3000 euro. Dat is het geldbedrag dat Pons voormalige verkoopdirecteur Berend Veenendaal moet betalen om strafvervolging te ontlopen in het grote corruptieschandaal, waarbij autobedrijven meerdere inkoopmedewerkers van politie en Defensie omkochten in ruil voor een voorkeurspositie bij orders. Zijn ondergeschikte Ray Uiterwaal, voormalig directeur Fleetsales, hoeft zich in ruil voor een werkstraf van zestig uur niet publiekelijk te verantwoorden voor de strafrechter. Dit blijkt uit een namenlijst uit het strafdossier, in handen van Follow the Money, dat inzage geeft in het lot van alle verdachten.

Veenendaal en Uiterwaal zijn twee van de in totaal acht verdachten bij Pon die zich volgens justitie schuldig hebben gemaakt aan het omkopen van ambtenaren van politie en Defensie. De acht medewerkers waren betrokken bij het ‘opzettelijk verstrekken van giften aan ambtenaren vanwege hun functie en positie’ in de vorm van het goedkoop leasen en huren van auto's, korting op onderhoud, gratis winterbanden en buitenlandse reizen. De steekpenningen zouden over een periode van tien jaar meer dan 100 duizend euro bedragen. Het delict ‘ambtelijke omkoping’ is ernstig; VVD-gedeputeerde van de provincie Noord-Holland Ton Hooijmaijers kreeg er twee jaar geleden 2,5 jaar cel voor. Ondanks dat de rechter tijdens de zitting nog zei dat 'omkoping een wederkerig delict is en van beide kanten strafbaar’, kwamen de omkopers, veelal vastgoedbedrijven, er met taakstraffen die liggen op het niveau van diefstal van een brommer of auto. De geldboete van Veenendaal komt in de buurt van een boete voor gevaarlijk rijgedrag.

Masseren voor de wisseltruc

Net zoals bij Hooijmaijers was er vanuit Pon ook een commercieel doel om de inkoopambtenaren te ‘masseren’ om zodoende voor te sorteren bij grote overheidsopdrachten. Hoe de verkopers van de afdeling Fleetsales te werk gingen, schemerde onlangs door in een artikel van NRC, dat inzage had in het strafdossier. Zo bleek uit intern e-mailverkeer dat defensie-ambtenaar Jacques Horsten, inmiddels hoofdverdachte, had laten vallen dat defensie op korte termijn ‘een zak geld’ zou gaan uitgeven. Een Pon-medewerker mailde vervolgens naar een collega: ‘Weet jij of er nog iets te gebeuren staat waarmee we Jacques kunnen plezieren?’ Het antwoord was dat er een tripje naar Spanje gepland was zodat ‘die zak geld grotendeels bij ons terechtkomt in ruil voor wat glimmend blik…’ Zijn collega mailde daarop terug dat hij Horsten zou uitnodigen voor de Spanje-trip en hem zou ‘masseren voor de wisseltruc ;-))’.

Fêteercultuur

Uit eerder onderzoek van Follow the Money bleek ook dat er binnen het Pon-concern een levendige fêteer-cultuur heerste waarin inkopers konden boarden voor cruises op de Middellandse Zee, tripjes naar Wimbledon en de Olympische Spelen. Zodra ze met hun privéauto langsreden, kregen ze bovendien extra korting op het onderhoud ervan. Of een gratis setje winterbanden. Quid pro quo stonden Pon-verkopers vooraan zodra politie of Defensie nieuwe auto’s moest bestellen.

Dat lukte behoorlijk goed. In de door de Rijksrecherche onderzochte periode van 2001 tot 2011 was Pon grosso modo hofleverancier van de politie. Zo wist de Volkswagen-importeur  in 2006 een grote order binnen te slepen van 6700 voertuigen – een deal van zeker 200 miljoen euro. In 2010 won Pon de hoofdprijs door de exclusieve leverancier te worden van 12 duizend politievoertuigen inclusief alle opbouwwerkzaamheden. Contractwaarde: 500 miljoen euro. Follow the Money berekende begin dit jaar al dat de schikking van Pon – ten bedrage van 12 miljoen – een ‘koopje’ was.

Niet alleen bij Pon, maar ook bij Renault en Peugeot rolden er schikkingen uit. In totaal acht Pon-medewerkers kregen van justitie een schikkingsvoorstel aangeboden. Zeven medewerkers gingen daarop in. Het voordeel daarvan is dat ze niet hoeven te komen opdraven op openbare strafzittingen waar hun vermeende misdragingen en plein public met naam en toenaam worden opgesomd. Bijkomend voordeel: de kans is klein dat er nadien een naamsvermelding komt in de media, want het begeleidende persbericht van het Openbaar Ministerie is geanonimiseerd.

Weigeraar

Eén medewerker weigerde het schikkingsvoorstel. Het is Erik van B. die tot 2011 als manager werkte bij Fleetsales. Hij heeft volgens justitie een ongeoorloofde korting, een horloge van 100 euro en talloze voertuigen ter beschikking gesteld aan een politie-inkoper. ‘Mijn cliënt is principieel,’ luidde de toelichting van zijn raadsman Ad Westendorp twee weken geleden tijdens de regiezitting in de rechtbank Rotterdam. ‘Pon is een enorm bedrijf met een redelijk extreme bedrijfscultuur. De druk om maar te verkopen kwam van boven.’

Alle overige leidinggevenden ontspringen de dans met schikkingen die variëren van werkstraffen van dertig tot tachtig uur

Maar juist alle hogere verantwoordelijken hebben stuk voor stuk geschikt of hun zaak is geseponeerd wegens onvoldoende bewijs. Zo kwam tijdens de regiezitting naar voren dat Pons financieel directeur Paul Zandstra, in 2013 ook vertrokken, zijn handtekening heeft gezet onder een verkoopbon waar politie-inkoper René P. een korting kreeg van maar liefst 12 duizend euro die was overeengekomen met verkoopdirecteur Berend Veenendaal. Uit de dagvaarding van René P. blijkt dat deze omkoopverdenking alleen aan hem blijft kleven; Veenendaal heeft geschikt en de zaak tegen Zandstra is geseponeerd. Alle overige leidinggevenden ontspringen de dans met schikkingen die variëren van werkstraffen van dertig tot tachtig uur. Het hoogste echelon, te weten voormalig CEO Henk Rottinghuis (Stork, Blokker en RBS-commissaris), komt niet voor op de verdachtenlijst. Zijn opvolger Janus Smalbraak, die sinds 2010 het Pon-concern leidt, treft volgens justitie ook geen blaam. ‘De huidige directie – ten aanzien van wie het onderzoek niet heeft opgeleverd dat zij betrokken is geweest bij strafbare feiten – heeft volledig afstand genomen van de verweten gedragingen,’ gaf het Openbaar Ministerie in het persbericht aan.

Voorsorteren op schikking

Het afstand nemen van de gedragingen is geregisseerd door Smalbraak. Dagblad NRC wist, op basis van het strafdossier, de totstandkoming van de schikking te reconstrueren. Zo blijkt Pon direct bij aanvang van het strafrechtelijke onderzoek al te hebben voorgesorteerd op een schikking. De werkwijze: ze huurden topadvocaat Hendrik Jan Biemond van Allen & Overy in. Biemond, oud-openbaar aanklager in de Ahold-fraudezaak, mocht als een soort ‘dealmaker’ een schikking voorbereiden. Zo werden advocatenkantoor Clifford Chance en de fraude-afdeling van KPMG ingeschakeld voor een intern onderzoek, en werden vervolgens ‘hete’ namen als Uiterwaal, Grimmelt en Krabbenborg op een zijspoor gezet. Het vertrek van de verdachte medewerkers ging daarbij gepaard met een stevige vaststellingsovereenkomst waarin staat dat ze niks over hun vertrek naar buiten mogen brengen. Verder kwam er een steviger complianceprogramma binnen de Pon-organisatie. En zodra alles was afgevinkt, bracht Biemond, zo schrijft NRC, op 12 december 2013 een schikkingsvoorstel te berde van totaal 750 duizend euro. De opzet slaagde, hoewel het schikkingsbedrag uiteindelijk hoger is geworden (12 miljoen). Maar Pon ontloopt in ieder geval strafvervolging en kan daardoor gewoon weer nieuwe politie-orders binnenslepen, zoals de nieuwe politiehondenwagens. En de medewerkers die hebben geschikt, zullen bij hun nieuwe baas een of twee weken vrij moeten nemen voor het uitvoeren van hun taakstraf.

De bevindingen in het artikel zijn zowel telefonisch als per email voorgelegd aan Pon-woordvoerder Jacques Geijsen. Daarop is per email niet binnen de gestelde termijn gereageerd.