In augustus van dit jaar werd een deel van CASA Klinieken failliet verklaard. Sindsdien komt de grootste keten van abortusklinieken in Nederland iedere dag een stukje dichterbij de afgrond. Ongewenst zwangere vrouwen merken dat: ze moeten lang wachten op een abortus of kunnen helemaal niet meer terecht. Andere klinieken zijn langer geopend om de grotere toestroom van cliënten het hoofd te bieden. 

Bert van Herk ziet het met lede ogen aan. Het is zijn imperium dat ineenstort. Hij is al twee jaar geen bestuurder meer bij CASA, maar hij houdt het wel en wee van de klinieken nauwlettend in de gaten. Het faillissement was volgens zijn opvolger Ron Leenders onvermijdelijk omdat er voor miljoenen euro’s gefraudeerd zou zijn. Van Herk, die vijftien jaar lang aan het roer stond van CASA, wordt als schuldige aangewezen. ‘Ketelmuziek’, noemt hij deze beschuldigingen, en: ‘apekool.’

Van twee naar zeven klinieken

In 1997 maakt Van Herk zijn entree in de Nederlandse abortuszorg. Twee klinieken in Leiden en Den Haag zijn dan op zoek naar een bestuurder. Omdat deze stichtingen niet genoeg geld hebben om zelfstandig een bestuurder in de arm te nemen, besluiten ze een directeur te delen. Van Herk, op dat moment bestuurder van een koepel van zorginstellingen in Noord-Holland, staat wel open voor een nieuw avontuur.

De kersverse directeur is ambitieus en ziet grote voordelen in gebiedsuitbreiding. Hij voegt de stichtingen samen en binnen enkele jaren weet hij ook stichtingen voor abortuszorg in Rotterdam, Goes en Maastricht onder zijn invloedssfeer te brengen. Dat leidt in 2001 tot de oprichting van een nieuwe organisatie met de naam CASA. 

Met vijf  locaties verspreid door het land is CASA vanaf dat moment de grootste aanbieder van abortushulpverlening. Daarmee is de groei van het CASA-imperium nog niet klaar; in 2013 treedt een stichting uit Amsterdam toe tot de CASA familie en in 2014 wordt een zevende kliniek geopend in Houten, pal naast de gereformeerde Eskol-kerk. De parochianen zijn onaangenaam verrast door de komst van de nieuwe buur. Maandenlang wordt er hevig gedemonstreerd voor de deur van de kliniek onder aanvoering van oud-EO-directeur Bert Dorenbos. Maar CASA laat zich er niet wegjagen – de vestiging Houten staat er nog steeds. Wie er nu echter terecht wil, komt voor een dichte deur te staan. CASA-kliniek Houten is, net als de klinieken in Goes, Den Haag en Leiden, ‘tijdelijk gesloten’.

CASA’s declaratiefabriekje

Financiële problemen zijn niet nieuw voor CASA. In 2006 bevindt de organisatie zich ook al in financieel zwaar weer. Om deze het hoofd te bieden wordt CASA Medical opgericht, een nieuwe tak die zich richt op het voorkomen van ongewenste zwangerschappen. De activiteiten van CASA Medical bestaan onder andere uit het uitvoeren van sterilisaties, uitstrijkjes voor baarmoederhalskanker en het zetten van spiraaltjes. Deze zorg wordt bij zorgverzekeraars gedeclareerd als medisch-specialistische zorg. En die tarieven zijn lucratief voor een abortuskliniek. Bronnen binnen de organisatie omschrijven CASA Medical ook wel als de ‘financiële vetpot’ of een ‘declaratiefabriekje’.

Volgens een vertrouwelijk KPMG-rapport heeft CASA Medical zorgverzekeraars voor 8,8 miljoen ‘opgelicht’

Nu, elf jaar na de oprichting, blijkt CASA Medical juist de voornaamste bron van alle problemen. Volgens de nieuwe bestuurder Ron Leenders is er jarenlang gefraudeerd met declaraties, en het leeuwendeel van die fraude komt voor rekening van CASA Medical. In augustus van dit jaar werd een deel van de CASA-organisatie daarom failliet verklaard, waaronder CASA Medical. 

Op basis van een vertrouwelijk KPMG-rapport bericht de Volkskrant op 7 oktober dat CASA Medical zorgverzekeraars tussen 2012 en 2016 voor 8,8 miljoen euro heeft ‘opgelicht’. Zorgverzekeraars zouden 5,6 miljoen euro te veel hebben uitbetaald aan CASA Medical omdat zij veronderstelde dat alle zorg werd geleverd door medisch specialisten. CASA blijkt medisch-specialistische zorg te hebben gedeclareerd die in werkelijkheid grotendeels werd uitgevoerd door abortusartsen, voor wie lagere tarieven gelden.  

Slim declareren

Volgens het meest recente jaarverslag van CASA werden er in het jaar 2015 3563 spiraaltjes geplaatst bij CASA Medical. Deze werden vrijwel allemaal geplaatst door een abortusarts. Desondanks is er telkens gedeclareerd tegen het veel hogere medisch-specialistische tarief. 

Volgens een anonieme bron binnen CASA (naam bekend bij de redactie) was CASA Medical daarom de vetpot binnen de organisatie. ‘Op de spiraalplaatsingen werd flink verdiend. Dat komt omdat veel vrouwen een spiraaltje laten plaatsen direct na een abortus. Dat is een ingreep van vijf minuten die de abortusarts dan uitvoert. Ten onrechte werden deze ingrepen gedeclareerd als medisch-specialistische zorg, waardoor er een hoger tarief in rekening werd gebracht.’ Dit hogere tarief was des te lucratiever omdat er nauwelijks overhead van moest worden bekostigd. ‘De huisvestingskosten zijn al betaald door de subsidie die we van het ministerie kregen voor de abortus, evenals een groot gedeelte van de personeelskosten. Je hield bijna alles over, op de materiaalkosten na.’

‘Het is niet vanzelfsprekend dat medisch-specialistische zorg ook wordt geleverd door specialisten’

Bert van Herk erkent dat een deel van de zorg niet door specialisten is uitgevoerd, terwijl ze wel tegen medisch-specialistische tarieven in rekening werd gebracht. Maar, zegt hij: ‘Ik heb nooit redenen gehad om aan te nemen dat het niet geoorloofd was.’ Volgens hem is het niet vreemd dat abortusartsen declareren tegen een hoger medisch-specialistisch tarief. ‘Het is niet vanzelfsprekend dat medisch-specialistische zorg ook wordt geleverd door specialisten,’ vertelt hij ons aan zijn keukentafel. ‘In de overeenkomsten met zorgverzekeraars werd bijvoorbeeld uitdrukkelijk bepaald dat sterilisaties van mannen mochten worden uitgevoerd door basisartsen. Wij dachten: als een sterilisatie van een man door een basisarts mag worden gedaan, waarom zou het plaatsen van een spiraaltje, wat een veel eenvoudigere ingreep is, dan niet door basisartsen mogen worden gedaan?’ Volgens Van Herk werd 40 procent van de zorg bij CASA Medical uitgevoerd door medisch specialisten en 60 procent door abortusartsen. 

Nog een lucratief dealtje

Een andere activiteit van CASA Medical die onder vuur ligt, is de deal met de STAR Medisch Diagnostische Laboratoria in Rotterdam. Het Rotterdamse laboratorium voerde gynaecologische onderzoeken uit, zoals het controleren of een spiraaltje goed zit. Hoewel de vrouwen door hun huisarts naar STAR werden verwezen en de behandelingen op de locatie van STAR werden uitgevoerd, declareerde CASA Medical de verrichtingen bij de zorgverzekeraar. Als verondersteld aanbieder van medisch-specialistische zorg kon CASA Medical meer geld voor deze verrichtingen ontvangen. De winst werd gedeeld door de twee zorgaanbieders.

In een interne memo in handen van FTM en Argos probeert Bert van Herk de Raad van Toezicht en het managementteam van CASA te overtuigen van de voordelen van deze deal.‘Waarschijnlijk zal CASA Medical de vier grote zorgverzekeraars kunnen contracteren voor een prijs van rond de € 130 per verrichting. Het honorarium voor de uitvoerend gynaecoloog zal rond de € 50 per verrichting liggen. Daarbij blijft voldoende financiële ruimte om andere kosten te dekken en voor een goede winst voor beide partijen,’ zo schrijft hij op 18 november 2009. Tot slot benadrukt hij: ‘Uitvoering van echo’s met STAR als onderaannemer leidt tot vergroting van de winstgevendheid van CASA Medical, en daarmee van de hele CASA Groep.’

Advies van de advocaat

Voordat Van Herk de deal met STAR bezegelt, legt hij de constructie voor aan advocaat Mascha Bots, huisadvocaat van CASA en gespecialiseerd in wetgeving op het gebied van de gezondheidszorg. Op 6 oktober 2011 schrijft Mr. Bots aan Van Herk: ‘Uit de overeenkomst vloeit niet voort dat de patiënten bij wie een echoconsult wordt uitgevoerd ook patiënten van CASA Medical zijn. Dat zou zo kunnen zijn als CASA Medical de behandeling van een patiënt ook daadwerkelijk heeft overgenomen. Voor zover er louter sprake is van een dienst ten behoeve van de eerste lijn, mag hoe dan ook geen DBC, maar slechts een OVP of OP worden gedeclareerd.’ 

Meerdere vrouwen melden zich bij CZ met de vraag waarom ze een rekening ontvangen van CASA terwijl ze daar nooit een voet over de drempel hebben gezet

Hoewel Bots expliciet stelt dat er ‘hoe dan ook’ geen DBC gedeclareerd mag worden, ziet Van Herk hierin geen aanleiding om iets aan de deal te wijzigen. ‘Ik heb haar stelling voorgelegd aan de secretaris van de Raad van Bestuur van STAR, tevens jurist, en hij was het er niet mee eens. Hij overtuigde mij op dat moment met argumenten waarom het wel mocht.’

Het een-tweetje tussen CASA en STAR doet niet alleen de wenkbrauwen fronsen bij de advocaat van CASA, maar zorgt ook voor onrust onder de cliënten van STAR. Vrouwen die bij STAR komen voor een echo, ontvangen achteraf een factuur van een abortuskliniek. In de loop der jaren melden zich meerdere vrouwen bij zorgverzekeraar CZ met vragen over een factuur van CASA. Zij vragen zich af hoe het kan dat ze een rekening ontvangen van een abortuskliniek terwijl ze daar nooit een voet over de drempel hebben gezet. Medewerkers van CZ bellen naar de abortusklinieken om verhaal te halen. Zodoende heeft CASA in elk geval sinds 2014 al negen keer geld moeten terugbetalen aan CZ, zo verklaart een woordvoerder van de verzekeraar tegenover FTM en Argos. 

Wat is waar?

De nieuwe bestuurder Ron Leenders maakt in oktober 2016 melding bij de Nederlandse Zorgautoriteit en het ministerie van Volksgezondheid van fraude die onder Bert van Herk zou hebben plaatsgevonden. Van Herk ontkent deze betichtingen. Wat is nu waar? FTM en Argos vragen Wim Groot, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit Maastricht, zijn licht te laten schijnen over de zaak. 

‘In principe moet medisch-specialistische zorg uitgevoerd worden door een medisch specialist. Anders mag je het niet zo declareren'

‘In principe moet medisch-specialistische zorg uitgevoerd worden door een medisch specialist,’ zegt Groot over de als medisch-specialistische zorg gedeclareerde ingrepen die bij CASA werden uitgevoerd door abortusartsen. ‘Anders mag je het niet zo declareren. In ziekenhuizen kan het voorkomen dat bepaalde handelingen worden uitgevoerd door coassistenten, maar die staan onder supervisie van een medisch specialist. Ook moet er wel minimaal contact zijn tussen de patiënt en een specialist, bijvoorbeeld  door elkaar de hand te schudden. Wat CASA deed, mag dus niet.’

De deal van CASA met STAR vindt Groot opmerkelijk. ‘De instelling die de zorg levert, moet de zorg declareren. Daarbij heeft de huisarts gevraagd om een gewone echo en niet een behandeling in een kliniek door een gynaecoloog. Patiënten moeten daardoor ook meer betalen. Je hebt hier niet eens een advocaat voor nodig. Met je gezonde verstand weet je: dit mag niet.’

Een vervelend staartje

Op 9 oktober van dit jaar heeft het ministerie van Volksgezondheid aangifte gedaan bij het Openbaar Ministerie tegen CASA Klinieken. Over de precieze inhoud van de aangifte wil het ministerie geen mededelingen doen. Een woordvoerder van het OM laat weten: ‘We zijn bezig om te beoordelen of er aanknopingspunten zijn die een eventueel strafrechtelijk onderzoek kunnen rechtvaardigen.’

Als het OM overgaat tot strafrechtelijke vervolging kan het gedeeltelijke faillissement van CASA nog een vervelend staartje krijgen. Curator Marc Udink is verantwoordelijk voor de afwikkeling van dit faillissement. FTM en Argos hadden op vrijdag 13 oktober een afspraak met Udink in zijn kantoor te Den Haag. Deze ontmoeting had tot doel om Udink te bevragen over zijn bevindingen, waarvan hij recentelijk verslag uitbracht. Maar dat liep anders dan gepland.

Terwijl de secretaresse koffie serveert, vertellen wij op verzoek van de curator welke vragen wij hem graag zouden stellen. De vraag die ons vooral bezighoudt is waarom Udink de term fraude vermijdt en consequent spreekt van ‘onregelmatigheden’. Dat staat in schril contrast met voornoemd artikel in de Volkskrant waarin op basis van een vertrouwelijk KPMG-rapport wél wordt geconcludeerd dat er sprake is van ‘fraude’ en ‘oplichting’. Het laat zich ook moeilijk rijmen met het feit dat het ministerie van Volksgezondheid op 9 oktober aangifte deed tegen CASA bij het Openbaar Ministerie.

Wanneer we die vraag voorleggen aan Udink slaat de vlam in de pan. ‘Vindt u dat werkelijk een goede vraag? Vindt u dat op dit moment werkelijk relevant? Met alle respect, maar u bent maar een journalist. Ik ben curator en ik moet vijf ton zien terug te vorderen. Al zou het fraude zijn dan zou ik dat nog niet zeggen.’ Vanaf dat moment is de goede harmonie verdwenen. Udink wil FTM en Argos niet langer te woord staan en vraagt ons het pand te verlaten. Aan het interview zijn we nooit toegekomen.

Van Herk: 'Nu gaat het alleen over de vraag of er regels zijn gevolgd. Volgens mij wel, maar het kan best zijn dat ik dingen over het hoofd zag'

Het echte schandaal

‘Er wordt nu een soort schandaal gemaakt van de manier waarop CASA gedeclareerd heeft,’ verzucht Van Herk. ‘Maar het echte schandaal dat hieronder ligt is dat abortus betaald wordt door de overheid, terwijl vrouwen anticonceptie zelf moeten betalen. Vrouwen worden na een abortus de straat op gestuurd zonder goede anticonceptie en vrouwen worden de straat opgestuurd zonder dat er onderzoek is gedaan naar geslachtsziekten. Ik vind dat heel slechte zorg en ik hoop dat dit gaat veranderen.’

Dat de zorg die CASA Medical leverde nuttig was, wordt echter door niemand betwist. De vraag is of er gehandeld is volgens de regels. ‘Dat is een denkwijze waar we langzamerhand van terug moeten komen in de zorg,' vindt Van Herk. 'Want dan gaat het alleen over de vraag of er regels zijn gevolgd. Volgens mij wel, maar het kan best zijn dat ik daar dingen over het hoofd zag. Maar minstens zo belangrijk is dat er goede en nuttige zorg is geleverd voor een redelijke prijs.’

Wordt vervolgd

Kort na zijn vertrek bij CASA, in april 2015, werd Bert van Herk penningmeester bij Longkanker Nederland. Twee bronnen binnen Longkanker Nederland vertellen dat Van Herk in deze functie pogingen heeft ondernomen om de patiëntenorganisatie een onderzoek te laten uitvoeren dat ruim 80 duizend euro zou gaan kosten. Deze onderzoeksopdracht, die ruim een kwart van de begroting in beslag zou nemen, wilde hij aan zichzelf toekennen. De overige bestuursleden lieten weten dat dit een vorm van belangenverstrengeling is, maar Van Herk zag dat anders. Het onderzoek is er nooit gekomen en Longkanker Nederland nam in maart van 2016 afscheid van de oud-CASA-directeur.

Tegenwoordig zet Van Herk zich in voor medezeggenschap van patiënten in de zorg. Zo is hij lid van de patiëntenadviesraad van het Spaarne Gasthuis en heeft hij zitting in de klachtencommissie van GGz Centraal.

Het CASA-dossier is nog lang niet gesloten. De curator heeft verschillende onderzoeken aangekondigd, het OM verkent de mogelijkheden van strafrechtelijke vervolging en ook de Nederlandse Zorgautoriteit verricht het nodige speurwerk. Op 21 oktober om 14 uur besteedt het radio-programma Argos op Radio 1 aandacht aan de zaak, onder andere met een uitgebreid interview met Bert van Herk.

Reactie Bert van Herk op vertrek bij Longkanker Nederland:

'Ik ben helemaal niet op een vervelende manier bij Longkanker Nederland weggegaan. Er liepen op dat moment wel meer plannen voor onderzoeken waarmee we de stichting op de kaart wilde zetten. Het verhaal dat ik mijzelf een onderzoeksopdracht wilde toekennen klopt niet. We verschilde van inzicht over het te voeren beleid, daarom heb ik in goed overleg met de bestuursvoorzitter besloten de samenwerking te beëindigen. We zijn in goede harmonie uit elkaar gegaan. Overigens is het blokkeren van bankpassen en het uitschrijven bij de Kamer van Koophandel een standaardprocedure bij vertrek van een bestuurslid.' 

Reactie Longkanker Nederland: 'Longkanker Nederland is graag bereid iedereen met twijfels over het vertrek van Bert van Herk tekst en uitleg te geven.'