bomen groeit, blijkt ook uit het op 4 juli naar buiten gebrachte voorstel van het Russische ministerie van Financiën om voor in totaal 29 miljard dollar te snijden in het overheidsbudget. Met name ’transport’ en ‘wetenschappelijke en technologische ontwikkeling’ moeten het ontgelden. Daarnaast dalen de uitgaven voor ‘ontwikkeling van de industrie en het vergroten van haar concurrentievermogen’.

De huidige kosten die gepaard gaan met de inzet van strijdkrachten in Oekraïne zijn zo hoog, dat ze – zo rekent Pavel Luzin voor in zijn analyse – op jaarbasis zouden uitkomen op een percentage van rond de 20 procent van alle overheidsuitgaven. De oorlog gaat dus ten koste van de langetermijnontwikkeling van de economie – en de portemonnee van de Russen.

‘De grootste demonstraties of protesten in Poetins lange ambtstermijn als president en premier van Rusland sinds 2000 gingen over sociaal-economische kwesties’, zegt Fiona Hill – buitenlandadviseur van de laatste drie Amerikaanse presidenten – in een interview met het blad Foreign Policy. ‘En dan ook over het gevoel van oneerlijkheid dat hij zichzelf aan de macht houdt. Hij is niet zo populair in Moskou en Sint-Petersburg.’

‘Hij is bang voor een herhaling van wat er gebeurde toen hij in 2011 en 2012 terugkeerde als president. Toen braken protesten uit in Moskou, Sint-Petersburg en andere grote steden.’ Volgens Hill weet Poetin dat er veel onvrede onder de oppervlakte verborgen ligt en heeft hij daarom – en ondanks zijn autoritaire bestuursmodel – de Russische verkiezingen in 2024 op zijn netvlies. 

Het uitblijven van militair resultaat kan Poetin volgens Hill zwak doen overkomen bij de bevolking en binnen het Kremlin. Dat stelt Poetin voor een dilemma. Zijn militaire inspanningen in Oekraïne vereisen personele verversing, terwijl een algehele mobilisatie juist weer de steun voor de oorlog in gevaar brengt.

‘Mensen lijken deze “speciale militaire operatie” te steunen zolang de kinderen van de elite niet als kanonnenvlees naar het front worden gestuurd’, zegt Hill. ‘Het lage aantal gesneuvelde militairen uit Moskou (11) bevestigt het beeld dat de Russische invasie in Oekraïne voor de relatief mondige Moskovieten op afstand wordt gehouden’, schrijft Raam op Rusland op 1 augustus.

De Amerikaanse adviseur Fiona Hill gelooft niet dat Poetin alle tijd van de wereld heeft; dat noemt ze onderdeel van zijn ‘informatieoorlog’

Poetin moet voor een mobilisatie formeel de oorlog uitroepen. Hij loopt dan het risico op grootschalige protesten, die hij tot nu toe heeft kunnen voorkomen met repressie en propaganda. Raam op Rusland wijst ook op de hoge bedragen aan ‘kistgeld’ die ouders van gesneuvelde militairen krijgen. Bij elkaar opgeteld bedraagt dat smartengeld zo’n 200 duizend euro. Dat weerhoudt vrouwen verspreid over het land niet van ‘protesten omdat zij willen dat hun echtgenoten en zonen naar huis worden gebracht’, schrijft Hill.

‘Poetin is er alles aan gelegen om de oorlog in Oekraïne uit de wereld te helpen’, zegt Hill. ‘Hij wil dat wij degenen zijn die het gevoel hebben dat we geen tijd hebben – terwijl hij ook een klok heeft die blijft doortikken.’ Dat Poetin alle tijd van de wereld heeft en de oorlog kan uitzitten totdat Oekraïne en het Westen breken, gaat er bij Hill dan ook niet in. Zij ziet dat als onderdeel van de informatieoorlog.

Een militair-economische uitputtingsslag

Met de huidige stand van zaken zou de inname van de gehele Donbasregio volgens de voormalig adviseur al een succes zijn voor Poetin – en dan moeten Oekraïne en het Westen goed oppassen. Poetin kan een eenzijdig staakt-het-vuren afkondigen en onderhandelingen aanbieden, waarna een aantal Europese landen en de VS de druk op Oekraïne kunnen opvoeren om daarop in te gaan. Dat geeft Poetin volgens Hill ‘de mogelijkheid om zijn winst te consolideren in wat in de praktijk een doorlopend conflict zal blijven.’ 

‘Het zou fnuikend zijn voor het herstel van de economie als er een continue dreiging bestaat’, voorziet bestuurslid bij de European Bank for Reconstruction and Development Caspar Veldkamp in de podcast Perestrojkast. Voor de economische levensvatbaarheid wil Oekraïne zich ook niet neerleggen bij de huidige patstelling of bij een compromis met Poetin. Zonder het aan de Zwarte Zee gelegen zuiden van het land is het afgesneden van zeetransport. De grote zeehavens – inclusief Odessa, dat niet in Russische handen is gevallen – verwerken tezamen 80 procent van de totale graanexport. In het zuiden ligt bovendien veel vruchtbare grond voor de landbouw.

De herovering van Cherson is van economisch, maar ook strategisch belang. De havenstad ligt waar de rivier de Dnepr in de Zwarte Zee uitmondt, en was de eerste stad die Rusland sinds het begin van de invasie dit jaar in handen kreeg. Rusland gebruikt het omliggende gebied als aanvoerroute voor militaire operaties dieper in het land. Oekraïne is er alles aan gelegen om de regio Cherson terug te veroveren en – mocht het zover komen – een betere uitgangspositie te verwerven aan de onderhandelingstafel.

In deze militair-economische uitputtingsoorlog is het de vraag wie er als eerste breekt: Oekraïne of Rusland. Op het strijdtoneel lijkt Rusland door de overmacht aan artillerie – in ieder geval voordat Oekraïne HIMARS in gebruik nam – in het voordeel.

‘De internationale partners van Oekraïne hebben het vermogen deze dynamiek om te keren, zodat Oekraïne zijn verloren territorium kan heroveren’, concludeert denktank RUSI op basis van een analyse van de stand van zaken in de uitputtingsoorlog. In het rapport ‘Ukraine at War: Paving the Road From Survival to Victory’ stelt RUSI dat het Westen daartoe de militaire hulp moet opschalen, dus niet meer ad hoc en fragmentarisch moet leveren wat toevallig voorhanden is. Ook moet het Westen de wapensystemen, munitie en grootschalige training meer toespitsen op wat Oekraïne nodig heeft voor een grondoffensief. Voor het leveren van deze hulp wijst de denktank op de noodzaak van ‘lastenverdeling’ onder de bondgenoten van Oekraïne.

Probleem is dat de internationale partners hun eigen militaire voorraden uitputten om Oekraïne te versterken, en de Westerse industrie een beperkte productiecapaciteit heeft om het grootverbruik op het strijdtoneel bij te benen. De militaire donaties begonnen mede daarom met afdankertjes. Europese landen met hoog-geavanceerde strijdkrachten zitten, na decennia van verwaarlozing, zelf ook niet ruim in de militaire middelen. Zoals Nederland, dat samen met Duitsland Pantserhouwitsers geeft terwijl het zelf met een tekort aan slagkracht kampt. 

‘Het ontbreekt Europa aan kwantiteit’, licht Paul van Hooft, senior analist bij het Haagsch Centrum voor Strategische Studies HCSS, telefonisch toe. ‘Dat was te zien toen Frankrijk en Groot-Brittannië in 2011 het voortouw namen bij de instelling van een no-flyzone boven Libië, maar een beroep moesten doen op Amerikaanse munitie.’ In Oekraïne wordt veel artilleriemunitie verbruikt, maar de Amerikanen hebben die voorraden de afgelopen jaren verlaagd, schrijft Alex Vershinin van RUSI in zijn op 17 juni gepubliceerde analyse ‘The Return of Industrial Warfare’.

Ook de raketten voor de Javelin antitankwapens en Stinger luchtverdedigingswapens gaan er snel doorheen, volgens de analist. ‘De VS heeft met zevenduizend raketten ongeveer een derde van de voorraad naar Oekraïne verscheept – en er komt meer aan.’ Producent Lockheed Martin heeft meerdere jaren nodig om deze aantallen te produceren, rekent Vershinin voor. Lockheed Martin bevestigt dit.

De Westerse industriële capaciteit wordt vergroot, maar is volgens experts als Vershinin niet ingericht op het tempo waarmee in Oekraïne munitie en wapensystemen worden verbruikt. De jaarlijkse Amerikaanse productie van munitie voor artillerie – waaronder de door de Pantserhouwitsers gebruikte 155 millimeter granaten – zou op z’n best genoeg zijn voor twee a drie weken inzet in Oekraïne, rekent Vershinin voor. Op 27 juli accordeerde Duitsland de verkoop van 100 Pantserhouwitsers aan Oekraïne, maar het zal volgens producent Krauss-Maffei Wegmann ‘enkele jaren’ duren voordat alle exemplaren zijn geproduceerd. Het is zelfs nog onduidelijk wanneer de eerste geleverd kunnen worden.

Ook uit angst voor een treffen tussen de NAVO en het nucleair bewapende Rusland staat de handrem op militaire hulp. ‘We gaan geen raketten leveren die in Rusland kunnen toeslaan’, zei de Amerikaanse president Biden in mei dit jaar. Biden legt niet letterlijk de link tussen wapenleveranties en het risico op een kernoorlog met Rusland. Die angst wordt geuit door commentatoren en gevoed door Rusland. Dat deden de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov, voormalig Russisch president Dimitri Medvedev en commentatoren in zowel Rusland als het Westen wel.

Experts op het gebied van internationale betrekkingen, zoals Rob de Wijk – directeur van het Haagsch Centrum voor Strategisch Studies (HCSS) – hameren op het ‘beteugelen van escalatie’. ‘De vitale eigen belangen staan niet direct op het spel, omdat we niet zelf zijn aangevallen. Wel indirect’, zegt De Wijk daarover in de podcast die hij sinds de start van de Russische invasie maakt met historicus en voormalig VVD-Kamerlid Arend-Jan Boekestijn. ‘Iets terug doen om erger te voorkomen, kan ook erger veroorzaken.’

De militaire steun begon mede daarom met defensief bedoelde middelen, zoals scherfvesten, helmen en antitankwapens. Stapje voor stapje krijgt Oekraïne zwaardere middelen om overeind te blijven. Met het leveren van meer HIMARS en raketten met een groter bereik kan de VS veel betekenen voor het neutraliseren van het Russische overwicht in artillerie, maar de Amerikanen zijn terughoudend. 

Angst en wetteloosheid

In Oekraïne komt de Westerse terughoudendheid wrang over. De Westerse militaire hulp aan Oekraïne valt binnen internationale afspraken over zelfverdediging. 

Het land is binnengevallen door Rusland, dat blijkens een rapport van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) ‘internationaal humanitair recht’ schendt. Russische troepen ‘voeren doelgerichte aanvallen uit op burgers en medische voorzieningen’ en talloze gevallen van ‘verkrachting, marteling, executies, plunderingen en gedwongen deportaties naar Rusland’ zijn waargenomen. 

‘Russische troepen hebben de bezette gebieden in het zuiden van Oekraïne veranderd in een diepe afgrond van angst en wilde wetteloosheid’, zegt Yulia Gorbunova van Human Rights Watch. ‘Boven de bezette stad Cherson hangt een dikke rookwolk’, die volgens de daar aanwezige bronnen van The Daily Mail afkomstig is van ‘mobiele verbrandingsovens die dag en nacht draaien. De paranoïde soldaten van Vladimir Poetin verbranden de lijken van Oekraïense burgers die gemarteld en vermoord zijn op verdenking van hulp aan het verzet’. The Guardian maakt op 6 augustus melding van een foto die waarschijnlijk is genomen in Propasna – vlakbij het front in de Donbas – waarop een afgehakt hoofd van een Oekraïense krijgsgevangene op een spies zou staan. 

Het wijdverspreide idee dat Poetin ‘geen stap terug doet’ is volgens Rusland-experts Snegovaya en Whitmore  een mythe

‘Wanneer Poetin wordt geconfronteerd met kracht en vastberadenheid, doet hij vaak een stap terug in plaats van te reageren met meer escalatie’, schrijven Rusland-experts Maria Snegovaya en Brian Whitmore op de site Foreign Policy. De historie toont een duidelijke discrepantie tussen de dreigende woorden van Poetin aan het adres van de NAVO en haar lidstaten, en zijn daden. Zo kreeg Finland een dreigement om de oren omdat het land overwoog lid te worden van de NAVO. 

Elke poging hiertoe zou volgens het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken in februari ‘serieuze militaire en politieke gevolgen’ hebben. Toen Finland het plan doorzette slikte Poetin deze woorden in. Vervolgens verplaatste hij militairen van de grens met aankomend NAVO-lid Finland naar Oekraïne, waarmee hij toonde dat hij resultaat aldaar verkoos boven de verdediging van Rusland tegen de NAVO. ‘Het wijdverspreide idee dat Poetin geen stap terug doet’ is volgens Snegovaya en Whitmore ‘een mythe die de Russische president met succes om zich heen heeft opgebouwd en die maar al te gemakkelijk door veel westerse politici is geslikt.’

‘Als de NAVO-landen steeds toegeven aan Rusland, verliest de NAVO haar afschrikkingskracht’

‘Bang zijn voor escalatie’ is volgens Andrei Kozyrev – Russisch minister van Buitenlandse Zaken (1990-1996) onder Boris Jeltsin – zelfs ‘gevaarlijk, want als de NAVO-landen steeds toegeven aan Rusland verliest de NAVO haar afschrikkingskracht. De kans op een oorlog met Rusland is juist het gevaarlijkste als het Westen afwezig blijft in deze oorlog tegen Oekraïne.’

Westerse steun onder druk

‘De Russisch-Oekraïense oorlog komt neer op een race tussen de afzwakkende politieke wil van Westerse democratieën en de tanende militaire middelen van dictator Vladimir Poetin. Maar deze race wordt een marathon, geen sprint’, schrijft historicus Timothy Garton Ash op 5 augustus in The Guardian. ‘Om die politieke wil in stand te houden, is het soort vooruitziend leiderschap nodig dat de meeste democratieën missen. Het roept op tot erkenning dat onze eigen landen ook, in een zekere zwaarwegende zin, in oorlog zijn – en een overeenkomstige politiek van de lange termijn.’

‘Stuur je de wapens die je eigen land moeten verdedigen tegen de Russische strijdkrachten naar Oekraïne om de Russen daar te verzwakken?’, vraagt de Zweedse defensie-analist Andreas Umland zich op Twitter af namens de Europese ministers van Defensie. ‘Of kun je beter je wapens thuislaten, de Russische strijdkrachten laten winnen in Oekraïne, het einde van de Europese veiligheid accepteren en afwachten waar Poetin zich vervolgens op richt?’

Een van de vragen die open ligt is hoe snel het Westen in staat is om de productie van wapensystemen en munitie op te voeren en geleidelijk om te schakelen naar een oorlogseconomie. De budgetten zijn er. 

De onderliggende vraag is vooral hoe lang de politieke steun en militaire en financiële hulp overeind blijven als de pijn van de economische terugval in Europa en ook de Verenigde Staten toeneemt. Mede doordat Poetin – al ruim voor de invasie van 24 februari – speelt met de gastoevoer naar Europa zijn de energiekosten gestegen en liggen energietekorten in het verschiet. Dat gaat, in combinatie met de daarmee samenhangende recessie, pijn doen. Bedrijven krijgen mogelijk als eerste te maken met afsluitingen en de burger voelt de pijn in de portemonnee.

‘Poetin rekent erop dat de politieke wil van het Westen breekt voor de Russische munitie op is’, schreef historicus Garton Ash. Alleen al de dreiging van een koude winter zonder Russisch gas kan voor zwakke knieën zorgen. Die onzekerheid kan Oekraïne extra motiveren om deze zomer een tegenoffensief te starten, zoals explosies op de door Rusland illegaal geannexeerde Krim doen vermoeden. 

Videobeelden – op 9 augustus gefilmd door Russische badgasten – tonen vuurballen en rookwolken boven een Russisch militair vliegveld. Geschrokken toeristen vluchtten daarop terug naar Rusland. Vooralsnog ontkent Oekraïne betrokkenheid, maar President Zelensky reageerde kort na de explosie wel. ‘Deze Russische oorlog tegen Oekraïne begon met de Krim en moet eindigen met de Krim – met haar bevrijding.’ Volgens Rusland is er per ongeluk munitie ontploft, waarop het Oekraïense ministerie van Defensie op Facebook droogjes herinnert aan de ‘brandveiligheidsregels en het rookverbod’ in de buurt van explosieve materialen.