Het is inmiddels vier maanden geleden dat het Openbaar Ministerie (OM) bekendmaakte dat drie voormalige bestuurders bij ABN Amro werden aangemerkt als verdachte in een strafrechtelijk onderzoek. Justitie verdenkt oud-topman Gerrit Zalm – tevens jarenlang minister van Financiën namens de VVD – en twee van zijn voormalige medebestuurders, Joop Wijn en Chris Vogelzang, van het ‘feitelijk leidinggeven’ aan overtredingen van de antiwitwaswetgeving.

Onder hun leiding deed de bank jarenlang veel te weinig om witwassen door klanten tegen te gaan. ABN Amro schikte de zaak op 19 april voor 480 miljoen euro, waarna justitie de blik kon richten op het bestuurlijke drietal.

Maar ruim vier maanden verder is er in het onderzoek naar de voormalige banktop nog maar weinig gebeurd. Geen van de drie bankiers is tot nu toe door justitie als verdachte gehoord, bevestigen meerdere bronnen. Volgens een betrokkene heeft justitie noch de FIOD sinds april contact gezocht met de drie verdachten of hun advocaten: ‘Ze hebben geen enkele haast. Waarom zouden ze?’

‘Ze hebben geen enkele haast. Waarom zouden ze?’

Aldo Verbruggen, advocaat van Gerrit Zalm, bevestigde in juli aan Follow the Money dat zijn cliënt nog niet als verdachte gehoord was: ‘Ik ga ervan uit dat dat nog wel gaat gebeuren. Verder kan ik er in het belang van mijn cliënt niets over zeggen.’ 

Verbruggen wilde deze week geen verder commentaar geven. Ook Joop Wijn en Chris Vogelzang weigerden commentaar.

Logische stap

Volgens strafrechtelijk experts ligt het voor de hand om verdachten in een strafzaak zo snel mogelijk na hun inverdenkingstelling te verhoren. ‘Dat is een logische stap. Je wilt hun verklaringen toetsen aan de bewijzen die je denkt te hebben gevonden,’ zegt een voormalig opsporingsambtenaar op voorwaarde van anonimiteit.

Het kan een bewuste strategie van het OM zijn eerst het feitenonderzoek volledig te willen afronden, om pas daarna met de verdachten in gesprek te gaan. Maar in deze zaak staan de belangrijkste feiten al sinds april vast: het strafrechtelijk onderzoek onder de naam ‘Guardian’ mondde uit in een gedetailleerd feitenrelaas waarin een reeks concrete casussen aan bod kwam.

Zo ontging het de bank dat een klant via 192 bankrekeningen tonnen euro’s rondpompte, kon een Braziliaanse multinational via Nederlandse rekeningen miljoenen euro’s smeergeld wegsluizen, en kon een klant die als fraudeur bekend stond jarenlang biljetten van 500 euro blijven storten – een klassiek signaal voor witwassen.

De cruciale vraag voor justitie is of de toenmalige banktop van deze misstanden wist en of de bestuurders genoeg deden om de witwasproblemen aan te pakken. Dat de banktop op de hoogte was van de onregelmatigheden, lijdt weinig twijfel: zowel de raad van commissarissen als de huisaccountant waarschuwde intern al jarenlang voor zogeheten compliance issues. In 2014 erkende de bankdirectie de witwasproblemen in interne stukken; desondanks besloot ABN Amro een gezamenlijk onderzoek met justitie af te blazen.

Het kan een bewuste strategie van het OM zijn eerst het feitenonderzoek volledig te willen afronden, om pas daarna met de verdachten in gesprek te gaan

Het OM wil desgevraagd niet uitleggen waarom Zalm, Wijn en Vogelzang sinds april nog niet als verdachte verhoord zijn. ‘Wij doen geen mededelingen over lopende onderzoeken, hetgeen met zich meebrengt dat het OM niet naar buiten treedt of en wanneer verschillende onderzoekshandelingen worden verricht, zoals het horen van verdachten of getuigen,’ zegt een woordvoerder van het Functioneel Parket. ‘Uiteraard wordt het onderzoek zo voortvarend mogelijk verricht.’

Ook de FIOD – belast met de opdracht bewijzen tegen de drie oud-bestuurders te verzamelen – wil niet ingaan op vragen. ‘De FIOD doet onderzoek naar de drie personen die als verdachten zijn aangemerkt naar aanleiding van het onderzoek Guardian. Wij mogen geen uitspraken doen over lopende onderzoeken en onderzoekshandelingen,’ zegt een woordvoerder.

Opvallend genoeg werd het ABN Amro-drietal in de eerste helft van 2020 al wel als getuige gehoord in het Guardian-onderzoek, evenals een groot aantal andere oud-bestuurders en -commissarissen. Volgens De Telegraaf ging het er tijdens deze gesprekken ‘grimmig’ aan toe.

Volgens Zalms advocaat Verbruggen was tijdens deze getuigenverhoren ‘geen enkel feit of omstandigheid gebleken die het rechtvaardigen dat hij nu als verdachte wordt aangemerkt’. Dat de oud-minister in april dit jaar als verdachte te boek kwam te staan, noemde hij ‘onnodig beschadigend’.

Onderzoek naar Hamers

Een bron bij justitie suggereert dat de trage aanpak te maken heeft met een gebrek aan mankracht bij de FIOD. Het onderzoek naar Zalm en zijn oud-collega’s zou worden uitgevoerd door een klein team rechercheurs, van wie een aantal ook betrokken is bij het strafrechtelijk onderzoek naar voormalig ING-topman Ralph Hamers.

Volgens Gabriël Meijers, juridisch adviseur van de stichting SOBI, ligt ook dat onderzoek zo goed als stil. Na een door SOBI aangespannen procedure oordeelde het Gerechtshof Den Haag in december 2020 dat justitie de oud-ING-topman moet vervolgen.

‘Het loopt nog niet heel hard,’ zegt Meijers. ‘Na de uitspraak van het Hof hebben wij om inzage in het onderzoeksdossier van de heer Hamers gevraagd. Pas na vijf maanden kregen we te horen dat we die inzage niet zouden krijgen.’

‘Pas na vijf maanden kregen we te horen dat we die inzage niet zouden krijgen’

Meijers wijst erop dat Miranda de Meijer, een van de officieren van justitie die aan het onderzoek tegen Hamers werkt, eerder tégen zijn vervolging pleitte. ‘Dan moet je je eerdere stellige overtuigingen gaan weerleggen. Dat lijkt me nogal een uitdaging.’

Of Hamers sinds het besluit tot vervolging in december 2020 als verdachte is gehoord, weet Meijers niet: ‘Dat is met geheimzinnigheid omkleed.’

Hamers’ advocaat Daan Doorenbos reageerde niet op vragen van Follow the Money hierover.

Teruggetreden bij Danske

Dat Gerrit Zalm en Chris Vogelzang in april tot verdachten werden gebombardeerd, kostte hen direct een belangrijke functie: Danske Bank in Kopenhagen maakte dezelfde dag bekend dat het tweetal terugtrad. Vogelzang was sinds voorjaar 2019 CEO bij Danske, Zalm was er commissaris. Beiden benadrukten dat ze vrijwillig opstapten, al kreeg topman Vogelzang bij zijn vertrek wel 3 miljoen euro mee.

Het onderzoek naar de witwaspraktijken bij ABN Amro lijkt Zalm eerder al een andere functie in de financiële sector te hebben gekost. Hij zat sinds 2018 in de board of directors bij het Amerikaanse Moody’s, maar blijkt er begin 2020 stilletjes te zijn vertrokken: ‘in gezamenlijk overleg’ werd besloten zijn aanstelling niet te verlengen.

In eigen land loopt het drietal beduidend minder schade op hun cv op. Joop Wijn nam in het afgelopen jaar twee nieuwe functies in de financiële wereld aan: hij werd president-commissaris bij verzekeraar ASR en commissaris bij zakenbank NIBC. 

NIBC zegt bij zijn benoeming, op 8 maart, op de hoogte te zijn geweest van het justitieel onderzoek bij ABN Amro. ‘Hierover is NIBC niet specifiek geïnformeerd, maar dit was algemeen bekend in de Nederlandse media,’ aldus een woordvoerder van de bank.

Het onderzoek naar de witwaspraktijken bij ABN Amro lijkt Zalm eerder al een andere functie in de financiële sector te hebben gekost

Zoals gebruikelijk bij dergelijke functies is Wijn door financieel toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) getoetst en geschikt bevonden: ‘Voor de benoeming van de heer Wijn heeft DNB toestemming verleend,’ aldus de NIBC-woordvoerder. 

ASR stelt dat het strafrechtelijk onderzoek bij ABN Amro in oktober vorig jaar ‘geen belemmering’ vormde voor de aanstelling van Joop Wijn als commissaris. ‘Wij zijn blij met de huidige rol van de heer Wijn als voorzitter van de raad van commissarissen,’ zegt een woordvoerder.

Ook voor zijn functie bij de verzekeraar kwam Wijn glansrijk door de toetsing van DNB: ‘De heer Wijn heeft de toetsing succesvol doorlopen,’ aldus de ASR-woordvoerder. ‘Verder doen wij geen uitspraken over het proces en de inhoud.’

Dat Wijn sinds april zelf verdachte is in het witwasonderzoek, lijkt voor DNB bovendien geen reden om zijn geschiktheid opnieuw te toetsen – een lot dat in het verleden bijvoorbeeld wel Delta Lloyd-topman Niek Hoek trof. Volgens ASR is een hertoetsing op dit moment ‘niet aan de orde’, volgens NIBC is die hertoetsing ‘niet van toepassing’. DNB doet geen mededelingen over de (her)toetsing van individuele bestuurders.

Goede oud-werkgever

Gerrit Zalm werd in mei voor vier jaar herbenoemd als commissaris bij Shell. Ook zijn functies in de raad van toezicht van het VUmc Fonds en de raad van advies van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) kwamen niet op de tocht. Chris Vogelzang is commissaris bij Wolters Kluwer en zit in de raad van toezicht van het Rijksmuseum.

Voor hun voormalige werkgever ABN Amro werd de witwasaffaire in april afgesloten, met de schikking van 480 miljoen euro. Bij het huidige onderzoek naar de drie oud-bestuurders is de bank niet meer betrokken, stelt een woordvoerder van ABN Amro: ‘We zijn alleen betrokken als een goede oud-werkgever. Als Vogelzang, Wijn en/of Zalm tijdens het traject informatie nodig hebben, dan ondersteunen we hen daarin. En als het OM zich meldt met een verzoek, werken we daar eveneens aan mee.’

Of de oud-bankbestuurders dan wel het OM de afgelopen maanden informatie hebben opgevraagd, wilde ABN Amro niet zeggen.