'Ons geldsysteem is niet democratisch, niet veilig en niet eerlijk. Ons geldsysteem zit vol fundamentele fouten! Waarom is er niet iemand die hier wat aan doet?' 

Die laatste vraag spookte door het hoofd van de 22-jarige Luuk de Waal Malefijt voordat hij zich realiseerde dat hij zelf ook ‘iemand' is. Eind 2012 stopte hij met zijn studie Informatiekunde en richtte de Stichting Ons Geld op. Ons Geld wil een geldstelsel instellen dat in dienst staat van de samenleving: een eerlijk, onafhankelijk en democratisch systeem waarin de burger nooit meer hoeft op te draaien voor de onverantwoorde risico's die private banken nemen.

‘Schoon water en schone lucht brengen geen duit in het laatje’

Met bovenstaand verhaal opende De Waal Malefijt afgelopen zondag het Ons Geld symposium. In het DeLaMar theater in Amsterdam spraken verschillende activisten van Ons Geld over het belang van monetaire hervorming. Hoogleraar geowetenschappen Klaas van Egmond vertelde daarnaast over de invloed van geld op milieuproblemen. Tot slot schoven enkele politici aan om samen met programmamaker Antoinette Hertsenberg in gesprek te gaan over het gebrek aan aandacht voor het onderwerp in media en politiek.

Duurzaamheid

De Waal Malefijt vergelijkt het commerciële bankenkartel gekscherend met 'de grote boze vijand' in een Disney-film. In zijn queeste voor geldhervorming bond hij de strijd aan met dit kartel. Een flinke uitdaging, maar dankzij de grote burgersteun van meer dan 120.000 handtekeningen, 'veel brieven schrijven' en 'thee drinken met bankiers' is de eerste horde genomen: commerciële banken kunnen niet meer om het onderwerp heen. Rabobank, ING en ook De Nederlandsche Bank schrijven vanaf 2013 over het proces van geldschepping, een onderwerp waar voorheen geen aandacht voor was.

‘Wie de controle over het geld heeft, beheerst de economie en de maatschappij’

Spreker Klaas van Egmond is verbonden aan het Sustainable Finance Lab. Hij relateert de uitputting van de aarde direct aan de architectuur van het huidige geldsysteem: ‘Wie de controle over het geld heeft, beheerst de economie en de maatschappij.’ Volgens Van Egmond kunnen we er niet op vertrouwen dat de klimaatdoelstellingen van Parijs worden gehaald, zolang dit geldsysteem niet verandert.

‘Geldschepping wordt door banken primair ingezet om aandeelhoudersbelangen te dienen’, vervolgt Van Egmond, ‘en die staan vaak haaks op duurzaamheidsdoelstellingen.’ De geowetenschapper geeft een voorbeeld: ‘Het kappen van bomen en delven van grondstoffen levert waarde op voor aandeelhouders. Natuur, schoon water en schone lucht brengen geen duit in het laatje. Dat betekent niet dat het geen belangrijke waarden zijn voor een goed leven.’ 

Van Egmond zet een tegenstelling van extremen neer, die hij later enigszins nuanceert: ‘We zijn op aarde om waarden te realiseren, en daarbij gaat het niet alleen om aandeelhouderswaarde.’ Hij legt uit dat commerciële banken de geldschepping in het huidige geldstelsel inzetten om de fysieke wereld naar hun hand te zetten. Banken jagen daarbij private doelen na die vaak ten koste gaan van het publieke belang. Private en publieke waarden zijn volgens de hoogleraar vervlochten geraakt in een ‘feodaal systeem.’

Vierde macht

Spreker Edgar Wortmann mag als jurist van de stichting de oplossing presenteren: Ons Geld wil geldschepping loskoppelen van kredietverlening. 

Geldschepping moet volgens Wortmann worden ondergebracht bij een onafhankelijke ‘vierde macht’. Dit instituut moet in dienst staan van de samenleving en publieke waarden; een ‘monetaire macht’ die niet alleen wordt afgeschermd van politieke invloed, maar ook los komt te staan van de commerciële invloed van banken. 

De winst op geldschepping moet voortaan uitsluitend ten goede komen aan de burger

Private banken moeten zich volgens Ons Geld in de toekomst volledig toeleggen op het verstrekken van leningen met bestaand geld. Ze zullen zich nog steeds bezighouden met het afwegen van kredietrisico's, maar kunnen niet langer nieuw geld creëren. De winst op geldschepping wordt op die manier uit de zakken van de banken gehaald. Zo moet die winst voortaan ten goede komen aan de burger. 

Gevoelige plek

Geldschepping onderbrengen bij ‘een onafhankelijk orgaan in dienst van de samenleving’ — het klinkt als een rechtvaardig streven. Het garanderen van institutionele onafhankelijkheid blijkt in praktijk echter niet zo eenvoudig. In het huidige stelsel zijn Centrale Banken namelijk ook losgekoppeld van politieke invloed — althans in theorie. In werkelijkheid is de Europese Centrale Bank een instituut dat allerminst losstaat van politieke inmenging of lobby-praktijken, maar daarentegen niet meer democratisch controleerbaar is.

Voor de slotdiscussie zijn programmamaker Antoinette Hertsenberg, SP-Tweede Kamerlid Renske Leijten, Europarlementariër Paul Tang (PvdA) en Ewald Engelen, hoogleraar financiële geografie en vervanger van PvdD-lijsttrekker Marianne Thieme, aangeschoven. Aanwezigen in het publiek leggen meermaals de enorme uitdaging om de 'vierde macht' ook echt los te koppelen van de politiek aan de aanwezige politici voor.

Het zijn niet alleen politici die deze belangrijke publieke zaak negeren

De reactie van Leijten verraadt dat het een vinger op de gevoelige plek is. 'Ik snap niet wat je bedoelt,' antwoordt ze wanneer iemand vraagt hoe we, los van politieke doelen, een stap kunnen zetten richting een rationeel, objectief geldstelsel. 

Disneysprookje

In tegenstelling tot het, op politiek vlak genuanceerde pleidooi van Wortman, verzandt het slotdebat al snel in een Disney-achtig sprookje, waarin de overheid het volk zal verlossen van de ‘grote boze bankiers’. 

De oplossing van Ons Geld wordt zo gekaapt door links georiënteerde politici, en dat is op zijn minst ‘een gemiste kans’ te noemen voor liberaal Nederland, merkt iemand uit het publiek op. Hij is teleurgesteld omdat VVD, D66 en PVV het initiatief — letterlijk— links laten liggen.

Het zijn echter niet alleen politici die deze belangrijke publieke zaak negeren. Antoinette Hertsenberg, die zelf twee afleveringen van Radar (Avrotros) wijdde aan geldschepping, uit haar grote verbazing over de pers: ‘van de Volkskrant en het NRC mag je toch enige verslaggeving over dit onderwerp verwachten.’ Of, zoals Luuk de Waal Malefijt dacht toen hij de stiching oprichtte: ‘iedereen zou moeten weten hoe ons geldsysteem in elkaar steekt.’