ISDS-rechtszaken: zo geheim dat zelfs de Verenigde Naties niet het precieze aantal gevoerde zaken weten. Met ISDS (Investor-State Dispute Settlement) dienen grote bedrijven miljoenenclaims in tegen landen. Vaak volgt de claim op het nationale besluit om nieuwe regelgeving in te voeren waardoor een bedrijfsinvestering in gevaar kan komen. Nederland heeft een topklimaat voor het indienen van zulke claims. De rechtszaken vinden meestal plaats achter gesloten deuren en dat gebrek aan transparantie moet volgens de VN gaan veranderen.

Nederland, actie graag

Morgen, vrijdag 4 of overmorgen, zaterdag 5 september zou er wel eens schot in deze zaak kunnen komen. Op die dagen komen namelijk de Europese ministers van Buitenlandse Zaken in Luxemburg bij elkaar voor een informeel overleg. Het zal daar ongetwijfeld gaan over de migrantencrisis. Maar mogelijk besluiten de ministers óók om deel te gaan nemen aan een openbaar VN-register voor ISDS-rechtszaken. Die deelname zou een einde betekenen van veel geheimzinnigheid rond die zaken, maar dan moeten de ministers – die van Nederland incluis – wel eerst uit de huidige impasse zien te komen. Dat duurt volgens Tweede Kamerlid voor D66 Kees Verhoeven allemaal veel te lang. Verhoeven is een groot voorstander van vrijhandels- en investeringsverdragen zoals TTIP. Die verdragen hebben vaak een ISDS-clausule. Mede door alle recente aandacht voor TTIP staat ook ISDS nu volop in de belangstelling. Over het uitblijven van de Nederlandse handtekening onder een openbaar register voor ISDS-rechtszaken kan hij kort zijn: 'Nederland moet niet langer afwachten, maar nu tekenen.'

Openbaar register voor ISDS

Om een einde te maken aan de geheimzinnigheid rond ISDS-rechtszaken zijn de Verenigde Naties al jaren bezig om regels op te stellen over investeerdersbescherming. De jongste toevoeging, daterend van 10 december 2014, is de zogenaamde United Nations Convention on Transparency in Treaty- based Investor-State Arbitration, of kortweg de Mauritius Conventie. Landen die de conventie ondertekenen en ratificeren verplichten zich om de gewraakte ISDS-rechtszaken in een openbaar register te zetten. Het register is al online, maar alleen Canada heeft enkele documenten toegevoegd. Gastheer van de conventie was de tropische eilandstaat Mauritius, gelegen 1800 kilometer van het Afrikaanse vasteland in de Indische Oceaan. Tijdens een feestelijke ceremonie op 17 maart 2015 ondertekenden acht landen de naar het eiland vernoemde conventie: Canada, Finland, Frankrijk, Duitsland, Zweden, het Verenigde Koninkrijk, de Verenigde Staten en Mauritius zelf. Momenteel ligt het document ter ondertekening in het hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York. Daar hebben ook Italië, Syrië en Zwitserland hun handtekening onder het document gezet. De actuele status van de conventie kan hier worden bekeken.

Ondertekenen? Nederland wacht af

Follow The Money vroeg eerder aan het ministerie van Buitenlandse Zaken waarom Nederland geen ondertekenaar is van de Mauritius Conventie is. In een lange brief over ISDS, die handelsminister Lilianne Ploumen op 25 juli 2014 naar de Tweede Kamer stuurde, lezen we: ‘Uit gesprekken met alle stakeholders is gebleken dat er onvoldoende duidelijkheid is over de diverse investeringsgeschillen die er mondiaal lopen. Ook de onderzoekers onderschrijven het belang van transparantie in investeringsgeschillen.’ Minister Ploumen wil graag iets doen aan die onduidelijkheid. In dezelfde brief staat: ‘Ik ben een groot voorstander om de transparantie in investeringsarbitrage te vergroten, zoals nu door de nieuwe UNCITRAL-transparantieregels voorgeschreven wordt.’ Deze UNCITRAL-transparantieregels (UNCITRAL = United Nations Commission on International Trade Law) roepen nu landen op deel te nemen aan het transparantieregister. Het ministerie van Buitenlandse Zaken liet in juli 2015 aan Follow The Money weten nog te wachten met het ondertekenen van de Mauritius Conventie: ‘Het besluitvormingsproces voor de Nederlandse ondertekening van de Mauritius Conventie loopt nu. Deze hangt samen met het besluitvormingstraject voor ondertekening van de Conventie door de EU. Daar is nog een discussie gaande over de vraag of de Commissie lidstaten moet autoriseren voor ondertekening en of de EU moet ondertekenen.’

Rondje Europese instanties

De werkelijkheid lijkt behoorlijk complex. Follow The Money deed ook navraag bij de Europese Commissie. Die verklaarde te hebben besloten, zij het met enige tegenzin, de Raad van de Europese Unie te laten bepalen of de Mauritius Conventie door elk Europees land zou moeten worden ondertekend. De Raad van de Europese Unie bestaat uit de gezamenlijke Europese ministers die over een onderwerp gaan. In dit geval: de ministers van Buitenlandse Zaken en Handel. Hoewel de Raad van de Europese Unie nog moet beslissen over hoe de ondertekening van de Mauritius Conventie moet verlopen, hebben verschillende Europese landen het verdrag op eigen houtje al ondertekend.

verschillende Europese landen hebben het verdrag op eigen houtje al ondertekend

Dat lijkt onhandig. Een woordvoerder van de Raad van de Europese Unie geeft uiteindelijk toe dat het ondertekenen van de conventie momenteel in een impasse zit. ‘Zes landen hebben de conventie ondertekend, maar onder hun eigen verantwoordelijkheid, zonder toestemming te hebben gekregen van de Raad van de Europese Unie.’ Het is volgens de woordvoering van de Raad van de Europese Unie nu aan de voorzitter, dat is Luxemburg, om de situatie tot een goed einde te brengen. Ondanks herhaald verzoek heeft de voorzitter van de Raad van de Europese Unie nog niet gereageerd op vragen van Follow The Money. Het is echter niet lastig om achter de intenties van Luxemburg te komen. Het voorzitterschap is slechts van korte duur, van 1 juli tot 1 januari, en de doelstellingen van Luxemburg zijn duidelijk. Op een speciale website schrijven de Luxemburgers namelijk: ‘The Luxembourg Presidency will pay particular attention to discussions on the Investor-State Dispute Settlement (ISDS) mechanisms and other more sensitive issues. The Luxembourg Presidency will promote maximum transparency in this regard.’

SP en D66: ‘Nederland moet ondertekenen'

De Luxemburgse voorzitter zal dus ongetwijfeld hard werken om iedereen op één lijn te krijgen. De bijeenkomst van morgen, waar alle Europese ministers van Buitenlandse Zaken bij elkaar zitten, is daar bij uitstek geschikt voor. De Raad van de Europese Unie kan die dag besluiten een punt te zetten achter alle geheimzinnigheid, door als gehele raad de Mauritius Conventie te ondertekenen, of door toe te staan dat de Europese landen dit afzonderlijk doen. Frankrijk, Duitsland, Zweden, het Verenigde Koninkrijk, Italië en Zwitserland besloten de uitspraak van de Raad van de Europese Unie niet af te wachten en ondertekenden de Mauritius Conventie zodra het kon. Nederland zit daar niet bij. Follow The Money vroeg enkele politieke partijen wat ze daarvan vinden. ‘Nederland moet zich per direct bij de ondertekenaars aansluiten’, zegt Tweede Kamerlid voor de SP Jasper van Dijk. ‘Daarnaast moet Nederland op 4 september bij het informele overleg bepleiten dat zoveel mogelijk landen tekenen. ISDS is een uiterst omstreden mechanisme waarbij landen door bedrijven kunnen worden aangeklaagd. De democratie staat op de tocht, burgers hebben het nakijken.’ D66-Tweede Kamerlid Kees Verhoeven hekelt de afwachtende houding van Nederland: ‘D66 wil dat Nederland nu tekent, niet afwachten, gewoon nu tekenen. Het kabinet moet nu handelen. Op 4 september is het goed om de zaak bespreekbaar te maken, maar nu eerst actie en zelf tekenen voor de conventie.’

Ratificeren

Het ondertekenen van de Mauritius Conventie betekent niet automatisch dat de eerder genoemde landen nu hun ISDS-zaken openbaar gaan maken. Hiervoor moet de Mauritius Conventie eerst nog worden geratificeerd door het desbetreffende land. Zes maanden na ratificatie is het land verplicht tot publicatie van ISDS-rechtszaken in het register. Vaak moet een nationaal parlement in meerderheid voor een conventie stemmen voordat het wordt geratificeerd. Uit de tekst van de conventie is op te maken dat de wederzijdse transparantie al in werking kan treden als drie landen de conventie hebben ondertekend en geratificeerd. Momenteel is Mauritius het enige land dat de conventie heeft geratificeerd. VN-orgaan UNCITRAL houdt goede hoop dat andere landen dat voorbeeld binnenkort zullen gaan volgen. Een woordvoerder laat weten: 'There will be a treaty event in New York this September highlighting not only the Transparency Convention but a number of others and we hope that during this occasion, there will be more state actions.' Lees meer over ISDS en TTIP in het dossier van Follow The Money