Op 17 augustus vorig jaar krijgt de beroepsorganisatie van advocaten een e-mail van een ambtenaar van het ministerie van Justitie. Omdat de SP Kamervragen stelde over het toezicht op het advocatenkantoor Houthoff vraagt de ambtenaar: ‘Zouden jullie hier ook input op willen leveren?’ En: ‘Bestaat voor de NOvA [de Nederlandse Orde van advocaten] momenteel aanleiding (nader) onderzoek te doen naar/bij Houthoff?’

Follow the Money onthulde enkele dagen voor de e-mail dat Houthoff de huisadvocaat is van het Kremlin. En dat het kantoor de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft), niet al te serieus nam. De Justitieambtenaar vraagt zich af: Moet daar niet eens goed naar gekeken worden?

Houthoff houdt zich netjes aan de regels, dat laat deken Henrichs althans weten aan Justitie

Spoedig stuurt de beroepsorganisatie het verzoek van Justitie door naar Evert Jan Henrichs, de deken van de Amsterdamse afdeling van de Orde van Advocaten. Deze advocaat is verantwoordelijk voor het toezicht op Houthoff, gevestigd aan de Zuidas in Amsterdam. Daar bevindt zich ook De Brauw Blackstone Westbroek – het grootste kantoor van Nederland – dat Henrichs op de website vermeldt als ‘adviseur’. 

Advocaten hebben net als notarissen en bankiers een ‘poortwachtersfunctie’ bij het voorkomen van witwassen. Daarom moeten ze in bepaalde gevallen de identiteit van hun cliënt vaststellen – ook wel know your customer (kyc) genoemd. Schending van deze wettelijke verplichting is strafbaar.

In opdracht van de Amsterdamse deken is in oktober 2019 bij Houthoff onderzoek gedaan naar de naleving van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme. Belangrijke vraag daarbij is dus of het kantoor het verplichte ‘cliëntenonderzoek’ – kyc – heeft verricht. 

‘Geen onregelmatigheden geconstateerd’

Uit het onderzoek is gebleken dat Houthoff zich netjes aan de regels houdt. Althans, dat laat deken Henrichs weten aan Justitie. Voormalig minister Sander Dekker van Rechtsbescherming (VVD) schrijft in september vorig jaar immers aan de Kamer: ‘Van de NOvA [van Henrichs dus, red.] heb ik begrepen, dat hierbij geen onregelmatigheden zijn geconstateerd.’

Sterker nog, op gezag van de deken portretteert minister Dekker Houthoff als het braafste jongetje van de klas: ‘Zo hanteerde het kantoor het beleid dat standaard in alle zaken het cliëntenonderzoek op grond van de Wwft werd uitgevoerd, hoewel dit strikt genomen niet noodzakelijk was [..] Het cliëntenonderzoek was dus ruimer dan strikt genomen noodzakelijk.’

Het is een verbazingwekkend antwoord op de Kamervragen.

Want de bewijzen stapelen zich op dat Houthoff de compliance – de naleving van wet- en regelgeving – niet op orde had.

Als die documenten ontbreken dien je als advocaat het werk neer te leggen, dat gebeurde niet

Zo onthulde Follow the Money vorige maand dat het kantoor in 2018 voor twee Russische staatsbanken werkte, zonder eerst het verplichte cliëntonderzoek te hebben afgerond. Dit was ook opmerkelijk omdat die staatsbanken sinds Ruslands annexatie van de Krim in 2014 zijn gesanctioneerd, wat zelfs aanleiding was voor een ‘verscherpt’ cliëntonderzoek. 

Het was geen eenmalige slordigheid. 

Van tientallen klanten kampte het cliëntonderzoek met achterstanden van meer dan honderd dagen, blijkt uit een screenshot van het kyc-dashboard van Houthoff van november 2019. In het meest extreme geval bedroeg de vertraging ruim 700 dagen.

De ‘client desk’ van Houthoff vroeg al in november 2017 om de benodigde ‘UBO-verklaring’ en een identiteitsbewijs van deze cliënt, blijkt uit een e-mail in handen van Follow the Money. Als die documenten ontbreken, kan een cliëntonderzoek niet worden afgerond en dien je als advocaat het werk neer te leggen. Dat gebeurde niet.

Begin oktober 2019 hield het bestuur vanwege het toen nog aanstaande onderzoek naar het antiwitwasbeleid al rekening met een boete van 4 miljoen euro van de Orde van Advocaten, schreef Het Financieele Dagblad vorig jaar mei op basis van notulen van Houthoff zelf. 

De verantwoordelijke partner-bestuurder mailde in de zomer van dat jaar bezorgd: ‘De praktijkgroep Tax scoort extreem slecht bij de naleving van KYC. Op dit moment scoort Tax 35,61%, wat betekent dat er bijna 2 op de drie dossiers geen gecompleteerde KYC check kent. [..] Dat is om tal van redenen zorgwekkend, niet in de laatste plaats omdat Tax naar de aard der zaak de meest WWFT-gevoelige praktijk is.’ 

Heeft Houthoff de problemen verborgen weten te houden, of zijn ze vervolgens toegedekt?

In een processtuk uit 2020 waarop Follow the Money de hand wist te leggen, verwijst Houthoff naar de hierboven genoemde notulen en de alarmerende e-mail: ‘Houthoff was al enige tijd bezig de administratieve achterstanden wat betreft te laat uitgevoerde KYC-checks weg te werken. [Bestuurder] had hierover al diverse malen berichten aan de partners verstuurd, maar nog steeds bestonden achterstanden. [Bestuurder] wilde het onderzoek [van de Orde] aangrijpen om de achterstanden in te halen.’ Het kantoor geeft dus volmondig toe dat de checks te laat werden uitgevoerd.

Dus wat troffen de onderzoekers van de unit Financieel Toezicht Advocatuur aan bij Houthoff, toen ze het kantoor op 23 en 24 oktober 2019 bezochten? In ieder geval geen onregelmatigheden, stelde de deken bij monde van de minister. 

Dat roept vragen op. Heeft Houthoff de problemen met compliance succesvol verborgen weten te houden? Of is de slechte naleving van de Wwft wel gemeld aan de onderzoekers, maar vervolgens toegedekt? 

Houthoff zelf stelt in het processtuk: ‘De administratieve achterstanden zijn, voorafgaand aan het genoemde Wwft-themaonderzoek, door Houthoff bij de unit Financieel Toezicht Advocatuur, aan de orde gesteld en tijdens het onderzoek is hierover gesproken.’ Er is volgens Houthoff eveneens gesproken over een ‘betere inrichting van de administratie’, wat leidde tot ‘aanbevelingen’.

Kortom: er kan geen misverstand over bestaan dat de Orde van Advocaten bekend was met de achterstanden bij Houthoff. Het is ‘aan de orde gesteld’ en ‘besproken’. 

Maar in zijn antwoord aan de Kamer schrijft minister Dekker – op gezag van de deken – versluierend: ‘Wel zijn er enkele aanbevelingen geweest, die met name zien op verbetering van de administratieve processen.’ Het ministerie van Justitie wil niet zeggen of het zich op het verkeerde been gezet voelt: ‘Wij hebben ons gebaseerd op informatie die wij ingewonnen hebben bij de Nederlandse Orde van Advocaten.’ 

‘Dank voor uw interesse, die is niet wederzijds’

De wijze waarop de ‘input’ van deken Henrichs voor Dekkers antwoorden tot stand kwam, is evenzeer opmerkelijk. 

Op 24 augustus 2021 mailde Henrichs zijn suggesties aan de landelijke Orde en vroeg en passant: ‘Heb je Houthoff nog om commentaar gevraagd?’ Kennelijk is het voor de deken geen probleem om in opspraak geraakte partijen waarop hij toezicht houdt, te betrekken bij het informeren van de Kamer. Daarbij heeft Henrichs waarschijnlijk hetzelfde belang als Houthoff: volhouden dat het kantoor brandschoon is. Toegeven dat hij geconstateerde onregelmatigheden eerder toedekte, zou getuigen van falen als toezichthouder. 

‘Amica en amice, kan ik nog behulpzaam zijn bij jullie eventuele input voor de hier bedoelde Kamervragen?’

De managing partner van Houthoff, Edward de Bock, levert het commentaar graag. Op 25 augustus mailde hij aan de landelijke Orde en aan Henrichs: ‘Amica en amice, kan ik nog behulpzaam zijn bij jullie eventuele input voor de hier bedoelde Kamervragen? Krijg ik het concept van eventuele berichten in elk geval te zien voor zo ver dat op mijn kantoor ziet? Dat zou ik op prijs stellen. Wij hebben contact gezocht met de relevante ambtenaar maar niet meer gehoord.’ 

Of De Bock daadwerkelijk commentaar heeft geleverd, wil Henrichs niet toelichten. Desgevraagd begrijpt hij in ieder geval niet hoe afstemming van de antwoorden met De Bock problematisch kan zijn: ‘Ik zie niet in hoe vragen of Houthoff in de gelegenheid wordt gesteld commentaar te leveren, zou (kunnen) leiden tot (schijn van) belangenverstrengeling.’ 

Wanneer Follow the Money aan De Bock vraagt of hij de concept-antwoorden heeft bekeken, laat hij weten: ‘Dank voor uw interesse. Die is niet wederzijds.’ 

Fraude bij Pels Rijcken

Het toezicht op advocaten staat volop in de belangstelling, omdat er zorgen zijn over de onafhankelijkheid van de dekens. Minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming (D66) is in gesprek met de Orde van Advocaten over een nieuwe landelijke toezichthouder op de grote kantoren, mede op basis van recente aanbevelingen van het College van Toezicht, het orgaan van de Orde van Advocaten dat de dekens controleert. 

Aanleiding voor de hervorming is het fraudeschandaal bij de landsadvocaat Pels Rijcken, dat vorig jaar naar buiten kwam via Het Financieele Dagblad. Frank Oranje, bestuursvoorzitter en notaris bij Pels Rijcken, had 11 miljoen euro achterover weten te drukken.

Kort na de onthulling startte de Haagse toezichthouder, de deken Arjen van Rijn, een onderzoek naar de betrokkenheid van advocaten bij de notariële fraude door Oranje. Die betrokkenheid bleek er niet te zijn geweest, concludeerde Van Rijn, een oud-partner van Pels Rijcken, in augustus vorig jaar. 

Op zijn onderzoek kwam in februari snoeiharde kritiek van het College van Toezicht. Ten eerste had de Haagse deken het onderzoek niet zelf mogen verrichten als voormalig partner van het kantoor.

Volgens Van Rijn waren bij Pels Rijcken de protocollen ‘overtuigend op orde’ – een opvallende overeenkomst met de conclusies van Henrichs

Daarnaast zei het College dat het onderzoek een joekel van een omissie bevatte: de naleving van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme. 

Bij uitstek de Wwft bevat eisen voor de controlemechanismen binnen een kantoor, die zeer relevant zijn bij fraudeonderzoeken. Door te melden dat de advocaten niets verkeerd hadden gedaan en te verzwijgen dat de Wwft-naleving buiten beschouwing was gelaten, schetste Van Rijn een ‘onvolledig’ beeld, concludeerde het College in de evaluatie. 

In 2019 had Van Rijn nog een bezoek gebracht aan het kantoor van Pels Rijcken. Daarna concludeerde hij dat de protocollen er ‘overtuigend op orde’ waren, inclusief de naleving van de Wwft-regels – een opvallende overeenkomst met de conclusies van Henrichs. Het College schreef: ‘Het kantoorbezoek 2019 is wat betreft de werking van de controlemechanismen binnen het kantoor, die op grond van de Wwft vereist zijn, onvoldoende effectief gebleken.’

‘Nagenoeg volledig zwart gelakt’

Het College stelde ook dat Van Rijn en zijn opvolger Inge Aardoom ‘moeizaam en onvolledig’ meewerkten en daarmee de evaluatie hebben ‘belemmerd’. Zo lakten ze hun dekenonderzoek naar de fraude nagenoeg volledig zwart voordat ze het aan het College van Toezicht verstrekten. 

Bovendien weigerden ze gedetailleerde informatie te geven over het toezicht op Pels Rijcken de afgelopen jaren. Volgens het College beriepen de dekens zich daarbij ten onrechte op hun geheimhoudingsplicht.

Volgens het College moeten uit de affaire ook ‘bredere lessen’ worden getrokken. Vooral het toezicht op de grote kantoren moet intensiever en onafhankelijker. Dat kan verhinderen dat deken Evert Jan Henrichs toezicht houdt op De Brauw, het kantoor waaraan hij nog altijd is verbonden.

‘Is er zelfreinigend vermogen als iemand met flinke banden met het te onderzoeken kantoor, zelf het onderzoek mag leiden?’

Follow the Money stelde deken Henrichs ook meer algemene vragen, zoals over de hoeveelheid onderzoeken bij grote kantoren die hij in de afgelopen twee jaar (al dan niet) verrichtte. Hij reageerde: ‘Ik ben tot geheimhouding verplicht en ben daarom niet bereid verder met u te spreken.’ 

Volgens een geraadpleegde oud-deken is het beroep op geheimhouding in dit geval ‘onjuist’. Hij zegt: ‘De geheimhoudingsplicht gaat om gegevens die betrekking hebben op een cliënt en zijn dossier.’ Overigens meldde het College van Toezicht in zijn meest recente rapportage (juni) dat er sinds 2018 van de top 25 van grootste kantoren ‘slechts’ vier zijn bezocht. 

De kritische evaluatie van het College van Toezicht leidde tot Kamervragen van de SP en Pieter Omtzigt in februari dit jaar. ‘Is er wel genoeg zelfreinigend vermogen binnen de advocatuur om effectief en onafhankelijk toezicht te houden als iemand met flinke banden met het te onderzoeken kantoor, zelf het onderzoek mag leiden? Bent u het ermee eens dat hierdoor in ieder geval de schijn van belangenverstrengeling heeft kunnen ontstaan?’ 

Schijn van belangenverstrengeling

Weerwind antwoordde eind maart de zorgen over de schijn van belangenverstrengeling te ‘delen’. De nieuwe toezichthouder moet dat probleem oplossen, schreef hij aan de Kamer: ‘De consequentie daarvan is dat de elf lokale dekens niet meer eindverantwoordelijk zullen zijn voor het toezicht in het eigen arrondissement, maar ook dat de ondersteuning van het toezicht niet meer lokaal zal plaatsvinden.’ 

De Orde van Advocaten verzet zich niet tegen een nieuwe toezichthouder. Wel tegen de komst van niet-advocaten in zo’n orgaan, blijkt uit een interview met de Amsterdamse deken Henrichs en de voorzitter van het landelijk overleg van dekens, Eef van der Wiel. 

Als Weerwind meegaat met hun verzet, behouden advocaten hun uitzonderingspositie. Notarissen staan al vele jaren onder toezicht van het onafhankelijke Bureau Financieel Toezicht, geleid door professionals – niet door notarissen. Onafhankelijk toezicht is er ook op accountants, deurwaarders en bankiers.

Maar voor de advocatuur kan dat echt niet, zei advocaat Van de Wiel. Dan krijgen we in Nederland ‘Poolse toestanden’.