Hoe de overheid intern communiceert over het associatieverdrag met Oekraïne

Toen wij eind november begonnen met het voorbereiden van ons onderzoek naar het associatieverdrag, was onze eerste stap het indienen van een Wob-verzoek bij de Nederlandse overheid. In dit verzoek vroegen wij het Ministerie van Buitenlandse Zaken om een kopie van documenten betreffende het EU-Oekraïne associatieverdrag, vanaf maart 2012 tot heden. Ter verduidelijking voegden we een lijst toe van overheidsinstanties en organisaties die een rol hebben gespeeld in en rondom het verdrag en voor ons interessant waren. Daarin stonden onder meer het IMF, de Europese Commissie en het Europees parlement, maar ook de regeringen van Rusland, Oekraïne en de Verenigde Staten.

Buitenlandse Zaken is laat

We hoopten ondanks de reikwijdte en de politieke gevoeligheid van het Oekraïne-dossier, ruim op tijd te zijn met het indienen van het verzoek. Helaas ontvingen we pas twee weken geleden de laatste lading documenten — ruim een maand later dan we oorspronkelijk met het ministerie van Buitenlandse Zaken hadden afgesproken. Hierdoor is een grondige analyse van de aanzienlijke hoeveelheid documenten die in ons bezit zijn, in het nauw gekomen. Daar komt bij dat een grote hoeveelheid documenten die we graag in zouden zien niet zijn vrijgegeven. Wij gaan hier tegen in bezwaar, maar dat zal voor 6 april geen resultaat meer opleveren.

We willen onze lezers, en natuurlijk degenen die aanstaande woensdag naar de stembus gaan, echter niet de kans ontnemen om zelf een blik te werpen op de wijze waarop de Nederlandse overheid intern praat en denkt over dit verdrag. En ook op wat de overheid liever niet deelt (zie de afgewezen documenten vanaf pagina 5 in 'eerste batch'). Net zoals we bij onze vorige onderzoeken hebben gedaan, geven we iedereen volledige toegang tot het (voorlopige) resultaat. Daar is de Wet openbaarheid van bestuur tenslotte voor bedoeld.

De documenten

Het Ministerie van Buitenlandse zaken heeft in drie delen 409 documenten van in totaal 1992 pagina’s verstrekt. Bijna anderhalf keer zoveel (572) documenten zijn ons geweigerd.

De vrijgegeven documenten kunnen grofweg verdeeld worden over de volgende categorieën:

1. EU-niveau: documenten met betrekking tot de discussie in de Europese Raad op verschillende niveaus.
2. Bilateraal: documenten met betrekking tot de gesprekken tussen Nederland en andere landen die die ministers hebben gevoerd.
3. Parlementaire communicatie: documenten met betrekking tot Kamerdebatten en Kamerbrieven.

Als houvast is aan elk van de drie delen waarin dit Wob-verzoek is uitgekeerd een inventarisatielijst bijgevoegd. Hierin staan zowel de geweigerde als de (deels) verstrekte stukken.

Omdat ons onderzoek zich richt op het associatieverdrag, vallen onderwerpen zoals de Krim en MH17 buiten de reikwijdte van het Wob-verzoek. De kopjes over deze onderwerpen zijn door het ministerie grotendeels zichtbaar gelaten. Journalisten en burgers die bezig zijn met deze onderwerpen kunnen onze documenten als handvat gebruiken in een nieuw Wob-verzoek.

Buitenlands bezwaar?

Veel passages in de documenten in ons bezit zijn zwart gelakt op basis van weigergrond 10.2.A, die in dit verzoek ook vaak als reden wordt aangevoerd om documenten in zijn geheel niet vrij te geven. Deze weigergrond is van toepassing als de overheid denkt dat openbaarmaking van de informatie kan leiden tot een verslechtering in de relatie met de desbetreffende landen of instellingen.

Roger Vleugels: 'De Nederlandse overheid spreekt maar al te vaak namens het buitenland'

Maar volgens Wob-expert Roger Vleugels mag deze weigergrond pas gebruikt worden als Nederland daadwerkelijk bij de betreffende landen of instanties informeert of er een bezwaar is. En dat gebeurt lang niet altijd. Volgens Vleugels spreekt de Nederlandse overheid maar al te vaak namens het buitenland. We hebben dit in ons verzoek geprobeerd hierop te anticiperen door te vragen om een kopie van de correspondentie tussen het ministerie en land of instantie. Tot nog toe is hier geen gehoor aan gegeven.

Soms geeft de titel van de geweigerde documenten aan dat het om zeer interessante en relevante stukken kan gaan. Een voorbeeld daarvan is het document ‘Ukraine’s requests for bigger agricultural quotas’, dat we ook noemden in een eerder artikel. Al met al is er meer dan genoeg reden voor ons om in bezwaar te gaan tegen het uiteindelijke besluit op het Wob-verzoek. Van het resultaat zullen we jullie uiteraard op de hoogte houden.