Schikkingen met betrekking tot mondiale valutamanipulatie kunnen oplopen tot 41 miljard dollar, zo berekenden analisten van de Amerikaanse Citigroup vorige week. Het wereldwijde onderzoek van toezichthouders – en een dreigende stortvloed aan procedures – heeft ertoe geleid dat vrijwel iedere grootbank met een valuta-afdeling geanticipeerd heeft op het naderende onheil. De lijst van geschorste valutahandelaren bevat inmiddels meer dan dertig namen, verspreid over meer dan tien grootbanken, waaronder Rabobank die eerder deze maand twee handelaren schorste. Eerder werd bekend dat Rabobank handelsdata heeft afgegeven aan Amerikaanse aanklagers. Wat is er aan de hand?

London fix

Het onderzoek richt zich op een markt waar volgens het meest recente rapport van de Bank for International Settlements dagelijks 5300 miljard dollar in omgaat. Desondanks is het een van de minst gereguleerde financiële markten. Zo’n 41 procent van de handel verloopt via financiële instellingen in London, waar ook dagelijks door WM/Reuters om 16 uur de belangrijkste benchmark wordt vastgesteld, de zogenoemde 'London fix'. Gedurende 1 minuut worden dan op de belangrijkste handelsplatforms de bied- en laatprijzen gemeten - de prijzen waarvoor banken bereid zijn om een bepaalde valuta te kopen en de prijzen waartegen ze bereid zijn om hun vreemde valuta van de hand te doen. De metingen tijdens deze ene minuut (rond klokslag 16 uur in Londen) bepalen de zogenoemde London fix van de 160 meest gangbare valutaparen zoals de euro/dollar, dollar/yen en euro/Zwitserse frank. Deze London fix is een belangrijke dagelijkse benchmark voor pensioenfondsen en verzekeraars die daarmee op de volatiele valutamarkten een relatief vaste wisselkoers in handen hebben waarop ze hun portefeuilles kunnen waarderen.

Bonussen

Wanneer een internationale onderneming of pensioenfonds een order neerlegt bij een valutadesk van een bank komt die terecht bij een groepje van slechts tien à twaalf senior handelaren die ieder verantwoordelijk zijn voor één valuta. Het is volgens betrokkenen een kleine wereld met een klein aantal harde (onder)handelaars. ‘Het is een hele snelle handel, geld voor geld,’ zegt Pieter-Jan Datema, oprichter van de Nederlandsche Betaal en Wisselmaatschappij. Daarvoor was hij FX-optie handelaar en voormalig portfoliomanager bij pensioenuitvoerder PGGM.

'Als je foto’s ziet van die handelaren dan zijn het net mug shots, enkel het balkje ontbreekt nog'

In die hoedanigheid had hij veelvuldig contact met valutahandelaren. ‘Het zijn niet de quants van deze wereld. Als je foto’s ziet van die handelaren zijn het net mug shots, enkel het balkje ontbreekt nog.’ Volgens een voormalige FX-dealer van een multinational is het inderdaad een harde wereld. ‘Ze kunnen door één verkeerde deal hun hele jaar naar de klote helpen. Maar aan de andere kant kregen deze jongens, die op grote voet leefden, ook bonussen over de deals die ze deden.’ Datema geeft aan dat de zetel van een handelaar in Londen ongeveer een miljoen pond per jaar kost. ‘Dat is inclusief ondersteunend personeel en de IT. Zodra hij zijn kosten heeft terugverdiend, krijgt hij een stevig percentage over wat hij meer verdient - de rule of thought in investment banking.’ Een voormalig directeur bij een toonaangevende bank in de internationale forex-handel, die anoniem wenst te blijven, is specifieker. ‘De beloningsstructuur verschilt per bank. Er zijn banken die een senior valutahandelaar een vast salaris van 100 duizend pond per jaar betalen met daarbovenop een bonus van een paar procenten. Andere banken geven weer een total compensation (vast salaris + variabel deel, red) van 7 procent van de winst groter dan de kostenbasis. Als ze dan 4 miljoen omzetten, verdienen ze na aftrek van hun kosten, 210 duizend pond.’ Bij beide beloningsstructuren hebben valutahandelaren een sterke incentive om lucratieve deals te maken. ‘Mensen in dit vak krijgen tijdens hun eindejaars-evaluatiegesprek een nieuw target toebedeeld en na 1 januari moeten ze de miljoenen bij elkaar gaan praten. Het zit bij dit type handelaren ook in de aard van het beestje om één doel te hebben: geld verdienen.’  

Banging the close

Het selecte gezelschap bonus-driven valutahandelaren is bepalend bij de totstandkoming van de belangrijke London fix, zij bepalen ten slotte de bied- en laatkoersen. Grote orders van pensioenfondsen ontvangen zij vaak al een half uur vóór de totstandkoming van de London fix. ‘Dat gebeurt', zegt Datema, 'omdat de bank het in een spreadsheet moet gieten en alles vijf keer moet checken omdat het om zulke hoge bedragen gaat. En de bank wil kijken of ze orders al intern kunnen matchen (het onderling in de orderportefeuille verrekenen van valutatransacties, red).’

'Hij kan zomaar 10 miljoen verliezen en de kans is dan groot dat hij wordt ontslagen'

Het pensioenfonds spreekt vaak met een handelaar een transactie af tegen de koers van de London fix van vier uur 's middags. Ondanks dat de valutamarkten 24/7 open zijn, is het voor handelaren geen optie om te wachten tot ná vieren. ‘Geen handelaar die gaat wachten wat de koers om drie minuten over vier gaat doen,’ zegt Datema. ‘Want als hij dan nog met de verkoop van een miljard aan vreemde valuta zit, en de wisselkoers gaat omlaag, dan heeft hij een probleem. Dan kan hij zomaar 10 miljoen verliezen en is de kans groot dat hij wordt ontslagen.’ Kortom, de order móet voor 16 uur uitgevoerd worden. En zodra de order binnen is, liggen er mogelijkheden tot manipulatie zoals een truc die inmiddels is omgedoopt tot ‘banging the close’. In een notendop: zorg bij een kooporder – al dan niet in samenwerking met handelaren van andere banken - dat de London fix zo hoog mogelijk wordt opgestuwd, zodat alles wat je daarvoor al goedkoper hebt gekocht, winst oplevert. Hoe werkt dat?

Stuwmeer

Datema geeft een voorbeeld. ‘Als een handelaar een kooporder krijgt van 1,7 miljard dollar, en het is 20 minuten voor tijd (voor de Londen-fix meting, red.) dan kan hij denken: “Nou, weet je wat: we kopen er alvast 100 miljoen.” En nog eens 100. En nog eens 100. En dan zie je de koers oplopen, want de markt let ook op. Ondertussen is de koers 20 punten hoger. En dan gaat hij er iedere minuut 100 bijkopen. De markt begint dan aardig leeg te raken en de koers gaat nog verder omhoog. En dan heeft hij uiteindelijk nog 1 miljard over en kan dan in de laatste minuut de koers door het dak heen slaan. Hoe? De vinger op de knop houden van het internationale koopsysteem. Die pakt dan automatisch alle koersen die erboven zitten - gewoon dus alles kopen wat er te koop is. Daarmee ramt die handelaar gedurende de fix, in de laatste minuut, alles er doorheen om hem hoger te zetten.’

'In de laatste minuut ramt de handelaar alles er doorheen om de London fix hoger te zetten'

Het voordeel schuilt dan in de 700 miljoen die de handelaar al eerder had gekocht op een koers die gemiddeld bijvoorbeeld 30 punten lager was. ‘Want hij rekent zijn klant volledig af op de hogere koers van 16 uur. Dat zorgt dan in één keer voor 2,1 miljoen dollar winst.’ Is dat legaal? ‘Nou ja, hij maakt gebruik van de markt, hij heeft voorkennis. Maar het kan ook fout gaan als Goldman Sachs bijvoorbeeld een grote tegenovergestelde positie inneemt. Hij drukt dan de knop in, maar verkoopt opeens alles in één keer. En is dan door zijn munitie heen. Als het in elkaar stort dan heeft hij misschien wel 2,1 miljoen verlóren.’ Het principe van banging the close kan uiteraard ook bij een verkooporder plaatsvinden. Bij grote transacties is het dan een kwestie van de sell-knop in het handelssysteem ingedrukt houden en hopen dat de vraag achterblijft bij het aanbodgeweld, zodat de wisselkoers daalt. Alles wat ervoor is verkocht tegen een hogere prijs, is dan kassa: de klant wordt ten slotte afgerekend op de (omlaag gedrukte) fix-koers.

Chatbox The Cartel

Toezichthouders onderzoeken nu of er sprake is van coördinatie bij het opdrijven van de fix. Speciale aandacht is er voor de besloten chatgroepen waar valutahandelaren van verschillende banken onderling contact met elkaar onderhielden. De namen klinken niet heel onschuldig. In The Wall Street Journal doken chatgroep-namen op zoals ‘The Cartel’, ‘The Bandits' Club’ en de ‘Sterling Lads’. De toegang tot een chat-club zou overgedragen worden zodra handelaren van functie of werkgever wisselden. Vrijwel iedere handelaar die momenteel op non-actief werd gezet, of onvrijwillig opstapte, was lid van één of meerdere chatgroepen. De namen van de handelaren die onlangs door Rabobank aan de kant zijn gezet, doken ook op in de inmiddels omstreden chatgroepen. De verdenking is dat handelaren daar onderling hun posities (kooporders dan wel verkooporders) met elkaar deelden en mogelijk zelfs gezamenlijk optrokken om de ‘Londen fix’ te manipuleren.

Marktmanipulatie

‘Het valt absoluut niet goed te praten, maar ik kan me voorstellen dat als een handelaar, die een paar grote orders heeft gekregen, zijn oor te luisteren legt of er misschien nog iemand in de markt is die een partij heeft aan de andere kant,’ zegt Datema. ‘In principe delen handelaren dan marktinformatie met elkaar, maar je kunt van een handelaar niet verwachten dat hij in een minuut tijd een miljard dollars verkoopt. Kijk, als de ene handelaar een miljard moet vérkopen, en de ander moet 1,2 miljard kópen, dan kan hij matchen. Degene met de kooporder hoeft dan nog maar 200 miljoen bij te kopen. Dit is voor iedereen beter. Ga je in één minuut hele grote posities er doorheen drukken dan kan de markt dat niet aan.’ Er is volgens Datema een dunne lijn tussen matchen en marktmanipulatie. ‘De grote vraag is: hebben deze handelaren de liquiditeit geprobeerd te optimaliseren of hebben ze samen afgesproken om de Londen fix bijna een kwart procent door het dak te rammen? Als dat zo is dan zijn ze bezig geweest met marktmanipulatie. Ik probeer te geloven dat die heren naar eer en geweten geprobeerd hebben om zoveel mogelijk te matchen. Maar ja, als iemand een slechte maand had dan lagen er wel mogelijkheden om het verlies goed te maken.’   dennis@ftm.nl