De onvrede over de EU is groot, zo blijkt uit de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen die momenteel in de Kamer zitten. Zij doen in hun programma’s uiteenlopende voorstellen om de EU te hervormen. Hoe zien die voorstellen eruit en hoe realistisch zijn ze? Over de hervorming van de EU bestaan globaal twee visies: er is te weinig of juist te veel EU. Er zijn maar weinig partijen die hierover een consistente visie uitwerken. D66 en GroenLinks zijn duidelijk voor meer EU, de SGP is ondubbelzinnig tegen. De PVV wil er helemaal uit.

D66 en GroenLinks bepleiten maatregelen die leiden tot een sterkere EU die volgens hen effectiever en democratischer werkt. Dit betekent meer macht voor het Europees Parlement. D66 klaagt dat momenteel één land de hele EU lam kan leggen. Om sneller, transparanter en eenvoudiger besluiten te nemen, moeten er minder veto’s komen en moet de Europese Commissie een steviger mandaat krijgen. Burgers moeten bovendien de voorzitter zelf kunnen kiezen. GroenLinks wil eveneens meer macht voor het Europees Parlement en minder nationale veto’s, maar ook meer betrokkenheid van nationale parlementen.

Implementatie is niet aan de orde

De SGP vindt het omgekeerde: de Nederlandse regering zou zich moeten inzetten voor een hervorming van de EU waarbij de macht niet meer bij de Brusselse instellingen ligt, maar bij de lidstaten. De bevoegdheden van de Europese Commissie moeten worden verminderd en de lidstaten moeten meer doen om ‘de Commissie in het gareel te houden’. De Commissie moet ‘meer een regisserende dan inhoudelijk-sturende functie’ krijgen. De SGP wil geen bevoegdheden meer overdragen aan de EU en de macht terug laten vloeien naar de nationale parlementen.

Implementatie kan hooguit op langere termijn aan de orde komen

De visies van Groenlinks en de SGP vereisen beide een aanpassing van de Europese verdragen. Dit maakt het onzeker of deze visies überhaupt te realiseren zijn of dat ze alleen als een algemeen richtsnoer gelden voor de standpuntbepaling. Dit geldt voor vrijwel alle visies over de toekomst van de EU, wat vermoedelijk de reden is dat deze vrijwel altijd in zeer algemene termen worden weergegeven. Implementatie kan hooguit op langere termijn ooit aan de orde komen. PvdD, ChristenUnie en SP lijken kritisch over de EU, maar komen niet met een specifiek plan hoe de toekomstige EU eruit moet zien.

Kerntaken

Alle partijen maken toespelingen op het idee dat de EU zich zou moeten beperken tot haar kerntaken of tot bepaalde beleidsterreinen. Sommige partijen noemen expliciet dat er een duidelijkere afbakening nodig is. Dit is bijvoorbeeld de wens van het CDA, al maakt de partij niet expliciet wat die kerntaken precies zijn. Ook de PvdD vindt een zorgvuldige afbakening van Brusselse bevoegdheden ‘van groot belang’ maar specificeert dit niet. D66 laat het bij de algemene visie dat het goed is beslissingen zo dicht mogelijk bij mensen te nemen.

Andere partijen noemen globale beleidsterreinen waar de EU zich wel of juist niet mee zou moeten bezighouden. Sommige lijstjes lijken willekeurig: zo noemt GroenLinks alleen klimaat en migratie, de SP alleen milieu en criminaliteit en de PvdA alleen ‘goed werk’ en vluchtelingen. 50Plus, ChristenUnie, VVD en SGP zijn het meest uitgebreid en noemen drie terreinen: milieu, energie en klimaat, handel en interne markt, en grenzen, migratie en veiligheid. De SGP voegt hier nog landbouw aan toe. Volgens ChristenUnie, SGP en VVD behoren belastingen en sociale zekerheid zeker niet tot beleidsterreinen van de EU.

GroenLinks pleit voor meer openbaarheid en een verbetering van de Europese Wet openbaarheid van bestuur. Ook de SGP wil meer openheid en D66 wil de informatiepositie van de Tweede Kamer versterken. VVD en SGP willen een transparantere begroting en liefst minder afdrachten aan de EU.

Verschillende snelheden

EU-regels gelden momenteel meestal in alle landen. Dat levert problemen op: landen kunnen niet op individuele basis besluiten of ze meedoen aan EU-beleid of niet. ‘Een Europa van meerdere snelheden’ kan dit oplossen: sommige beleidsterreinen gelden alleen in een deel van de EU en landen hoeven dus niet mee te doen. Dit is soms al het geval: zo doen niet alle landen mee aan de euro. De VVD, SGP en ChristenUnie noemen het probleem wat door verschillende snelheden wordt opgelost: momenteel komen allerlei landen hun afspraken niet na.

Het CDA wil intensievere samenwerking met een kleinere groep landen. Bij ‘grote acute vraagstukken’ zou het te lang duren om alle landen mee te krijgen. Het CDA specificeert niet op welk terrein ze dit wil. Ook D66 wil ‘niet gegijzeld worden’ door landen die zich tegen nieuw beleid verzetten en dan kunnen samenwerken met een kopgroep. Zo ontstaat een ‘Europa van twee snelheden’. Ook D66 meldt niet voor welk beleid dit zou moeten gelden. De VVD zit op dezelfde lijn als CDA en D66. Ook de SGP wil ‘verschillende vormen en maten van samenwerking’. 

Instellingen verbeteren

Meerdere partijen komen met luchtballonnen over hoe de EU beter kan functioneren. Hier willen alle partijen iets anders, maar ze hebben gemeenschappelijk dat geen van hun voorstellen realistisch is omdat deze om Europese consensus vragen. 50Plus wil het Europees Parlement terugbrengen van 750 naar 375 zetels. D66 wil Europese kieslijsten voor het Europees Parlement. De SP wil een dubbelmandaat zodat Tweede Kamerleden ook zitting kunnen nemen in het Europees Parlement. De VVD pleit voor het afschaffen van Europese agentschappen en adviescomités waarvan ‘het nut en de effectiviteit niet kunnen worden bewezen’.

Over het functioneren van de EU brengt niemand realistische voorstellen in

De ChristenUnie wil het initiatiefrecht van de Europese Commissie inperken tot de beleidsterreinen waar de EU exclusief op bevoegd is. In alle andere gevallen moet de Commissie de lidstaten het Europees Parlement om toestemming vragen. Ook wil de ChristenUnie de Europese Commissie depolitiseren en ‘flexibeler inrichten’. Ook wil de partij Europese wetgeving voorzien van ‘een uiterste houdbaarheidsdatum,’ waarna deze vervalt tenzij tot verlenging wordt besloten. De SGP wil eveneens ‘periodiek met de stofkam door de Europese verdragen en richtlijnen.’

50Plus, ChristenUnie, SGP, SP en VVD vinden dat er geen verhuizingen meer mogen plaatsvinden van het Europees Parlement tussen Brussel en Straatsburg. Ook dat wordt door Europese verdragen tegengehouden en dus zal dit niet snel veranderen.

Uitbreiding EU

Over uitbreiding van de EU bestaat wel enorme eensgezindheid. 50Plus, CDA, SGP, SP en VVD willen dat de EU momenteel niet uitbreidt. De PvdA wil bestaande afspraken over toetreding van landen op de Westelijke Balkan nakomen, maar verder geen nieuwe verplichtingen met andere landen aangaan. De ChristenUnie is eveneens terughoudend: alleen Zwitserland, Noorwegen, IJsland en landen uit voormalig Joegoslavië mogen nog lid worden.

Er is wel eensgezindheid over uitbreiding van de EU

CDA, ChristenUnie, SGP en SP willen geen uitbreiding van de EU met Turkije, en ook andere partijen lijken dit uit te sluiten. D66, PvdA, VVD en GroenLinks willen niet onderhandelen over de toetredingsregels en de eisen voor EU-lidmaatschap als democratie, rechtsstaat en mensenrechten. GroenLinks vindt dat de onderhandelingen over Turks lidmaatschap geen zin hebben aangezien aan veel voorwaarden niet wordt voldaan. D66 wil de onderhandelingen met Turkije stopzetten als de Turkse rechtsstaat verder wordt uitgehold en de doodstraf opnieuw wordt ingevoerd.

De kans dat de partijen deze beloften over uitbreiding inlossen is vrijwel 100%: in Brussel denkt niemand aan uitbreiding en de landen die kandidaat-lid zijn, zijn daar nog lang niet klaar voor. Turkije al helemaal niet.

Nationale drempels opwerpen

Voor al deze voorstellen geldt dat ook andere landen ze moeten steunen, omdat er vaak verdragswijziging voor nodig is. Het is dus niet ondenkbaar dat de macht van de EU ondanks deze plannen toch blijft toenemen. De meest haalbare manier om dit tegen te gaan is om voorwaarden te stellen aan de verdere overdracht van nieuwe bevoegdheden of aan het sluiten van nieuwe Europese verdragen. De PvdD wil een bindend referendum bij nieuwe EU-bevoegdheden en SP en GroenLinks willen een nieuw EU-verdrag onderwerp van een referendum maken. De SP wil dit ook bij EU-uitbreidingen.

Een andere manier is een noodremprocedure waarbij nationale parlementen Europese regels kunnen tegenhouden. De ChristenUnie is hiervoor en wil dat als de helft van de lidstaten nee zegt tegen een voorstel, het van tafel gaat. Maar ook dit is nog lang geen praktijk. Wat wel kan, is het voorstel van zowel ChristenUnie als SGP dat als soevereiniteit wordt overgedragen aan de EU, er een tweederde meerderheid moet zijn in het parlement. Andere partijen zeggen niets over dit soort procedures. Er lijkt al met al dus weinig animo om als Nederland verdere EU-machtstoename te bemoeilijken. De meeste voorstellen van partijen zijn immers uiterst vrijblijvend.