Nieuwe sierbestrating, onderhoud van het riool, werk aan kabels en leidingen: ondernemers kunnen er forse schade door ondervinden, zeker in winkelgebieden. De overheid kan de betrokken ondernemers helpen met een zogeheten ‘nadeelcompensatie’. Maar die is zo ingewikkeld dat er vaak niets van terechtkomt.  Eerder dit jaar publiceerde Follow the Money erover. Aan de hand van het verhaal van een Apeldoornse ondernemer lieten we zien dat het bewuste recht in de praktijk nauwelijks te verzilveren is – zelfs niet via procedures met steun van de brancheorganisatie.

Want inmiddels heeft de expert gesproken en de gemeente afgehamerd: de gedupeerde ondernemer krijgt geen cent. Ja, er was een reeks werkzaamheden die grote overlast veroorzaakten rondom De Hangar Clothing in de smalle Beekstraat in Apeldoorn; nee, de gemeente hoeft geen enkele compensatie aan winkelier Theo van Middelkoop te geven. Dat oordeelde het stadsbestuur zelf, na advies van de experts van SAOZ, het toonaangevende bureau dat Apeldoorn net als veel andere gemeenten voor dit type schaderegelingen inschakelt.

Na bijna anderhalf jaar stukken uitwisselen tussen juristen, ambtenaren en experts, twee hoorzittingen, twee concept-adviezen en een behandeling in het college van burgemeester en wethouders ligt er een brief van twee pagina’s. Apeldoorn volgt het advies van bureau SAOZ en compenseert niets voor de overlast in 2015, 2016, 2017 en 2018. De reden: het verlies aan inkomen is niet bewijsbaar het gevolg van de werkzaamheden, en sommige werkzaamheden vallen sowieso niet onder de regels voor compensatie.

En 2019? Dat jaar moet eerst voorbij zijn voordat het precieze omzetverlies duidelijk is; dan zal de gemeente nogmaals een besluit nemen.

‘We moeten de landelijke discussie hierover blijven voeren, want er zijn talloze ondernemers bij wie het op dezelfde manier misgaat’

Verloren omzet

De bestrating voor De Hangar is de vrijdag voor de intocht van Sinterklaas dichtgemaakt, tot opluchting van winkelier Van Middelkoop. Maar of de decembermaand opweegt tegen de verloren omzet in de rest van het jaar? Hij heeft er een hard hoofd in. Bovendien ziet hij in 2020 nieuwe werkzaamheden opdoemen. De nieuwe paaltjes die autoverkeer tegenhouden, vrijwel voor zijn winkel, moeten weer worden verplaatst, heeft hij gehoord. En het werk aan de riolering en de sierbestrating in de binnenstad is nog niet af.

Van Middelkoop lijkt daarmee een schoolvoorbeeld van een ondernemer voor wie de nadeelcompensatie is bedacht: wanneer de overlast groter is dan het normale ondernemersrisico, kan de overheid een vergoeding geven. De regels daarvoor geven het gemeentebestuur een redelijk grote beleidsvrijheid, de zogeheten discretionaire bevoegdheid. In een aantal gevallen waarin ondernemers een afwijzing niet pikten, heeft de Raad van State aangegeven wat er wel en niet meetelt. Maar elk geval is anders, en er zijn vele redenen om een vergoeding af te wijzen.

Voor De Hangar: de hele Apeldoornse binnenstad was wegens werkzaamheden minder aantrekkelijk; de schade van afzonderlijke maatregelen mag niet worden opgeteld; overlast en onbereikbaarheid als gevolg van sloop- en bouwwerkzaamheden binnen het bestemmingsplan tellen niet mee. En al ziet de gedaalde omzet op jaarbasis er dramatisch uit, in sommige maanden steeg de omzet – en vanwege die schommelende omzet is er geen duidelijke trend.

The Hangar kan in hoger beroep, maar daar ziet Van Middelkoop in overleg met brancheorganisatie INretail van af: ‘Volgens onze jurist is het een kansloze missie, en de gemeente blijft dan rekken en strekken. Ik hoop alsnog iets te krijgen over 2019, daar richten we ons nu op. Want dit jaar was de toestand voor mijn deur nog erger dan in de jaren daarvoor.’

De Apeldoornse kwestie staat voor veel meer, zegt directeur Jan Meerman van INretail: ‘We moeten de landelijke discussie hierover blijven voeren, want er zijn talloze ondernemers bij wie het op dezelfde manier misgaat. Voor Theo van Middelkoop zetten we in op de schade in 2019. We hebben meer dan genoeg materiaal om de gemeente aan te spreken, deze ondernemer heeft gewoon recht op vergoeding. Gelukkig is er in de Tweede Kamer nu ook gehoor voor de algemene benarde positie van de retail en komt er een taskforce. Daar kan nadeelcompensatie ook aan de orde komen.’

Omgevingswet

Adviseur SAOZ mag niet ingaan op individuele gevallen, maar directeur Kees van der Lee wil wel toelichten dat gemeenten zich niet aan de adviezen hoeven te houden. ‘Afwijken van ons advies kan natuurlijk, al gebeurt dat niet vaak; daar kunnen gemeenten goede redenen voor hebben. Wij zijn adviseur, zij besluiten. Gemeenten schakelen experts in omdat zij op hun oordeel vertrouwen, maar je kunt anders oordelen over principiële kwesties, zoals de voorzienbaarheid van de schade of de vergelijking met de eerdere mogelijkheden binnen het bestemmingsplan.’

In theorie kan de rechtszekerheid voor winkeliers en andere ondernemers verbeteren als de Omgevingswet wordt ingevoerd, die alle procedures rond ruimtelijke ordening en milieu bundelt. Dat zou al in 2018 gebeuren, maar inmiddels is de nieuwe datum van 1 januari 2021 alweer onzeker, omdat gemeenten vrezen dat ze er nog niet klaar voor zijn. In de zomer van 2020 denkt minister Stientje van Veldhoven de knoop door te kunnen hakken, schreef ze eind november aan de Tweede Kamer. Of het er echt eenvoudiger op wordt? De vraag-en-antwoordlijst van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties stemt niet optimistisch, want de ook nog niet in werking getreden Algemene wet bestuursrecht (Awb) bevat nóg een compensatieregeling. In de categorie ‘leuker kunnen we het niet maken’ leidt dat bijvoorbeeld tot deze uitleg: ‘De schaderegeling onder de Omgevingswet is een bijzondere regeling ten opzichte van titel 4.5 van de Awb. Deze heeft voorrang op de regeling uit de Awb, maar daar waar een aanvulling niet nodig is of er geen aanvulling is, geldt de Awb.’

Duidelijk? Of even wachten dan maar tot er nieuwe jurisprudentie is? Dat is precies de ambtelijke reflex waar Meerman van INretail bang voor is: ‘Ondernemers die nu schade lijden, kunnen niet wachten. Ga nou gewoon als gemeente om de tafel zitten met een ondernemer, erken het probleem en compenseer bijvoorbeeld 10 procent van hun aantoonbare omzetverlies. Dat gaat snel, het zorgt voor sympathie en in feite kom je als gemeente met een schijntje weg.’

[Foto: de Apeldoornse winkelstraat waar De hangar is gevestigd]