Het is zo’n gerucht waar je nieuwsgierig van wordt. Het werd Follow the Money ingefluisterd toen we eindelijk weer eens een borrel  mochten bezoeken. ‘Weet je wie ook een nieuw jacht heeft?,’ klonk het samenzweerderig. ‘Prins Bernhard junior en die zakenpartner van hem, Menno de Jong! De W Explorer heet die boot.’ 

Een lastig te checken verhaal. De bron heeft geen idee waar en via welke vennootschap het schip staat geregistreerd. Maar samen met tijdschrift Nautique doen we een poging. Het zit mee. Een wereldwijd opererende verzekeringsmaatschappij, Steamship Mutual, heeft een lijst online staan van jachten en hun eigenaren. Ook de W Explorer staat ertussen. De eigenaar is Olive Partners Limited op Malta. In het handelsregister van het eiland vinden we dat De Jong sinds juni 2019 eigenaar is van Olive Partners.

Het is een mooi schip van 36 meter lang, dat in 2019 volgens de vakpers een vraagprijs kende van 6,25 miljoen euro. Duur, maar betaalbaar voor multimiljonairs De Jong en Bernhard. De twee zakenpartners hebben samen het circuit van Zandvoort, bezitten tientallen huizen in Amsterdam, hebben honderden kantoor- en winkelpanden in bezit en zijn eigenaar van het succesvolle IT-bedrijf Levi9.

Speciaal voor schepen heeft Malta regels die ervoor zorgen dat de btw beperkt blijft tot 5 procent

Op papier is het schip alleen in handen van De Jong; prins Bernhard van Vollenhoven staat niet geregistreerd. ‘Olive Partners is honderd procent mijn eigendom en daarmee ben ik dus de enige eigenaar van de W Explorer,’ laat De Jong in een reactie weten. ‘Malta is onderdeel van de EU, en het enkele feit dat het schip onder Maltese vlag vaart, maakt dit nog geen “offshore” constructie en de daarmee gepaarde suggestie van belastingontwijking. Ik zou het dan ook op prijs stellen als u bij eventuele publicaties rond dit schip zowel expliciete als impliciete verwijzingen of suggesties naar belastingontduiking en/of -ontwijking zou willen vermijden, aangezien dergelijke suggesties onjuist en schadelijk voor mijn reputatie zijn. Olive Partners is gewoon een Maltese vennootschap.’

Daar valt wel wat op af te dingen. ‘Offshore’ dienstverlening is elke dienstverlening in een ander land dan waar iemand woont. Het beheer van de Maltese vennootschap laat De Jong doen door Elise Trustees Ltd, een trustkantoor dat ook opdook in de Paradise Papers, een groot lek over de diensten van belastingadvieskantoren.

Malta kent met Nederland, België en Cyprus de meeste indicatoren binnen de EU die wijzen op het toestaan van ‘agressieve’ belastingplanning 

Los van die definitiekwestie: zo gewoon is Malta niet. Het landje met nog geen half miljoen inwoners kent met Nederland, België en Cyprus de meeste indicatoren binnen de Europese Unie die wijzen op het toestaan van ‘agressieve’ belastingplanning, blijkt uit een onderzoek van Europarlementariërs vier jaar geleden. Het land heeft op papier een hoog tarief voor vennootschapsbelasting van 35 procent, maar  dat is door gunstige regels terug te brengen tot slechts 5 procent. Dividend is onbelast. Speciaal voor schepen heeft het regels die ervoor zorgen dat de btw beperkt blijft tot 5 procent.

Huur 

De Jong maakt naar eigen zeggen geen gebruik van de fiscale luwte van Malta, maar veel andere rijken doen dat wel. In 2017 kreeg Duitsland van een klokkenluider een lijst met daarop 70.000 Maltese vennootschappen die zouden worden gebruikt voor belastingontwijking. De minister van Financiën van deelstaat Noordrijn-Westfalen noemde het land daarom ‘het Panama van Europa’.

Ook de steenrijke Zuid-Hollandse familie De Ruiter zocht fiscaal onderdak op Malta nadat het haar bedrijf De Ruiter Seeds aan het Amerikaanse Monsanto verkocht voor zo’n 500 miljoen euro. Een deel daarvan, 278 miljoen euro, stalde de familie op Malta.

Malta is uitgegroeid tot een witwasparadijs voor de Italiaanse maffia

Malta staat bekend om ‘ondoorzichtige offshore deals’, stelt het collectief van onderzoeksjournalisten OCCRP. ‘Een klein land in de greep van grootschalige criminele belangen.’ Malta trekt door laks toezicht veel online casino’s aan, waardoor het volgens onderzoek is uitgegroeid tot een witwasparadijs voor de Italiaanse maffia.

Daarnaast verkoopt Malta tot ongenoegen van andere EU-landen paspoorten voor 900.000 euro per stuk aan vermeend foute Russen, Chinezen en Arabieren. Journalist Daphne Caruana Galizia, die de paspoortenhandel in verband bracht met corruptie in de hoogste politieke kringen van het land, werd in 2017 met een autobom opgeblazen.  

Een schip onderbrengen in een vennootschap zoals De Jong heeft gedaan, is gebruikelijk. Op de lijst van verzekeraar Steamship Mutual staan slechts twintig natuurlijke personen – waaronder de sjeiks van Oman en Qatar – in plaats van een vennootschap. Bijna elke eigenaar gebruikt een vennootschap, al was het maar om te besparen op btw. Wanneer een schip ‘zakelijk’ wordt aangekocht is de btw te verrekenen, wanneer het een privé-aanschaf is niet. Dat scheelt bij aankoop van een jacht in Nederland 21 procent.

‘Ik verhuur mijn schip nooit: dat het te huur wordt aangeboden, is alleen maar voor de belastingen’

Daarom staan veel jachten officieel te huur voor charters, terwijl ze in de praktijk nooit worden verhuurd. ‘Ik verhuur mijn schip nooit’, aldus de eigenaar van een superjacht dat officieel wel te huur staat. ‘Dat het te huur wordt aangeboden, is alleen maar voor de belastingen.’ 

De W Explorer staat te huur voor 75.000 dollar per week, maar De Jong benadrukt dat dit legitiem is. ‘Het is een fantastisch schip dat met regelmaat wordt verhuurd,’ aldus De Jong. Hij meldt dat rond de W Explorer alle belastingen en btw keurig zijn betaald.

Verstandig, want de verhuur-truc is niet helemaal zonder risico. In 2015 kregen Zuidasbedrijven EY en Deloitte een claim te verwerken van 25 miljoen euro van de Belastingdienst. De twee accountants zouden vermogenden hebben geholpen bij het onderbrengen van een jacht in een brievenbus-bv op een belastingparadijs om geen btw te hoeven betalen. De 'omzeilregeling' was een kant-en-klaarproduct van de twee kantoren dat ze aanboden.

Laundromat

De jachtenbranche, ook de Nederlandse, pronkt graag met bekende klanten. Van tech-superrijken als Jeff Bezos, Jim Clark, Bill Gates en wijlen Steve Jobs is doorgaans wel bekend welk jacht ze bezitten. Deze vier bezitten een in Nederland gebouwd jacht. Maar achter die façade steekt een vrij schimmige wereld van klanten die liever anoniem blijven, inclusief corrupte zakenlieden, duistere oligarchen ed zelfverrijkende politici. 

Je komt er niet makkelijk achter wie de eigenaar van een jacht is. Er is geen officieel centraal register, en de meeste eigenaren houden zich schuil achter offshore vennootschappen die worden beheerd door trustkantoren.

Europese opsporingsdiensten speuren al sinds 2011 naar belastingontduiking- en witwasconstructies rond jachten

In Nederland komen twee zaken bij elkaar. Ons land kent een bloeiende superjachtenindustrie, goed voor een jaarlijkse omzet van 1,5 miljard euro, en een goed geoliede belastingontwijkindustrie. Alhoewel er soms wel eens wat mis gaat, zoals bij EY en Deloitte.

Europese opsporingsdiensten speuren al sinds 2011 naar belastingontduiking- en witwasconstructies rond jachten. De FIOD noemt de handel in superjachten ‘fraudegevoelig’ en verlangt daarom van spelers in deze wereld dat ze hun verkopen melden als ongebruikelijke transacties.

Veel bedrijven in deze sector hebben een broertje dood aan het melden van verkopen als ongebruikelijke transacties 

Maar daar hebben veel bedrijven in deze sector een broertje dood aan. Afgelopen februari nog viel de FIOD binnen bij een bemiddelaar in jachten in Noord-Brabant, die consequent weigerde meldingen te doen van ongebruikelijke transacties. 

Scheepsbouwer Heesen in Oss kwam in 2019 in opspraak nadat het twee jachten had verkocht aan brievenbusvennootschappen, die later van een rijke Rus bleken te zijn wiens naam opdook in de 'Troika Laundromat'. Dat was een groot witwasschandaal waarbij Litouwse banken werden gebruikt om dubieus geld in Europa wit te wassen. 

Feadship, met werven in Amsterdam en Makkum, kwam vorig jaar in het nieuws omdat het in 2015 een jacht van 150 miljoen euro bleek te hebben geleverd aan een van omkoping verdachte Oekraïense zakenman. De VS hebben hem op de sanctielijst geplaatst vanwege zijn rol in de Oekraïense burgeroorlog.

Spotten

Een van de weinige manieren om inzicht te krijgen in wie de eigenaars zijn van jachten is kijken op spotterwebsites als Super Yacht Fan. Of iemand moet een journalist vertellen wie de organisator is van het doopfeest van een nieuw superjacht. In 2013 had zakenblad Quote dat gelukje. Hedgefondsbaas Robert Mercer, ook eigenaar van de roemruchte opiniewebsite Breitbart en een van de aanjagers van de Trump-revolte in de VS, had het Scheepvaartmuseum afgehuurd om te vieren dat zijn nieuwe drijvende paleis klaar was.

Een groot lek schijnt soms ook wat meer licht op de duistere handel rond de verkoop en registratie van jachten. In de Paradise Papers komen twee gevallen naar voren van door Heesen en Feadship in Nederland gebouwde superjachten die zijn verkocht aan brievenbusvennootschappen op Caribische eilanden, terwijl onbekend was wie daar achter staken. Een daarvan bleek een Nigeriaanse miljardair die volgens de Nigeriaanse en Amerikaanse justitie rijk is geworden door het omkopen van de Nigeriaanse minister van Oliezaken.

Het Kadaster wil niets meer zeggen over witwassen met jachten

Het Kadaster pleitte na de Paradise Papers nog voor een betere registratie dan wel een UBO-register om witwassen met jachten te voorkomen. Bij navraag van Follow the Money wil het Kadaster niets meer zeggen over dit onderwerp.

Schatkamer

De lijst van verzekeraar Steamship Mutual is een schatkamer van informatie over jachten. Zo zijn de namen van schepen niet alleen gekoppeld aan de vennootschap die eigenaar is, maar ook de ‘port of registry’ staat vermeld, de jurisdictie waar het schip geregistreerd staat. De verzekeraar heeft 652 schepen als ‘yacht’ geregistreerd staan. (Andere categorieën zijn onder meer cruiseschepen, veerboten en bulk carriers). 

De lijst van Steamship Mutual bevat relatief een groot aantal pleziervaartuigen gekoppeld aan een eigenaar. Volgens ABN Amro varen er in totaal  4.802 superjachten rond (maar er is geen centrale lijst van, laat staan met eigenaren). Spotterwebsite Super Yacht Fan heeft bijna 1300 jachten van 24 meter of langer in beeld. Het noemt ook eigenaren, maar lang niet al die namen zijn geverifieerd. 

Over wat precies een ‘jacht’ of een ‘superjacht’ is, bestaat geen vaststaande definitie. Zowel 24 meter als 40 meter lengte wordt wel gebruikt voor de kwalificatie superjacht. Deze data van Steamship Mutual van ruim 650 jachten bevatten, gelet op de tonnage, ook wel wat kleinere boten dan 24 meter. Het 36 meter lange schip van De Jong kent een tonnage van 246. Zo'n 430 jachten op deze lijst hebben een tonnage van 160 of meer. Deze data lijken dus goed te gebruiken om wat algemeenheden vast te stellen voor de grotere pleziervaartuigen.

Alhoewel in Nederland de jachtbouw een grote sector is, staat geen enkel schip hier geregistreerd

De lijst bevestigt dat het registreren van jachten nog steeds een typische offshore-aangelegenheid in belastingparadijzen is. Alhoewel in Nederland de jachtbouw een grote sector is, staat geen enkel schip hier geregistreerd. Slechts één staat geregistreerd te Curaçao, bij een vennootschap die volgens het Curaçaose handelsregister eigendom is van een Frans stel. Hetzelfde geldt voor Duitsland. De lijst bevat slechts één registratie in Duitsland, terwijl daar toch aardig wat superjachten van de helling rollen. 

Het aantal jachten geregistreerd in ‘normale’ landen als Frankrijk en Italië blijft beperkt tot twee handen vol, respectievelijk tien en negen. Dat is vergelijkbaar met Luxemburg, waar negen superjachten zijn ondergebracht, ondanks het ontbreken van water in het groothertogdom. Het Verenigd Koninkrijk, dat voor rijke buitenlanders als belastingparadijs functioneert, heeft 58 registraties op deze lijst.

Veel in Nederland gebouwde superjachten varen onder de vlag van de Kaaimaneilanden

Volgens een inventarisatie van onderzoeksprogramma Pointer varen veel in Nederland gebouwde superjachten onder de vlag van de Kaaimaneilanden, waarvan kenners vermoeden dat het de favoriete bestemming is voor wie zijn jacht wil registreren. Dat wordt bevestigd door de Steamship-lijst. Met 177 keer de vermelding als registratiehaven is het eilandstaatje goed voor ongeveer een kwart van de lijst. 

Nummer twee is Malta (127), de zakenpartner van prins Bernhard verkeert dus in een groot gezelschap. De nummer drie is de meest exotische, de Marshalleilanden (58). Deze groep van atollen, gelegen in de Grote Oceaan ongeveer op de helft tussen de Filipijnen en Hawaii, deelt de derde plek met Engeland.

Van de Marshalleilanden is het atol Bikini het populairst, met 42 geregistreerde superjachten. Bikini klinkt aangenaam, maar het is een plek waar 23 atoombommen zijn afgegaan, het was een testlocatie van het Amerikaanse leger. Er wonen zo’n 5.000 mensen. Op het hoofdeiland Jaluit staan nog eens veertien jachten geregistreerd.

Malta is populair binnen de EU voor scheepsregistraties en de Kaaimaneilanden zijn dat wereldwijd, weet Jan van Koningsveld van het Offshore Kenniscentrum, gespecialiseerd in offshore vennootschappen. ‘Malta kent specifieke wetten rond de btw die het erg aantrekkelijk maken een jacht daar te registreren, in samenhang met een Maltese vennootschap.’

‘Vooral de laatste jaren, mede omdat die journalist is vermoord, eist de EU dat Malta transparanter wordt’

Dat is de zogenoemde ‘Maltese lease’, een fiscaal trapezewerk dat ervoor zorgt dat de te betalen btw wordt teruggebracht tot zo’n 5 procent, terwijl het schip nog maar drie jaar verhuurd hoeft te worden, en het kan aan de eigenaar zelf worden verhuurd. De regel is in 2005 ingevoerd, en zorgde voor een grote toename van het aantal scheepsregistraties op het eiland. Inmiddels staat deze Maltese lease onder druk. Malta wordt noodgedwongen op fiscaal gebied steeds strenger, weet Van Koningsveld. ‘Vooral de laatste jaren, mede omdat die journalist is vermoord, eist de EU dat het land transparanter wordt.’

Superrijken die miljoenen voor een jacht neer kunnen tellen, hebben doorgaans een hekel aan transparantie. ‘Het komt vaak voor dat het schip is ondergebracht in een vennootschap in de ene jurisdictie, maar bij een haven in ander belastingparadijs is geregistreerd,’ zegt Van Koningsveld.

Transparantie is de reden dat superrijken hun schip wel laten bouwen in Nederland, maar hier niet registreren, ondanks dat Nederland fiscaal heel aantrekkelijk is voor superrijken, zegt Van Koningsveld. ‘Je moet hier altijd nog een bv inschrijven bij het Handelsregister en een jaarrekening inleveren elk jaar.’

Dat de Marshalleilanden ook in de top 3 staan, bevestigt voor Van Koningsveld dat low tax- of zero tax-jurisdicties het populairst zijn. ‘Die landen verdienen dan wel niets aan belastinginkomsten, maar wel nog iets aan die scheepsregsitraties. Waar zo’n superjacht uiteindelijk wordt geregistreerd, hangt vaak samen met de voorkeur van de fiscaal adviseur.’ 

De Marshalleilanden liggen zo afgelegen dat het argument ‘het schip ligt toch in die buurt’ niet meer opgaat. Het is een argument dat De Jong wel gebruikt voor de keuze voor Malta. ‘De W Explorer vaart niet in Nederland maar in de Middellandse Zee en is daarom niet in Nederland maar lokaal geregistreerd,’ schrijft De Jong in zijn reactie. ‘De vorige eigenaar van W Explorer had haar reeds onder Maltese vlag gebracht en heeft alle Europese btw betaald. Daarmee maakt het belastingtechnisch niet veel uit of zij nou in Italië, Frankrijk of Malta geregistreerd staat.’