Wil jij de toekomst helpen vormgeven? Ben jij de persoon die zich er vol voor gaat inzetten om de wereld te veranderen? Mensen met ambitie willen dat natuurlijk. Die willen het liefst direct betrokken zijn bij de belangrijkste veranderingen in onze tijd. Er zijn vele bedrijven die zichzelf daarbij een zeer belangrijke rol toedichten, vooral in de wereld van de Amerikaanse high-tech. Google, Facebook, Uber, Amazon en Apple zijn stuk voor stuk organisaties die een enorme invloed hebben op de manier waarop we elkaar  kunnen vinden, producten kunnen kopen en met elkaar omgaan, om een paar voorbeelden te noemen. En elke keer als de ceo’s van die bedrijven het weer over ‘changing the world’ hebben, word je bij voorbaat geacht aan te nemen dat die veranderingen positief zijn. Want ‘change’ is voor veel van die organisaties per definitie een goede zaak, al helemaal wanneer die verandering technologisch van aard is.

Amazon

Tegelijkertijd staan veel van de bejubelde high-tech-power houses bekend om hun extreem veeleisende bedrijfscultuur. Het Amerikaanse online warenhuis Amazon.com is zo’n bedrijf. Al jaren gaan er verhalen rond over de brute wijze waarop werknemers er worden behandeld. Vorige week kwam daar een omvangrijk journalistiek verhaal bij: Inside Amazon: Wrestling Big Ideas in a Bruising Workplace. Twee redacteuren van de The New York Times hadden meer dan honderd mensen gesproken – voornamelijk (ex) werknemers van Amazon. Hun getuigenissen vertellen het verhaal van een bedrijf met sektarische trekken dat in staat is op welhaast tirannieke wijze zijn hoog opgeleide werknemers te onderwerpen aan een arbeidsethos dat doet denken aan de eerste dagen van de industriële revolutie. Amazon blijkt een kolossaal laboratorium waarin high potentials zich vrijwillig blootstellen aan een experiment om zich totaal te onderwerpen aan de ambities van het internetbedrijf.

Als je zelf iets wil bereiken en de toekomst vorm wilt geven, dan doe je dat

Want als je zelf iets wilt bereiken en de toekomst vorm wilt geven, dan doe je dat. Dan loop je niet tegen een muur op, dan klim je erover heen. En binnen Amazon helpt iedereen elkaar een handje door wederzijdse beoordelingen te geven. Dat kan zelfs met behulp van een handige widget, de Anytime Feedback Tool. Dat levert situaties als deze op: een werkneemster die na een miskraam meteen van haar meerdere te horen krijgt dat haar prestaties op het werk daar niet onder mogen lijden.

Dubbele werkweken

Toch is dit type verhalen bepaald niet nieuw. Bij grote corporate bedrijven tref je deze arbeidsomstandigheden voor de meer ambitieuze mensen al veel langer aan. Met name in de financiële sector. Als je in de Londense City in de top mee wilt draaien, moet je lange dagen maken en kun je een fatsoenlijk privéleven wel vergeten, weten we al jaren. Dat dit arbeidsethos niet per se iets oplevert, werd zeer recentelijk nog bevestigd. In juli kwamen het Britse Office for National Statistics en een daarop volgend overheidsrapport met cijfers dat de productiviteit in de City achterbleef, zo schreef het Financieele Dagblad enkele dagen geleden. Nog veel dramatischer waren de uitkomsten van het wetenschappelijke onderzoek van de Franse econoom Thomas Philippon van de New York University. In februari van dit jaar presenteerde hij de resultaten die hem ook zelf totaal hadden verbijsterd: ondanks de revolutie in de computer- en communicatietechnologie van de afgelopen decennia en ondanks het intensieve gebruik van digitale technologie in de financiële sector heeft ‘Wall Street’ de afgelopen 130 jaar (u leest het goed) geen enkele productiviteitswinst geboekt.

Lang werken doet de kans op een vroegtijdige dood aanzienlijk toenemen

Hoewel veel sectoren in tegenstelling tot de financiële sector dankzij de inzet van digitale technologie natuurlijk wél veel efficiënter zijn gaan werken, neemt de productiviteit van mensen niet toe als ze werkweken draaien van meer dan 55 uur. Langere werkweken zijn zelfs schadelijk, wijst onderzoek uit, ook voor de bedrijven die ze opleggen, aldus de Harvard Business Review in een artikel dat eveneens afgelopen week werd gepubliceerd. En alsof de voorzienigheid nog eens wilde benadrukken dat rust nemen van groot belang is, publiceerde het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift The Lancet afgelopen week de uitkomsten van een wetenschappelijk meta-onderzoek onder meer dan 600 duizend mensen dat uitwees dat lang werken de kans op beroertes en op hart- en vaatziekten, dus op voortijdig overlijden, aanzienlijk doet toenemen.

Inzet van digitale technologie

Chronisch hard werken is dus levensgevaarlijk, maar toch leveren we ons er op steeds grotere schaal aan over. Hoewel de verhalen over Amazon niet nieuw zijn, blijven horden jonge, hoog opgeleide mensen zich aan de poorten van de snel groeiende retailgigant melden. Het jonge volk laat zich, ondanks de talrijke waarschuwingen, verleiden om een Danteske citruspers binnen te treden. Ze krijgen er geweldige kansen, ze kunnen met aandelen van het bedrijf veel geld verdienen en ‘meehelpen de wereld te veranderen’. In het geval van Amazon kan dat dus concreet betekenen dat jij degene bent die jouw gezondheid op het spel zet om een zaklamp of een set kleurpotloden nog sneller en goedkoper bij een klant terecht te laten komen. Alles voor de tevredenheid van de klant en de aandeelhouders van het bedrijf dat, overigens, sinds zijn oprichting in 1994 vrijwel geen dollarcent winst boekte.

Digitale technologie stelt ons tegenwoordig allemaal in staat de hele dag aan het werk te blijven

Wat Amazon vooral bijzonder maakt is dat het naast bruuske managementtechnieken ook digitale technologie als de Anytime Feedback Tool inzet om de prestaties van mensen beter te kunnen beoordelen. Het enorme succes van het bedrijf is voor een groot deel te danken aan het feit dat het overal data over verzamelt. Over producten, over klanten en dus ook over werknemers. Amazon zet daarbij de kracht van computers en software in en het bedrijf wordt dan ook gezien als hét voorbeeld van de dataficering en algoritmisering die in het corporate wereld gaande is. En ver daar buiten. Want denk niet dat deze ontwikkeling bij de bedrijfspoorten van de internetreus ophoudt. Digitale technologie stelt ons allemaal tegenwoordig in staat de hele dag aan het werk te blijven. Met onze laptops, tablets en smartphones hebben we een 24-uur per dag funcionerend kantoor bij de hand. Taxichauffeurs kunnen dankzij de uiterst handige Uber-app dag en nacht aan het werk blijven. De ‘Uberisering’ van de samenleving brengt ons snellere diensten tegen steeds lagere prijzen die worden geproduceerd door een aanwassend leger van mensen, die steeds minder gaan verdienen, zo maakte politiek-econoom Daniel Mügge onlangs op FTM duidelijk. Ik kan u uit eigen ervaring vertellen dat ook onze bedrijfstak – de journalistiek - daar op geheel eigen wijze invulling aan geeft.

Digitale proletariërs

Technologie lijkt meer dan ooit invloed op ons bestaan uit te oefenen. En via apps, games, chips, nano-, bio- en 3D-technolgie op ons lichaam en onze geest. Moeten we dit alles in het kader van ons onbelemmerde vooruitgangsgeloof omarmen of mogen we ons met voorbeelden als die van Amazon kritisch afvragen of de weg die we bewandelen ons veel heil zal brengen? Kritisch nadenken over technologische ontwikkelingen is in elk geval niet geheel zonder gevaren, je wordt al snel in de hoek van de talentloze azijnpissers en rancuneuze zwartkijkers neergezet. De Nederlandse filosoof Hans Schnitzler zette desondanks zijn tanden in het thema van de voortschrijdende digitalisering van ons bestaan. Aanvang 2015 kwam zijn boek Het digitale proletariaat uit waarin hij in het voorwoord duidelijk laat weten dat hij beslist geen ‘technofoob’ of ‘vooruitgangshater’ is. Het is hem te doen om de dynamiek van de digitale revolutie, die – zoals de omstandigheden bij Amazon duidelijk laten zien - de menselijke waardigheid in het geding brengt. Net als ooit in de tijd van de grote industrialisatie zijn internetindustrieën in staat om ons ertoe aan te zetten onze zelfbeschikking vrijwillig uit handen te geven. De ‘digitale dwangbuis is zelfverkozen’, schrijft Schnitzler en dat maakt ook dat het zo ‘vernederend’ is, zoals ook blijkt uit de vele verhalen van voormalige Amazon-medewerkers. Toch zullen er nog vele tientallen miljoenen hoog- en ook laag opgeleide mensen zich onbekommerd overgeven aan de digitale industrieën. Gewoon omdat ze alles aangrijpen om een inkomen te verdienen, of omdat ze denken dat ze de toekomst kunnen helpen vormgeven. De vraag is alleen of we zo niet letterlijk de slaaf van onze eigen ambities worden.