Zoetekauwen, alcoholliefhebbers en kettingrokers opgelet: genieten van een sigaretje, een biertje en zoetigheid dreigt goedkoper te worden, met alle nadelige gevolgen voor de volksgezondheid van dien. Reden daarvoor is TTIP, het beoogde vrijhandelsverdrag tussen Europa en de Verenigde Staten, dat er volgens het Nederlandse onderzoeksbureau Ecorys voor kan zorgen dat de prijzen van de grondstoffen tabak, alcohol en suiker gaan dalen.

De prijsdaling zal leiden tot een verhoogde consumptie van ongezonde producten

De prijsdaling zal leiden tot een verhoogde consumptie van ongezonde producten en kan daarmee de volksgezondheidsdoelstellingen van de Verenigde Naties — waarover later meer — in gevaar brengen. Ecorys verwacht bovendien dat de gezondheid van lage inkomens zwaarder wordt getroffen dan die van hoge inkomens.

Ecorys is de hofleverancier van onderzoeksrapporten over de verwachte economische resultaten van handelsverdragen, waaronder TTIP. Die rapporten worden meestal gemaakt in opdracht van de Europese Commissie. Zo ook het volumineuze Final Interim Technical Report over TTIP (407 pagina’s exclusief annexen) dat anderhalve week geleden is verschenen.

Weg met het tariefstelsel

Het effect van handelsverdrag TTIP op de prijzen van suiker, alcohol en tabak gaat over twee hinderlijke denkbeeldige ‘muren’. Die staan het bedrijven van handel tussen Europese en Amerikaanse bedrijven in de weg, vinden beleidsmakers en het bedrijfsleven. TTIP heeft als doel de beide muren voor eens en voor altijd af te breken en zo een vrije markt te creëren tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie.

De eerste muur is het tariefstelsel: import- en exporttarieven, ook wel invoer- en exportheffingen of tarifaire barrières genoemd. Deze tarieven worden geheven aan de landsgrens bij het importeren of exporten van producten. Op vrijwel alle producten geldt wel een of ander tarief. Deze heffingen gelden niet binnen Europa vanwege het vrije verkeer van goederen. Als de tarifaire barrière wordt opgeheven met het afsluiten van handelsverdrag TTIP ontstaat er tussen Europa en de VS iets soortgelijks als in Europa: een vrij(er) verkeer van goederen.

Wat voor effect heeft dat op de prijzen van genotsmiddelen? Ecorys berekent dat Europa 2,5 procent van z’n suiker importeert uit de Verenigde Staten, 23,4 procent van zijn alcohol en 10,5 procent van zijn tabak. Op die producten zitten importtarieven van 12,9 procent voor suiker, 0,6 procent voor alcohol en 22,1 procent voor tabak. Met TTIP moeten die tarieven naar nul.

Het zal minder kosten om suiker, alcohol en tabak te importeren, wat lagere consumtieprijzen oplevert

Als dat gebeurt, kost het de verwerkende bedrijven minder om suiker, alcohol en tabak te importeren, wat lagere consumentenprijzen zal opleveren, zo is de verwachting. Ecorys schrijft: ‘Als invoerheffingen voor bovengenoemde productgroepen worden teruggebracht naar nul, kan dit leiden tot afnemende kosten voor consumenten in de EU en de VS.’

De tarifaire barrières bestaan alleen niet voor niets. Landen hebben ze juist ingesteld om nadelige effecten van vrijhandel in toom te kunnen houden. Volgens Ecorys bestaan ze om consumenten te beschermen tegen de nadelige effecten van suiker, alcohol en tabak en om de eigen (Europese) producenten van die producten te beschermen tegen buitenlandse (in dit geval: Amerikaanse) producenten. Toch moeten we volgens Ecorys afstand doen van die twee voordelen, want zo staat in het rapport: de tarieven drijven de prijzen op vanwege het uitblijven van concurrentie.

Niet-tarifaire barrières

De import- en exporttarieven zijn echter maar één kant van het verhaal. Er is nog een tweede hinderlijke muur. TTIP moet ook de zogenoemde niet-tarifaire barrières (NTB’s) harmoniseren of wegnemen. NTB’s zijn wetten en regels die nu nog verschillen tussen Europa en de Verenigde Staten. Het gaat dan bijvoorbeeld op veiligheidseisen of productstandaarden.

Verschillende wetten en regels in Europa en de VS leiden tot aanzienlijk hogere prijzen

Voor suiker, alcohol en tabak gelden in Europa en de VS verschillende wetten en regels. Die leiden volgens Ecorys tot aanzienlijk hogere prijzen bij import en export: ‘Afgezien van heffingen, wordt de handel in bovengenoemde grondstoffen gehinderd door niet-tarifaire barrières. Deze resulteren voor alcohol en tabak in prijsstijgingen van ruwweg 14 procent voor import in de VS en 50 procent voor import in de EU.’

'De wet van vraag en aanbod'

Als beide hinderlijke muren voor de handel in suiker, alcohol en tabak zijn verdwenen, worden de producten goedkoper, zo is de verwachting van Ecorys. Het onderzoeksbureau wijst daarbij wel op dat vanwege de prijsdaling en ‘de wet van vraag en aanbod’ het aannemelijk is dat de consumptie omhoog zal gaan: ‘Als deze goederen ruimer beschikbaar komen tegen lagere prijzen dan consumenten momenteel gewend zijn op de markten in de EU en de VS, kan een gevolg van TTIP zijn dat consumenten — volgens het vraagprincipe — worden aangemoedigd om meer van deze producten te consumeren.’

Ecorys wijst erop dat het nadelige effect op de volksgezondheid kan leiden tot aantasting van de Duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties: ‘Dit potentieel nadelige effect van TTIP op de doelen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN (zoals minder roken, publiciteitscampagnes over de schadelijke effecten van alcohol, voorkoming van ziekten en toegang tot basismedicatie) wordt vaak genoemd in de samenleving.’

'Met name lage inkomensgroepen zijn vatbaar voor nadelige effecten'

Ecorys voegt eraan toe dat met name de lage inkomensgroepen vatbaar zullen zijn voor de nadelige effecten: ‘Deze effecten kunnen zich op een asymmetrische manier over de samenleving verspreiden — hetgeen betekent dat de gezondheid van afzonderlijke bevolkingsgroepen in verschillende mate beïnvloed kan worden.’ Dit heeft volgens Ecorys te maken met de uitgaven aan voedingsmiddelen. De lage inkomensgroepen spenderen 20 procent van hun inkomen aan voedingsmiddelen, de hogere inkomens 11,2 procent.

Nieuwe maatregelen

Of we uiteindelijk inderdaad een lagere prijs gaan betalen voor snoep, bier en tabak is nog maar de vraag. Ecorys schrijft dat het nationale overheden vrij staat om maatregelen door te voeren die de effecten van de prijsdaling op de volksgezondheid kunnen beperken: ‘We komen tot de conclusie dat de voorgestelde voorbehouden in TTIP met betrekking tot de rechten van staten om te interveniëren in het algemeen belang (op het terrein van volksgezondheid) voldoende waarborging biedt voor de vrijheid van EU-lidstaten om op te treden bij een negatief effect van de prijsverlagingen op de volksgezondheid, als ze dat nodig vinden om hun verplichtingen op het gebied van volksgezondheid na te komen.’

Maatregelen die overheden kunnen nemen lopen uiteen van het verhogen van de accijnzen op alcohol en tabak tot het verhogen van de leeftijd voor het kopen van die goederen en het invoeren van een suikertaks. Terwijl TTIP als doel heeft om vrijhandel te vergemakkelijken door importtarieven aan weerszijden van de Atlantische Oceaan af te schaffen en regelgeving op elkaar af te stemmen, moeten overheden aan het werk om nieuwe maatregelen te nemen. 

TTIP: wat regels eraf voor het bedrijfsleven en wat regels erbij voor de burger.