'Ik moet elke weer aan die bankjongens uitleggen hoe de boerenleenbank is ontstaan,' zegt de meest assertieve tuinder in de zaal, onder instemmend geknik van zijn collega’s. 'De koeienboer verkocht voor de winter een deel van zijn koeien omdat hij niet genoeg stalruimte had. Dat geld leende hij uit aan de tuinder, zodat die de winter doorkwam, en zaaigoed kon kopen. Maar dat idee is weg. Er stroomt geen agrarisch bloed meer door de bank, alle Westlandse bankmedewerkers zijn weggesaneerd. Maar wij hebben de bank toch grootgemaakt? En nu wordt opeens mijn renteopslag verhoogd met 1 procent. Wie bepaalt dat? Een stelletje halve mongolen,' briest de tuinder die nu goed op stoom is gekomen. 'Wij zijn toch de bank? De bank moet bang zijn voor ons, niet wij voor de bank.' Maar zo ver is het nog lang niet. Want hoewel de tuinders onderling hun gal durven te spuwen, zijn ze wel degelijk bang voor de bank. Een van de glastuinders die de bijeenkomst mede heeft georganiseerd, vraagt vriendelijk of hij niet bij naam genoemd kan worden in het artikel. En ook is er het verzoek om niet de tuinder te noemen die zijn bedrijf heeft opengesteld om de bijeenkomst te houden.

'Tuinders hebben meer dan andere agrariërs moeite om over problemen te praten'

Het broeit in het Westland. De traditioneel innige band tussen Rabobank en de tuinders is onder grote druk komen te staan doordat beiden in zwaar weer verkeren: de tuinders door ingestorte prijzen, Rabo door de nasleep van de kredietcrisis. Tuinders hebben, meer nog dan andere agrariërs, moeite om in de openbaarheid over hun problemen te praten, zegt Jelle Hendrickx van de Stichting Krediet Verdriet en een van de medeorganisatoren van de bijeenkomst. Maar nu zijn de problemen zo groot, dat ze elkaar toch hebben opgezocht. Ruim dertig man kwam vorige week opdagen bij de bijeenkomst in het Westland. Voor de tuinders is het bekend terrein: midden tussen de kassen. Voor de stadsbewoner is het een wereld apart: langs het kanaal, voorbij de bouwmarkt en bushaltes met namen als 'Groot Genoeg' en 'My Home Is My Castle,' over de rotonde met gekleurde stuks groente-kunst, en langs weilanden en heel veel kassen. Van kleine, een beetje vervallen exemplaren, tot grote moderne glazen groeifabrieken, waar vrachtwagens voor de deur staan en het bedrijfslogo 's avonds met schijnwerpers worden verlicht. Onder de aanwezigen waren een paar advocaten en een enkele accountant (vaak te herkennen aan hun pak, al dan niet met stropdas), maar het merendeel was tuinder (overhemd of trui voor de oudere generatie, strakke T-shirts voor het handjevol jongeren).

Rabo deed er in 2008 'nog een flinke schep bovenop'

'Meer dan ooit is het tijd voor een solide, betrokken en coöperatieve bank!' schreef Rabo-Westland directeur Fred van Heyningen in zijn voorwoord bij de jaarcijfers van de lokale bank over 2008. De kredietcrisis was net uitgebroken en de eerste problemen bij de tuinders dienden zich aan. De bank in het hart van de Nederlandse glastuinbouwsector was op dat moment nog optimistisch dat ze er samen uit zouden komen: de bank en de klant. Dat was ook niet zo gek, want tot kort daarvoor had de toekomst er nog florissant uitgezien: Rabobank Westland had zijn kredietverlening aan bedrijven (waaronder ook niet-tuinders) in 2008 nog zien groeien met 15 procent. 'Kijken we naar de balans en de winst- en verliesrekening, dan was het voor de bank een fantastisch jaar waarin we nog een flinke schep bovenop de mooie resultaten van 2007 wisten te doen,' pronkte Van Heyningen.

Rabo vond dat kleine familiebedrijven moesten groeien

De glastuinbouw moest van de bank meegroeien met de nieuwe wereld: kleine familiebedrijven moesten op overnamepad om in de toekomst te kunnen concurreren op de grote wereldmarkt. De consolidatie ging in rap tempo. Waren er in 2000 nog 11.070 glasbouwtuinders, in 2008 was dat met zo’n een derde teruggelopen tot 6.785. De vraag naar grond (In Nederland staat voor zo’n 10.000 hectare aan kassen volgens het CBS) nam door de overnamekoorts toe, dus ook de prijzen. Mensen met steeds grotere bedrijven, maar met weinig financiële kennis, kregen van de bank daardoor steeds grotere financieringen toegestopt van al snel enkele miljoenen euro's. Met hier en daar ook een voor de bank lucratief, maar voor de tuinders nauwelijks te bevatten, renteswapcontract, dat nu voor veel problemen zorgt. Hoe anders is dat beeld nu. De grondprijzen in de glastuinbouw zijn sinds het hoogtepunt grofweg meer dan gehalveerd. Het onderpand dat de bank op hun leningen dacht te hebben, is verdampt. De afdeling Bijzonder Beheer probeert met man en macht om de schade voor de bank te beperken. Maar terwijl het aantal probleemdossiers groeit (brancheorganisatie LTO Glaskracht schat dat 25 tot 35 procent van de tuinders bij Bijzonder Beheer zit), neemt het aantal bankmedewerkers flink af. Van de 480 voltijdsbanen bij Rabo-Westland, moeten er 150 weg.

Tuinbouw zwaarst getroffen landbouwsector

Rabobank heeft een marktaandeel van 85 procent in de financiering van Nederlandse food & agri bedrijven. 'In de agrisector zijn de kosten kredietverliezen geconcentreerd in de glastuinbouw,' schrijft de bank in zijn jaarverslag over 2014. De glastuinbouw wordt zelfs samen met het commercieel vastgoed uitgelicht als de twee sectoren die het zwaar te voorduren hebben. Waren er tot 2008 nog tal van familie-ondernemingen geïnteresseerd in overnames om te kunnen uitbreiden, gemakkelijk gefinancierd door de bank, inmiddels is het kommer en kwel. Als Rabobank kassen van (bijna) failliete klanten veilt, is er nauwelijks meer een koper te vinden. 90 procent van de kassen die de bank veilt, kopen ze zelf op, om de prijzen niet helemaal door de bodem te laten zakken (en om het onderpand op de leningen in hun boeken niet nog verder te laten verdampen). Rabobank kocht vorig jaar op die manier voor minimaal 15 miljoen euro tientallen hectares aan kassen op met haar opkoop-bv’s Bodemgoed en bv het Pakhuis.

'Dat zijn toch maffiapraktijken?'

Het eerste uur luisteren de tuinders rustig naar de verhalen van onder meer Hendrickx en een collega-tuinder. Hendrickx vertelt over de mogelijkheden die de tuinders in moeilijkheden hebben: een schikking treffen met de bank, een andere geldschieter zoeken of een rechtszaak. Volgens de voorman van Stichting Krediet Verdriet zijn er 'serieus geïnteresseerde buitenlandse investeerders' voor zowel het (tijdelijk) overnemen van de bankfinanciering, als voor het financieren van de rechtszaken.

'Die investeerders, gaat het dan om krauwfunding ofzo?'

Na afloop van de praatjes komen de eerste voorzichtige vragen van tuinders. 'Die investeerders, gaat het dan om krauwfunding [crowdfunding, red.] ofzo? Ik weet niet of ik het goed uitspreek.' 'De schade van mijn renteswap, kan ik die ook meenemen in zo’n rechtszaak?' En zo passeert onder toenemend gemor van de aanwezige tuinders de hele trits aan verwijten die mkb'ers vaker maken aan Bijzonder Beheer: rentes die plots worden verhoogd, verplichte taxatierapporten op eigen kosten, waardoor het onderpand plots minder waard is en de bank dus meer aflossingen eist. 'Hele gezinnen worden door Bijzonder Beheer onder druk gezet, daar zit de meeste pijn,' zegt de ene tuinder. 'Dan kruip je eindelijk weer uit het dal, en dan eist de bank dat je je aflossingen verdubbelt, waardoor je weer niets overhoudt,' verzucht de ander. 'Dat zijn toch maffiapraktijken?!' stelt concludeert een ander. Zijn woorden kunnen op veel bijval rekenen.

Machtsbalans veranderen

De aanwezige tuinders hebben het gevoel dat de bank al lang niet meer de vertrouwde sparring partner is die eens in de zoveel tijd eens langskomt op het bedrijf om te vragen hoe het er voor staat. De bank is voor hen de boeman geworden, tegen wiens dictaten ze weinig kunnen inbrengen. Maar daar kan volgens Hendrickx verandering in komen door de buitenlandse investeerders.

'Nu is het vaak David tegen Goliath. Wij zorgen er voor dat het Goliath tegen Goliath wordt'

'De bank weet vaak dat bij tuinders de diepe zakken ontbreken om door te procederen tegen de bank,' zegt Jan Stappers, die met Hendrickx samenwerkt. Daardoor zou de bank vaak niet geneigd zijn om de klachten van mkb’ers serieus nemen en zouden eventuele schikkingen te veel in het voordeel van de bank zijn. Stappers werkte eerder bij een claimclub en richtte eind vorig jaar zijn eigen bedrijf op, Litigation Capital Group (LCG) op. LCG gaat de potentiële claims voorleggen aan investeerders, 'voornamelijk buitenlandse partijen, maar ook Nederlandse investeerders.' Als buitenlandse partijen daar een interessante zaak tussen zien zitten, dan betalen zij de advocaten en de rechtsgang. 'Voor de tuinder is er daardoor geen financieel risico. Als een rechtszaak succesvol is, of er komt een schikking, dan krijgt de investeerder als vuistregel 25 tot 35 procent van dat bedrag,' zegt Stappers. 'Nu is het vaak David tegen Goliath. Wij zorgen er voor dat het Goliath tegen Goliath wordt.' Stappers tempert echter de verwachtingen bij de tuinders. 'De investeerders doen het niet voor rechtvaardigheid. Zij zien claims als een investering waar zij geld mee kunnen verdienen.' Volgens hem moeten tuinders minimaal zo’n 500.000 euro te claimen hebben, wil het interessant zijn voor de investeerders. 'Ondernemers kijken vaak heel emotioneel naar hun claim. Ze zijn heel hoopvol als ze horen over mogelijke funding voor hun claim, ze denken: dat wordt het helemaal. Maar in sommige zaken is de bewijslast niet op orde en soms hebben ondernemers ook niet zulke heel handige dingen gedaan.' De tuinders moeten volgens hem de omslag in het denken kunnen maken van het onrechtvaardigheidsgevoel dat bij hen heerst, naar het goed juridisch onderbouwen van hun claim. 'Maar er zijn zeker tuinders die goed gedocumenteerde zaken aanleveren.'

'De bank wint áltijd'

Onder de aanwezigen werd gemengd gereageerd op de pot met geld die hen in het vooruitzicht werd gesteld. 'Ik ga eens goed nadenken of ik daar ga aankloppen,' zegt een failliete tuinder die een verslagen indruk maakt. Een andere failliete ondernemer houdt voor de zaal een ronkend praatje over de kans die hen hier geboden wordt. 'Je wil waarschijnlijk door met je leven, maar dit is je laatste kans op gerechtigheid.' Maar er zijn ook sceptische aanwezigen die zich afvragen of er genoeg tuinders zijn die hun claim dusdanig goed onderbouwd hebben, dat het interessant is voor de investeerders. 'De bank wint áltijd,' verzucht een van hen.

Op naar nieuwe sappige weides

En Fred van Heyningen, de man die tien jaar lang Rabobank Westland langs pieken en dalen leidde? 'Die schenkt nu koffie in Utrecht,' grapt een van de tuinders over diens promotie richting het hoofdkantoor van Rabo. Volgens zijn LinkedIn-profiel is Van Heyningen sinds juli vorig jaar Global Head Food & Agri Banking van Rabobank. Dat is ongetwijfeld een verademing voor hem. Want waar Rabobank de kredietkraan voor Nederlandse agrariërs heeft dichtgedraaid (de totale agrarische kredietportefeuille kromp met drie procent tot 31,6 miljard), zijn boeren In Kenia, Indonesië, Australië en de Verenigde Staten nog steeds welkom bij de internationale tak van de bank. De kredietverlening in het buitenland groeide met ruim 11 procent, tot 60,7 miljard euro. Dat zijn groeipercentages die bijna in de buurt komen van het topjaar van Van Heyningen in het Westland. Van de ruim 90 miljard euro die Rabobank aan de agrarische sector heeft uitgeleend, gaat zo'n tweederde tegenwoordig dus naar het buitenland. De coöperatieve leenbank van weleer, waar de koeienboer aan zijn dorpsgenoot de tuinder leent, leent tegenwoordig voornamelijk nog aan buitenlandse boeren.