Het Oranje Fonds heeft een opmerkelijke donateur: Saudi Aramco, het Saoedische staatsoliebedrijf dat voor 90 procent in handen is van kroonprins Mohammed bin Salman en zijn vertrouwelingen. Aramco doneerde begin 2021 ruim 140 duizend euro aan het fonds, dat in 2002 werd opgericht als huwelijkscadeau voor koning Willem-Alexander en koningin Máxima. 

Het koninklijk ‘beschermpaar’ speelt een actieve rol bij het fonds en brengt regelmatig werkbezoeken. Zo brachten Willem-Alexander en Máxima begin 2022 een bezoek aan het hoofdkantoor in Utrecht ter ere van 20-jarig jubileum van het Oranje Fonds, en spraken er met initiatiefnemers van verschillende sociale projecten die het fonds steunt. 

Ook reikt koningin Máxima jaarlijks de ‘Appeltjes van Oranje’ uit: een eretitel voor projecten die bijdragen aan een ‘betrokken en leefbare’ samenleving. Winnaars krijgen 25.000 euro prijzengeld en een bronzen beeldje, ontworpen door prinses Beatrix. 

Met donateur Aramco gaat het financieel goed: met een nettowinst van ruim 161 miljard dollar in 2022 is het het meest winstgevende bedrijf ter wereld. (Ter vergelijking: Shell boekte in datzelfde jaar ruim 40 miljard dollar winst.) De vruchten van deze winst worden geplukt door de koninklijke familie, die erom bekendstaat te regeren met ijzeren vuist: stokslagen en andere lijfstraffen zijn aan de orde van de dag, vrouwen zijn tweederangsburgers en kritische journalisten en tegenstanders van het regime worden met regelmaat geëxecuteerd. 

Willem-Alexander benadrukte niet in contact te staan met de Saoedische koninklijke familie

Regimecriticus Jamal Khashoggi, een in Medina geboren journalist, werd in 2019 gemarteld en onthoofd door een vijftienkoppig moordcommando toen hij het Saoedische consulaat in Istanbul bezocht. Khashoggi was onder andere hoofdredacteur van de Arabische nieuwszender Al Arab en schreef een maandelijkse column in The Washington Post. Daarin bekritiseerde hij onder meer de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, die sinds 2017 aan het roer staat. 

Schril contrast

De mensenrechtensituatie in Saoedi-Arabië staat in schril contrast met het motto van het Oranje Fonds: samen strijden voor ‘een samenleving waar we er voor elkaar wíllen en kúnnen zijn. Want als we er allemaal voor elkaar zijn, staat niemand er alleen voor.’ Het fonds zet sociale thema’s op de kaart als: gelijke kansen, zorg dragen voor elkaar en een betrokken samenleving. 

Het koninklijk ‘beschermpaar’ van het Oranje Fonds reageerde geschokt op de dood van Khashoggi. Willem-Alexander noemde het een ‘verschrikkelijke zaak’ en benadrukte niet in contact te staan met de Saoedische koninklijke familie.

Vier jaar eerder kreeg de koning felle kritiek nadat hij Saoedi-Arabië bezocht om steun te betuigen na de dood van koning Abdullah. ‘Eerst was het een biertje met Poetin, nu weer de rouwplechtigheid in Saoedi-Arabië. Het kabinet zou er goed aan doen de koning niet steeds te vragen aanwezig te zijn op de bijeenkomsten van notoire mensenrechtenschenders,’ reageerde toenmalig fractievoorzitter van GroenLinks Bram van Ojik. 

Aramco zette speciaal voor haar liefdadigheidsactiviteiten het Aramco Europe Donation Fund op, waarmee het allerlei projecten sponsort die zich richten op het herstellen van de samenleving na de coronapandemie. In Nederland wilde het oliebedrijf mensen helpen die ‘extra kwetsbaar’ waren geworden door corona, stond op de website van het Oranje Fonds. De pagina over de samenwerking met Aramco werd na vragen van Follow the Money verwijderd. 

Grootste beursgang ooit

Het oliebedrijf is geen vreemde in Nederland: dochterbedrijf Aramco Overseas Company bv (winst in 2021: 1,6 miljard euro) houdt kantoor in Den Haag. Vanuit de hofstad worden vrijwel alle activiteiten van Aramco buiten de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië gecoördineerd. Tot 2018 was de enige aandeelhouder de op Curaçao gevestigde Bolanter Corporation, maar tegenwoordig stroomt het geld rechtstreeks van de Nederlandse dochter naar het hoofdkantoor in Saoedi-Arabië. 

Aramco is een van ’s werelds grootste CO₂-uitstoters

In hetzelfde jaar dat Khashoggi werd vermoord, maakte de oliegigant een beursgang die Saoedi-Arabië moest ‘moderniseren’ en minder afhankelijk maken van olie. Hoewel het de grootste beursgang ooit was, werd het niet het succes waar kroonprins MBS op hoopte. Vooral buitenlandse investeerders lieten het afweten. 

Aramco is een van ’s werelds grootste CO₂-uitstoters en past daarmee niet bij de (internationale) klimaatakkoorden. Ook de mensenrechtensituatie in Saoedi-Arabië (waaronder de dood van Khashoggi) stuit veel westerse investeerders tegen de borst. Daardoor werd in eerste instantie niet 10 procent, maar slechts een kleine 2 procent van het bedrijf naar de beurs gebracht.

Eenmalige donatie

Het Oranje Fonds laat weten dat het om een eenmalige donatie ging. ‘We zijn tijdens de coronacrisis benaderd door Aramco Europe. Zij wilden iets doen voor mensen binnen hun werkgebied die zwaar getroffen waren door de crisis. Op 4 april 2021 is de overeenkomst gesloten voor de periode van een jaar. Het ging om een donatie zonder wederdienst.’ 

Aramco heeft geen invloed gehad op het beleid, laat de woordvoerder weten. ‘Wij hebben in die periode van meerdere bedrijven en vermogende families eenmalige giften ontvangen om hulp te bieden aan mensen die dat nodig hadden. Wij accepteren enkel giften als wij volledige vrijheid krijgen over de manier waarop deze besteed worden.’ 

De Rijksvoorlichtingsdienst laat weten dat het Oranje Fonds onafhankelijk opereert. ‘Het Koninklijk Paar is beschermpaar en niet betrokken bij het beleid van het Oranje Fonds. Wel worden zij regelmatig geïnformeerd over ontwikkelingen binnen het fonds, zo ook over samenwerkingen.’