Met meer dan een miljoen pagina’s aan documenten is het niet langer mogelijk om ieder vrijgegeven document handmatig door te nemen. Hoe zorg je er dan voor dat je geen belangrijke documenten en passages mist?

In onze zoektocht naar een antwoord op deze vraag kwamen we uit bij het IT-bedrijf Indica. Indica specialiseert zich in zogeheten eDiscovery-software. Die software wordt normaal gesproken gebruikt door advocatenkantoren om razendsnel bewijsmateriaal te vergaren in het kader van juridisch onderzoek of een naderende rechtszaak. Maar deze software leent zich ook uitstekend voor grote journalistieke onderzoeksprojecten.

In opdracht van Follow the Money heeft Indica haar software aangepast naar onze specifieke wensen. Alle documenten die zijn aangeleverd door de gemeente Assen, zijn zodoende doorzoekbaar gemaakt en te sorteren op datum. Daarnaast zijn ook alle overheidsorganen, bedrijven en andere organisaties automatisch getagd. Hierdoor kunnen we in één oogopslag zien hoe vaak deze voorkomen in de door ons geselecteerde documenten.

In deze video kun je zien hoe de eDiscovery-software van Indica werkt.

De documenten die nu beschikbaar zijn (vooralsnog alleen die van de gemeente Assen) hebben voor het grootste deel betrekking op het zogeheten (gas-)winningsplan Westerveld.  Dit winningsplan is begin 2016 ingediend door de NAM en heeft betrekking op een tiental ‘kleine’ gasvelden rondom de gemeente Assen.

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat moet uiteindelijk beslissen of hiervoor een vergunning wordt verleend. Als gevolg van de door gaswinning veroorzaakte aardbevingen is in 2016 echter de Mijnbouwwet, die de winning van delfstoffen in Nederland regelt, aangepast. Een belangrijke wijziging is dat lokale overheden een adviesfunctie krijgen in het al dan niet goedkeuren van een winningsplan.

Een aanzienlijk deel van de documenten van Assen gaat over de vraag hoe deze adviesrol wordt ingevuld, wat het advies luidt, en waar dat advies toe leidt.

Dit zijn de belangrijkste spelers en begrippen:

• EZK: Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat is eindverantwoordelijk voor het al dan niet verlenen van vergunningen voor de winning van gas en het instemmen met een ‘winningsplan’. Het Ministerie laat zich hierbij adviseren door diverse (onderzoeks-)instanties waaronder de Mijnraad, TNO, KNMI, Tcbb en lokale overheden.
• De Gasvelden rond Assen worden besproken in de documenten. In onderstaande kaart is de ligging van deze velden te zien. De dorpen Tynaarloo, Loon, en de wijk Marsdijk (Assen) zijn gemarkeerd omdat deze locaties meermaals voorkomen in de documenten. Via het online Nederlandse Olie- en Gasportaal (NLOG) zijn gedetailleerdere kaarten te zien, inclusief de exacte locatie van boorputten en pijpleidingen.
• Lokale overheden: Juridisch gezien hebben lokale overheden — dat wil zeggen, gemeenten en provincies — weinig tot niets te zeggen over de gaswinning in hun gebied. Voor mijnbouwactiviteiten op meer dan 100 meter diepte is de Mijnbouwwet van toepassing, die de zeggenschap hierover bij het ministerie van EZK neerlegt. Wel hebben lokale overheden sinds de herziening van de Mijnbouwwet in 2017 adviesrecht gekregen (zie kopje ‘Mijnbouwwet’).
• Mijnbouwwet: In de Mijnbouwwet is vastgelegd hoe in Nederland wordt omgegaan met onder andere de winning van delfstoffen zoals olie en gas of de opslag daarvan in de grond. De Mijnbouwwet is in 2016 aangepast naar aanleiding van de bevingen in Groningen, de maatschappelijke onrust hierover en het advies van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) om het ‘burgerperspectief’ meer te betrekken. De nieuwe versie geeft formeel adviesrecht aan provincies, gemeenten en waterschappen rond de aanvraag van vergunningen en winningsplannen.
• De Mijnraad is een onafhankelijk adviesorgaan dat bestaat uit acht deskundigen en een voorzitter. De Mijnraad wordt door EZK om advies gevraagd rond de verlening van vergunningen voor het opsporen of winnen van delfstoffen of aardwarmte, of het opslaan van stoffen in de diepe ondergrond.
• De NAM: de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) is een in 1947 opgerichte joint venture van Shell (50%) en ExxonMobil (50%). Zij is de grootste exploitant van de Nederlandse gasvoorraden. Met het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen worden de zogeheten kleine gasvelden — zoals die in Drenthe — steeds belangrijker voor het bedrijf.
• Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) is onderdeel van het Ministerie van Economisch Zaken en Klimaat. De functie van het SodM is onafhankelijk toezicht te houden op de naleving van de mijnbouwwet en advies te geven over (de goedkeuring) van mijnbouwactiviteiten. Na de indiening van een winningsplan door de NAM of een ander bedrijf wordt het SodM steevast om advies gevraagd door de minister. Daarbij kan het SodM suggesties leveren voor een aanpassing van het winningsplan.
• De Technische Commissie Bodembeweging (Tcbb) is een onafhankelijke commissie gericht op onderzoek naar het verband tussen gaswinning en bodembewegingen en schade die hierdoor ontstaat. De Tcbb heeft volgens de Mijnbouwwet nadrukkelijk de taak om naast de overheid ook particulieren en burgers die aardbevingsschade ondervinden bij te staan met informatie en advies. Ook geeft de Tcbb advies wanneer een winningsplan wordt ingediend.
• TNO is de Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek. Deze organisatie adviseert de overheid rond de opsporing en winning van grondstoffen. De financiering van onderzoek van TNO komt zowel uit de overheid als het bedrijfsleven, inclusief Shell en de NAM. In het kader van het Winningsplan Westerveld doet TNO onderzoek naar de kans op schade aan huizen als gevolg van ‘bodembewegingen’ die ontstaan door de winning van gas.
• Winningsplan: Als de NAM (of een ander bedrijf) gas wil winnen in Nederland, moet het een winningsplan indienen. In zo’n plan staat onder andere beschreven waar de winning plaatsvindt, hoeveel er gewonnen zal worden en over welke periode. Ook moet het winningsplan een inschatting van het aardbevingsrisico (een zogeheten seismische risicoanalyse) bevatten, plus een plan hoe bevingsschade wordt voorkomen of vergoed wanneer het zich voordoet.
• Winningsplan Westerveld heeft betrekking op 11 gasvelden (zie deze kaart) onder en rondom de gemeenten Assen, Tynaarlo en Aa en Hunze. De NAM diende het winningsplan in 2016 in. In 2018 keurde minister Wiebes van EZK het plan goed, ondanks het protest ertegen vanuit lokale overheden en actiegroepen. In 2020 stelde de Raad van State dat het winningsplan moet worden aangepast, onder andere omdat bevingsrisico’s nog onvoldoende in kaart zouden zijn gebracht.