De openbare verhoren van donderdag waren bij vlagen fascinerend. De enquêtecommissie had drie mannen opgeroepen die zeer nauw betrokken waren bij de SS Rotterdam-affaire. Op de aanschaf en de renovatie van dit monumentale cruiseschip verloor woningcorporatie Woonbron uiteindelijk 230 miljoen euro. Het scheelde weinig of de corporatie was failliet gegaan. De commissie had Martien Kromwijk, de voormalige bestuursvoorzitter van Woonbron opgeroepen. Maar ook ex-commissaris André Thomsen en voormalig extern toezichterhouder Hans Zwarts waren uitgenodigd. De drie vertelden in essentie hetzelfde verhaal, maar het was vooral boeiend door de verschillende invalshoeken en de andere beleving. Als eerste was Martien Kromwijk aan de beurt. Deze slanke, zongebruinde, zelfverzekerd ogende man wordt gezien als de hoofdverantwoordelijke voor het drama rond de SS Rotterdam. Zijn verhaal gaf blijk van een zeer optimistische en vasthoudende aard en persoonlijkheid. Hij spoelde tegenslagen bij de verbouwing van het schip weg met nieuwe, nog winstgevendere business cases en overtuigend klinkende verhalen over gunstige ontwikkelingen aan de horizon. Uiteindelijk werd Kromwijk ingehaald door de werkelijkheid, maar toen was er al 257 miljoen euro geïnvesteerd. Het begon als een bescheiden plan. Het schip, toen nog een roestbak die in Gibraltar aan de ketting lag, werd in 2004 voor anderhalf miljoen euro gekocht. Met een aantal commerciële partners zou het schip voor 24 miljoen euro worden verbouwd. Het was de bedoeling om commerciële activiteiten, als hotel- en congreshalexploitatie, te combineren met mogelijkheden tot ‘contextrijk’ leren voor studenten van het Albeda College. Dat vond Kromwijk een belangrijk maatschappelijke doel. Daarnaast moest het schip aan Rotterdam-Zuid meer uitstraling geven.

Nieuwe partner geeft niet thuis

De eerste tegenslag was dat de commerciële partner Euro Balance niet thuis gaf toen het aandelen kapitaal moest worden gestort. Opeens moest Woonbron op zoek naar een nieuwe commerciële partner. Dat leek aanvankelijk de ontwikkeldochter van BNG te worden. Maar toen die overeenkomst bijna rond was, in 2007, bleken de kosten al gestegen tot bijna 100 miljoen euro en stapte BNG stapte er uit. Dat was voor Woonbron waarschijnlijk het laatste logische moment om te stoppen en het verlies te nemen, maar zo zat Kromwijk niet in elkaar. Hij legde de commissie uit dat hij goede mogelijkheden zag om niet 10.000 vierkante meter beschikbaar te maken, maar dat te verhogen tot 41.000 vierkante meter. Dat gaf extra mogelijkheden voor exploitatie en zo konden de stijgende kosten worden goedgemaakt. Dat betekende echter wel veel meer asbestsanering, staalrenovatie en investeringen in het interieur. Ook de eisen van de brandweer werden steeds meer een serieuze kostenpost.

Kromwijk bleef koppig volhouden en wist zich bovendien gesteund door de gemeente en de minister.

Het is een verhaal van rapporten van externe deskundigen, een gunstige taxatie van een scheepsmakelaar en een tussentijdse wisseling van installateur en ligplaats. Kromwijk bleef koppig volhouden en wist zich bovendien gesteund door de gemeente en de minister. Die laatste had Kromwijk hoog zitten als volkshuisvester. In Kromwijks versie van het verhaal lijkt het project een soort sneeuwbal die van de berg rolt en steeds groter wordt en pas in het dal tot stilstand komt. Tussentijds stoppen werd wel een paar keer overwogen volgens Kromwijk, de laatste keer in 2008. Toen werd echter besloten om niet zomaar 97 miljoen aan investeringen af te schrijven. Ondanks het uit de hand gelopen project was Kromwijk als bestuursvoorzitter niet weg te branden. Zelfs toen de Raad van Commissarissen aftrad in verband met zijn SS Rotterdam-project en de minister Hans Zwarts als extern toezichthouder aanstelde, bleef hij gewoon zitten. Hij was zelfs verontwaardigd over het besluit om Zwarts te benoemen en diende een formeel protest in.

Bedenkeningen

Het verhaal van commissaris en Delftse professor Thomsen is dat van een interne toezichthouder die vaak ernstige bedenkingen had over de werkwijze van de bestuursvoorzitter, maar de andere commissarissen niet mee kreeg. ‘Al toen Euro Balance als partner wegviel heb ik gezegd dat Kromwijk snel aan de slag moest, want een commerciële partner was een absolute randvoorwaarde.’ De andere commissarissen waren huiverig om de stekker eruit te trekken, want dat zou een grote kapitaalvernietiging inhouden. Thomsen: ‘Kromwijk was bovendien heel zeker dat er een andere partner aan zat te komen.’ Een gematigd optimistische second opinion door Deloitte op het project  in 2006 gaf  een zekere opluchting voor de commissarissen, maar in september van dat jaar vroegen ze Kromwijk toch om een exit-strategie. Dat verzoek viel volgens Thomsen helemaal verkeerd. ‘Hij wilde absoluut door met de boot en zei anders liever op te stappen. De roep om een exit-strategie zag hij als een gebrek aan vertrouwen in hem.’ Daarvan schrokken volgens Thomsen de meeste commissarissen behoorlijk en ze bonden in. Thomsen: ‘Er kwam overigens wel een exit-strategie.’

‘Hij wilde absoluut door met de boot en zei anders liever op te stappen. De roep om een exit-strategie zag hij als een gebrek aan vertrouwen in hem.’  

Vloeroppervlak

In 2007 kwam de beruchte uitbreiding van het vloeroppervlak. Thomsen was faliekant tegen en die mening werd voor hem nog versterkt door een nieuw extern rapport, waaruit bleek dat de projectorganisatie totaal niet in control was. Toch vroegen de commissarissen niet aan Kromwijk om op te stappen. Thomsen: ‘Het lukte hem steeds weer om al onze vragen overtuigend te beantwoorden’ Kromwijk ging ook schermen met het zogeheten doorvaarscenario. Thomsen: ‘Dat wilde zeggen dat het schip vanuit zijn Duitse haven voor veel geld naar Macao of zo kon doorvaren. Er werd in die tijd door Kromwijk ook geschermd met een taxatiewaarde van 200 miljoen euro.’ Toen in december 2008 extern toezichthouder Hans Zwarts kwam en Kromwijk daar bezwaar tegen aantekende was Thomsen woedend op de bestuursvoorzitter. Uiteindelijk stapte hij in april op. ‘Ik kon het allemaal niet meer uitleggen aan mijn omgeving.’

Achterban

Thomsen heeft een aantal lessen geleerd. Hij gaat nooit meer in een Raad van Commissarissen van een corporatie zitten en doet ook geen visitaties meer voor corporaties. In een systeem van commissarissen zonder directe achterban, zoals bij een stichting, gelooft hij niet meer. Tot slot vindt hij dat ontwikkeling en verhuur bij corporaties uit elkaar moeten worden getrokken. ‘De risico’s van ontwikkelen zijn aanzienlijk en kunnen het verhuurbedrijf de afgrond in meesleuren .’ Opvallend is dat Thomsen Kromwijk niet volledig afbrandt. Hij noemt hem enthousiasmerend en soms ook wel dwingend, ‘Maar hij werd nooit kwaad.’ Ook al blijft Kromwijk de hoofdverantwoordelijke: ‘Maar er is uiteindelijk een hele baaierd van schuldigen.’ Collega toezichthoudeer Hans Zwarts vertelt het hele verhaal weer vanuit zijn perspectief als ingevlogen trouble shooter met een achtergrond als topmanager in het grote bedrijfsleven (Randstad en ING), maar echt interessant wordt het als hij in gaat op het fenomeen Kromwijk. ‘Hij is charismatisch en gedreven. Wat hij eenmaal in zijn kop heeft, moet gebeuren. Tegenover zo iemand moet een zeer sterke baas staan en die ontbrak. Hij is een type met een enorme missiedrang en dat is in business levensgevaarlijk.'

‘Hoed je voor branchevreemde avonturen.’

Gevraagd naar een advies voor de sector zegt Zwarts na enig nadenken: ‘Wees sober’. Zijn tweede advies is dat corporaties bij hun leest moeten blijven. ‘Hoed je voor branchevreemde avonturen.’

Commissie

Het waren donderdag vooral Wassila Hachchi en Peter Oskam die de vragen stelden. Ze deden dat uitstekend. Vooral Peter Oskam viel op. Deze voormalige rechter is een nogal atypische CDA’er. Geen houterige provinciaal met bril, maar een goed in het pak zittende Hagenaar. Hij heeft een studentikoze kuif en praat met de stem en het accent van Willem Alexander in de Willy-versie, die vaak aan het eind van De Wereld Draait Door is te zien. Als hij praat knijpt hij zijn ogen een beetje dicht. Oskam heeft absoluut een soort star quality. Het is wel afwachten of deze kwaliteit ook vruchten gaat afwerpen in het politieke bedrijf.

---

Peter Hendriks is gastauteur van Follow the Money. Hij is als zelfstandig consultant gespecialiseerd in het doorlichten van woningcorporaties in opdracht van Raden van Toezicht. De komende maanden zal hij voor Follow the Money de parlementaire enquete naar de woningcorporaties volgen en van commentaar voorzien.

Email: P.Hendriks.Senior@Gmail.com