Op zoek naar de feiten en achtergronden van het EU-associatieakkoord met Oekraïne

Of de uitslag van het raadgevend referendum door Den Haag en Brussel gehonoreerd zal worden als de bevolking ‘nee’ stemt, is nog maar de vraag. Het referendum is niet bindend en per 1 januari is een deel van het verdrag al in werking getreden. Toch is deze raadpleging van groot belang. De Nederlandse bevolking zal zich kunnen uitspreken over een belangrijke politieke kwestie die anders naar alle waarschijnlijkheid onder de radar was gebleven.

DE NEDERLANDSE BEVOLKING KAN ZICH UITSPREKEN OVER EEN BELANGRIJKE POLITIEKE KWESTIE DIE ANDERS WAARSCHIJNLIJK ONDER DE RADAR WAS GEBLEVEN

Maar hoewel er druk over het verdrag wordt gediscussieerd, blijven veel belangrijke zaken onderbelicht. Hoe zou dit akkoord volgens de voorstanders dan precies leiden tot meer stabiliteit en andersom, waarom zou een nee-stem een continentale crisis veroorzaken? Wie profiteren nu het meest van dit pact? Ook de wijze waarop het verdrag tot stand is gekomen, de precieze maatregelen die Oekraïne moet nemen, de effecten hiervan, de economische belangen van degenen die hierbij gebaat zijn en zo meer. Het komt niet of nauwelijks aan bod. Meningen zijn er genoeg, maar feiten blijven schaars.

Hervormingen in een land in crisis

Ondertussen worden in Oekraïne als resultaat van het afsluiten van dit verdrag politieke en economische hervormingen doorgevoerd van een enorme omvang. Er is een veelomvattend vrijhandelsverdrag met de EU gesloten. Een groot deel van de Europese wetgeving zal worden overgenomen. En op last van het IMF worden allerlei subsidies voor sociale voorzieningen afgebroken, pensioenen hervormd en salarissen bevroren. Ook de subsidies op energie moeten er aan geloven.

Premier Arseny Jatsenjoek (r) organiseerde een ontmoeting met Christine Lagarde van het IMF op 6 september 2015

Het afgelopen jaar is Oekraïne ook gestart met het grootste privatiseringsplan sinds twintig jaar: al 342 staatsbedrijven zijn in de uitverkoop gedaan, van mijnen en havens tot boerderijen. Het State Property Fund of Ukraine, de regeringsinstantie die verantwoordelijk is voor de privatiseringen, heeft in meerdere brochures deze staatsbedrijven aan internationale investeerders proberen te slijten. In totaal moeten meer dan tweeduizend staatsbedrijven geprivatiseerd worden.

Dit alles terwijl Oekraïne nog altijd in staat van oorlog is.

Snelle deal met interim regering

Deze hervormingen werden vastgelegd op 21 maart 2014 toen de Oekraïense premier Jatsenjoek  zijn handtekening zette onder het politieke akkoord met de EU. Hij had toen nog maar net de afgezette Janoekovitsj vervangen. Temidden van de politieke chaos en het gewapende conflict in het oosten tekende de interimpremier het meest omvattende verdrag dat Oekraïne ooit heeft afgesloten. Hetzelfde verdrag dat aan de basis lag van het ontstaan van het conflict in de maanden daarvoor.

Het economische gedeelte van de overeenkomst werd pas getekend nadat er in mei 2014 verkiezingen hadden plaatsgevonden. Maar het politieke gedeelte van het akkoord, inclusief de lening van het IMF was dus al twee maanden daarvoor gesloten. De Europese leiders die ook hun handtekening onder dat akkoord zetten, hadden blijkbaar geen bezwaren tegen een deal met een tijdelijke en niet democratisch gekozen regering, die als enige taak had de boel waar te nemen tot de Oekraïense bevolking naar de stembus zou gaan.

Verdeeldheid en onvrede

Slechts weken voordat de interimregering het EU-akkoord ondertekende, was volgens een wetenschappelijke peiling grofweg 40 procent van Oekraïne voor het akkoord en veertig procent tegen. Inmiddels zijn die verhoudingen een beetje verschoven, mede door het verlies van de overwegend pro-Russische Krim provincie, maar is er nog altijd geen duidelijke meerderheid onder de Oekraïense bevolking die vóór het akkoord is.

Het is tekenend voor de vervreemding van een groot gedeelte van de bevolking van de Oekraïense politiek. De opkomst tijdens verkiezingen - zowel parlementair als presidentieel - na de val van Janoekovitsj, eind februari 2014, was de laagste in de geschiedenis van Oekraïne. Vooral in het zuiden en het oosten van het land was de opkomst heel laag, in sommige provincies maar dertig procent. Peilingen tonen bovendien aan dat het vertrouwen in alle lagen van de overheid door het hele land zijn gekelderd, tot niveaus die nog lager zijn dan onder de afgezette Janoekovitsj. Oekraïners geven daarbij aan dat hun kwaliteit van leven aftakelt.

Het is dus niet bepaald zo dat Oekraïners zich massaal achter de EU hebben geschaard. De vraag of het akkoord wel een positieve verandering teweeg kan brengen in de Oekraïense samenleving, moet daarom hoognodig beantwoord worden.

Steun dit onderzoek

De situatie in Oekraïne is zeer complex. Misschien zelfs te complex om uiteindelijk te vatten in de ja/nee vraag van het referendum. Toch is dat wat er op 6 april zal gebeuren. Een goed overwogen stem uitbrengen is van groot belang, maar daarvoor is het wel nodig de blik van Nederland naar Oekraïne verplaatsen. Daar zullen de gevolgen van het verdrag het meest gevoeld worden.

EEN GOED OVERWOGEN STEM UITBRENGEN IS VAN GROOT BELANG

De komende drie maanden gaan we op Follow the Money het effect in beeld brengen dat het akkoord heeft voor de Oekraïense bevolking. We nemen jullie mee naar Oekraïne om van daaruit te laten zien hoe het leven voor mensen verandert onder invloed van de EU en het IMF. Wil jij ook dat er diepgravend onderzoek wordt gedaan naar deze kwestie? Steun dan onze crowdfunding op Yournalism!

Dit is wat je krijgt:

• Drie maanden lang onafhankelijk onderzoek naar de economische gevolgen van het associatieverdrag en de gekoppelde IMF lening voor de Oekraïense bevolking.

• Onderzoek ter plaatse in Oekraïne.

• Een serie van overzichtelijke longreads

• Een wekelijkse update over de voortgang van het onderzoek

• Q&A sessie met de journalisten