Een van de belangrijkste ambtenaren die werken aan nieuwe wetgeving voor het toezicht op de advocatuur is niet onafhankelijk. Hij is namelijk nog in dienst van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA), de beroepsorganisatie die opkomt voor de belangen van advocaten. 

In november 2020 detacheerde de NOvA hem speciaal voor die nieuwe wet bij het ministerie van Justitie als ‘coördinerend specialistisch adviseur’, zo bevestigt het departement na vragen van Follow the Money. 

Advocaten hebben altijd toezicht gehouden op zichzelf. Maar daar is het nodige mis mee. Zo zijn er grote twijfels gerezen over hun onafhankelijkheid, mede vanwege het fraudeschandaal bij landsadvocaat Pels Rijcken, waardoor minister Franc Weerwind voor Rechtsbescherming (D66) vorige maand nieuwe wetgeving voor het toezicht aankondigde. 

Vóór zijn detachering werkte hij bij de Orde van Advocaten zeventien jaar lang aan ‘regelgeving en toezicht’ 

De detachering door de Orde van Advocaten gaat verder dan de beruchte ‘draaideur’ voor politici. Denk aan voormalig Eurocommissaris Neelie Kroes die voor het taxiplatform Uber aan de slag ging, of aan Cora van Nieuwenhuizen die vorig jaar ontslag nam als minister van Infrastructuur en Waterstaat om te gaan werken bij lobbyclub Energie-Nederland. 

Bij detachering heeft iemand formeel ook de pet op van de werkgever die hem uitleent, en komt hij in principe terug bij die werkgever.   

Daar komt bij dat deze tijdelijke Justitieambtenaar zich vóór zijn detachering zeventien jaar lang bezighield met ‘regelgeving en toezicht’ bij de Orde van Advocaten, blijkt uit zijn LinkedIn-profiel. In die rol heeft hij actief gelobbyd voor de belangen van de beroepsgroep. Het is niet ondenkbaar dat hij zich in zekere mate heeft vereenzelvigd met die belangen.

Justitie stelt van een 'draaideur' geen sprake is. 'Bij een draaideurconstructie zou je bijvoorbeeld iemand in dienst kunnen nemen, later uit dienst kunnen laten treden en vervolgens voor veel geld weer inhuren. Hiervan is in geen geval sprake. Wij nemen dan ook met klem afstand van uw redenatie.'

Belangenverstrengeling

‘Shockerend,’ noemt Willeke van Slingerland de situatie. Ze is lector weerbare democratie aan Saxion Hogeschool en gepromoveerd op het gebied van netwerkcorruptie. ‘Het is een spreekbuis van de Orde. We hebben het veel over lobby, maar hier zit in het probleem in eigen huis. Dit is belangenverstrengeling.’ 

Justitie ziet dat probleem niet: ‘Relevante expertise in toezicht op de advocatuur is schaars. We hebben met de gedetacheerde aanstelling een mogelijkheid gezien iemand met veel kennis van toezicht op de advocatuur tijdelijk aan ons te verbinden waarmee we beoogden dit dossier zo snel mogelijk af te ronden, in het belang van de advocatuur en het ministerie. Behalve de aangestelde gedetacheerde expert bestaat dit team uit meerdere personen zodat nooit de stem van een eenling doorslaggevend kan zijn in het dossier.’ Dit antwoord miskent dat de NOvA naast regelgever ook belangenbehartiger is met een krachtige lobby in Den Haag.

De Orde van Advocaten laat weten: ‘Bij de NOvA vindt, in het kader van loopbaan/mobiliteitsbeleid van medewerkers, detachering plaats. Omdat dit in het kader van mobiliteitsbeleid is, is de detachering doorgaans een opstap naar een functie buiten de NOvA. Dit geldt ook in het geval van de medewerker die vanaf eind 2020 bij JenV werkzaam is.’ 

Wat zijn de belangen van de Orde bij moderniserning van het toezicht? En hoe zag de vroegere lobby van deze ambtenaar eruit?

De discussie over het toezicht kwam in een stroomversnelling door fraude bij landsadvocaat Pels Rijcken, waarbij een notaris 11 miljoen euro wist te verduisteren. 

Met een ‘onafhankelijke’ landelijke toezichthouder is het probleem opgelost, schreef minister Weerwind

Naar aanleiding daarvan zette de Tweede Kamer grote vraagtekens bij de onafhankelijkheid van het lokale toezicht door de zogeheten dekens, advocaten die verantwoordelijk zijn voor het toezicht in hun eigen arrondissement. De Haagse deken die onderzoek deed naar Pels Rijcken was oud-partner van dat kantoor.

In die affaire is de ‘schijn van belangenverstrengeling’ gewekt, zei minister Weerwind dit voorjaar in antwoord op Kamervragen. Het bestrijden van ‘georganiseerde criminaliteit’ en meer in het bijzonder de aanpak van witwassen, vragen volgens Weerwind om effectief toezicht op naleving van de regels. Met een ‘onafhankelijke’ landelijke toezichthouder is het probleem opgelost, schreef hij vorige maand aan de Kamer. 

Buitenstaanders in het toezicht

Heet hangijzer is de entree van buitenstaanders (lees: niet-advocaten) in dat nieuwe orgaan. Het College van Toezicht (CvT) van de Orde van Advocaten, zet in een recent advies nadrukkelijk de deur open voor niet-advocaten: ‘Bij voorkeur is er in het landelijk toezichtsorgaan ook ruimte voor “de blik van buiten”. De kennis van de advocatuur is waardevol en noodzakelijk, maar kennis van en ervaring met toezicht is dat evenzeer.’

Dat sloeg in als een bom. 

Met niet-advocaten in het toezicht zou de rechtsstaat te maken krijgen met ’Poolse toestanden’ 

Voor de dekens was het advies aanleiding om het einde van de rechtsstaat in te luiden. Er zouden ‘Poolse toestanden’ dreigen met ‘leken’ in het bestuur, zeiden ze in een interview met Het Financieele Dagblad. Advocaten doen veel zaken tegen de overheid en met buitenstaanders zijn de geheimen van cliënten niet veilig, stellen ze. ‘Die deur moet wat dat betreft dus echt op slot.'  

De dekens doelen op de geheimhoudingsplicht en het daarvan afgeleide verschoningsrecht. Die houden in dat advocaten – en in het verlengde daarvan de dekens – nooit gedwongen kunnen worden om informatie afkomstig van hun cliënt prijs te geven. Dat is een belangrijk principe in de rechtsstaat: advocaten moeten volledig onafhankelijk functioneren ten opzichte van de overheid. 

Tegelijkertijd zeiden de dekens in het interview ‘niet de indruk’ te hebben dat de minister anderen in het bestuur wil zetten dan advocaten. 

Deze uitspraak komt in een nieuw licht te staan vanwege de door de Orde van Advocaten gedetacheerde ambtenaar. 

Overleg met oud-collega

Op dit moment doet de situatie zich voor dat dekens die op het ministerie van Justitie overleggen over hervorming van het toezicht, hun oud-collega van de NOvA tegenkomen – iemand die vertrouwd is het debat te beïnvloeden met een beroep op de geheimhoudingsplicht. Het werd eerder ingezet bij een wetsvoorstel dat niet-advocaten toezichtstaken zou toebedelen.

Voor de destijds ‘senior beleidsadviseur’ van de Orde van Advocaten, belast met het thema toezicht, was dat in 2013 reden voor een artikel in het Nederland Juristenblad:

‘Het wetsvoorstel Wet positie en toezicht advocatuur biedt ruimte om het aantal “pottenkijkers” in de keuken van de advocaat uit te breiden,’ schreef hij. ‘Door naast de deken diverse andere functionarissen toegang tot advocatendossiers te geven, bestaat het risico dat de vertrouwelijkheidsrelatie tussen advocaat en cliënt wordt doorbroken. [..] Het zal blijvende waakzaamheid vergen om het beroepsgeheim niet louter ten behoeve van het toezicht opzij te laten zetten.’    

Mede dankzij deze lobby kwam Kamerlid Ard van der Steur (VVD) in 2014 met een amendement om het verschoningsrecht voor ‘pottenkijkers’ wettelijk te regelen. Dat hielp: voor niet-advocaten die onderzoek doen in het kader van toezicht gelden dezelfde rechten en plichten als voor advocaten. Ook daarna, tot aan zijn detachering, bemoeide de oud-medewerker van de Orde zich als ‘manager beleid en regelgeving’ veelvuldig met wetgeving. 

‘Onafhankelijk, transparant, uniform, preventief en effectief’

Terug naar de actualiteit. Minister Weerwind schreef in juni in een brief aan de Kamer: ‘De LTA [Landelijk Toezichthouder Advocatuur] zal worden bestuurd door ten minste drie advocaten, niet zijnde de lokaal deken.’ Dit laat nog enige ruimte voor leken in het bestuur.  

Weerwind schreef ook dat die Landelijk Toezichthouder de bevoegdheid krijgt om ‘extra toezichthouders’ aan te wijzen. ‘Net als nu wordt geregeld dat [..] deze toezichthouders [..] beschikken over een van de advocaat afgeleide geheimhoudingsplicht [..]. Op die manier blijft de vertrouwelijkheid van cliëntinformatie gewaarborgd.’  

Daarom vroeg Follow the Money aan Justitie: Als niet-advocaten ook een geheimhoudingsplicht krijgen analoog aan artikel 45a Advocatenwet, zoals de minister voorstelt, waarom dan nog buitenstaanders weren uit het bestuur van de nieuwe toezichthouder?  

De minister stelt wel degelijk voor om ook niet-advocaten een wettelijke geheimhoudingsplicht op te leggen

Via een woordvoerder antwoordde de gedetacheerde ambtenaar zelf: ‘De minister stelt niet voor dat niet-advocaten ook een geheimhoudingsplicht krijgen analoog aan artikel 45a. Uitgangspunt voor de minister is, zoals ook verwoord in eerdergenoemde brief, dat het toezicht binnen de advocatuur wordt georganiseerd en dat dit toezicht onafhankelijk, transparant, uniform, preventief en effectief is.’ 

Dit blijkt een onjuist antwoord, erkent de woordvoerder later. De minister stelt namelijk wel degelijk voor om niet-advocaten met toezichtstaken een wettelijke geheimhoudingsplicht op te leggen. Dat is, zoals hierboven beschreven, met de wetswijziging van 2014 ook al gebeurd, nota bene na interventie van deze ambtenaar.        

‘Een wassen neus’

Voor de buitenwereld mag de kwestie van professionalisering van het toezicht nog onopgelost lijken. Intern is Justitie er wel uit: er komen alleen advocaten in het bestuur van de nieuwe Landelijke Toezichthouder Advocatuur, melden goed ingevoerde bronnen rond het departement. In september wordt de Kamer hierover geïnformeerd, luidt de verwachting.  

Daarmee heeft de Orde van Advocaten opnieuw een belangrijke slag geslagen in de strijd tegen ‘pottenkijkers’. Grote vraag is nu welke rol de ambtenaar in kwestie hierbij heeft gespeeld. Dat de Orde al decennia vaste voet aan de grond heeft bij Justitie is geen geheim. Als publiekrechtelijke beroepsorganisatie met de noodzakelijke kennis en kunde is het vanzelfsprekend dat ze een plek aan de tafel heeft. 

Het is niet vanzelfsprekend dat de Orde aan beide kanten van die tafel zit.

Willeke Slingerland zegt: ‘Het web lijkt verder te reiken nu verantwoordelijke bewindspersonen zich volledig baseren op de eenzijdige geluiden die ze ontvangen. Ook de externe checks en balances tussen bestuurlijk toezicht en advocatuur is zo een wassen neus.’