Overheid: maak een einde aan de monetaire ‘laissez faire’

Vandaag houdt de vaste Kamercommissie voor Financiën een hoorzitting over het geldstelsel. De aanleiding hiervan zijn de inspanningen van het burgerinitiatief Ons Geld. Ons Geld zet zich in voor een maatschappelijk verantwoorde regeling van het geldstelsel. Die regeling is grondwettelijk aan de wetgever opgedragen (artikel 106 Grondwet). Maar volgens Ons Geld ontbreken elementaire juridische kaders rondom de schepping en toedeling van geld: 'Verlening van een bankvergunning is nu feitelijk verlening van een privilege om geld te scheppen. Merkwaardig is echter dat de bankvergunning noch de wettelijke basis daarvan, dit met zoveel woorden vermeldt en reguleert. Het privilege van girale geldschepping wordt zonder tegenprestatie vergeven. Het wordt evenmin omgeven door regels die borgen dat er op een maatschappelijk verantwoorde, transparante en afrekenbare wijze mee wordt omgegaan (Volkskrant).'

Een einde aan de monetaire ‘laissez faire’

Dit monetaire ‘laissez faire’ heeft volgens Ons Geld zeer onwenselijke maatschappelijke gevolgen. 'De geldomloop is ten prooi gevallen aan commerciële exploitatie en aan verstrengeling van belangen en machten. Dat staat op gespannen voet met het maatschappelijk belang van de geldomloop'.

Geldschepping zou louter moeten gebeuren vanuit het algemeen belang

Ons Geld wil dat de overheid verantwoordelijkheid gaat nemen voor de maatschappelijke geldhoeveelheid. Daarbij zouden de volgende beginselen moeten gaan gelden. (i) Geldschepping zou louter moeten gebeuren vanuit het algemeen belang. Nu vindt geldscheppingen plaats vanuit de commerciële belangen van monetaire financiële instellingen (MFIs), in hoofdzaak banken. Deze banken beslissen gelijktijdig over de geldschepping en over de toedeling van dat geld. Zij bepalen wie het waarvoor, en onder welke voorwaarden in handen krijgt. Ons Geld wil echter dat de overheid gaat bepalen hoe en onder welke voorwaarden nieuw geschapen geld initieel wordt besteedt. Ons Geld stelt daarbij voor om (ii) de macht tot geldschepping en de macht tot toedeling van dat geld te scheiden. Dit om elk particulier of politiek voordeel uit geldschepping te elimineren als motief voor geldschepping. Dat zou immers strijdig zijn met de hoofdregel: geldschepping uit algemeen belang. (iii) Dit voordeel zou bovendien geheel ten goede moeten komen aan het algemeen belang. Om één en ander te borgen zou (iv) de instelling die bevoegd is tot geldschepping geen enkel direct of indirect commercieel belang mogen hebben bij de geldschepping noch bij de toedeling van dat geld. Commerciële renteberekening door de geldscheppende instelling is wat Ons Geld betreft dan ook ongewenst. Het beheer van de maatschappelijke geldhoeveelheid ziet Ons Geld dan als een functie van de overheid, die net als de rechterlijke macht, onafhankelijk is van de politiek.

Ontvlechting van geldomloop en bankbedrijf

In de visie van Ons Geld worden de geldomloop en het bankbedrijf ontvlochten. Daarbij worden tegoeden die wij als geld beschouwen (betaal- en spaargelden) geconverteerd in door de overheid uit te geven digitaal chartaal geld. Bezit van dit geld is dan niet meer afhankelijk van de gezondheid van banken. Depositogarantie kan worden afgeschaft, en too-big-to-fail behoort tot het verleden. De ontvlechting levert de overheid een voordeel op. Voor de Nederlandse situatie valt daarbij te denken aan een eenmalig voordeel van 700 miljard Euro. Ons Geld stelt voor om dit voordeel te gebruiken voor schuldreductie. Daarbij wordt de staatsschuld in handen van banken tot nul gereduceerd. Wat overblijft wordt uitgekeerd aan de burgers, als burgerdividend, onder de voorwaarde dat er eerst schulden mee worden afgelost.

Schuldenlasten belemmeren nu de welvaartsontwikkeling

Reductie van schuldenlasten is voor Ons Geld prioriteit. Schuldenlasten belemmeren nu de welvaartsontwikkeling. In het huidige stelsel is de maatschappelijke geldhoeveelheid afhankelijk van de schuldenlasten die een samenleving dragen kan. Daardoor blijven welvaartspotenties onbenut. Door schuldreductie wordt deze belemmering van welvaartsontwikkeling direct weggenomen. Naast het eenmalige voordeel is er een jaarlijks voordeel voor de overheid van 6 tot 20 mrd Euro, voortkomend uit de gemiddelde groei van de geldhoeveelheid. Dit mag de overheid dan naar eigen inzicht besteden. Ze kan er bijvoorbeeld uitgaven mee doen of belastingen mee verlagen. Ze mag er echter niet op rekenen dat dit bedrag ook jaarlijks beschikbaar is. Dat bepaalt de monetaire autoriteit. En die zou ook kunnen bepalen dat de geldhoeveelheid in enig jaar juist moet krimpen.

Monetair beheer

In het bestaande stelsel is de verdienpotentie van banken bepalend voor de geldgroei (of -krimp). Bij het huidige hoge schuld- en schuldenlastenniveau zorgt dat voor aanhoudende stagnatie. Voor banken zijn de risico’s dan te groot en de rendementen te laag om nog verder te expanderen, en daarmee blijft de maatschappij verstoken van de middelen die ze nodig heeft om te floreren. In het hervormde stelsel zullen andere maatstaven gaan gelden. Voorop staat daarbij de waardevastheid van de munt. Er wordt niet langer gestreefd naar inflatie, zoals de ECB nu doet. Geldontwaarding is dan geen doel meer. Inflatie en deflatie zijn dan door de overheid met haar directe controle over de geldhoeveelheid effectief te bestrijden. Ze heeft dan de geldpers en de belastingen als directe monetaire instrumenten. Dit alles is nogal ingrijpend. In positieve zin: de samenleving zou tot volle bloei kunnen komen. Welvaarts- en welzijnspotenties die op dit moment onbenut blijven zouden kunnen worden gemobiliseerd. Het wordt mogelijk om de maatschappelijke geldhoeveelheid en toedeling af te stemmen op de welvaarts- en welzijnspotenties die een samenleving in zich draagt. Geld wordt dan dienstbaar aan de doelen die een samenleving zich stelt.

Er is geen reden meer om de economie te laten draaien op girale geld-beloften van banken

Digitalisering is een factor die dit mogelijk maakt. Digitaal chartaal geld kan het bezit en de zekerheid van chartaal geld combineren met het betaal- en beheergemak van giraal geld. Bijgevolg is er geen reden meer om de economie te laten draaien op girale geld-beloften van banken. We kunnen naar een stelsel toe van door de overheid gecreëerd digitaal chartaal geld, dat je bezitten kunt, en dat in beginsel vrij is van schuldenlasten, en dat niet slechts bestaat als ‘vordering op de uitgevende instelling’.

Keuzevrijheid

Voor het publiek neemt de keuzevrijheid daarbij toe. Wie nu geld handzaam (online) wil sparen of voor betaling beschikbaar wil hebben, is gedwongen het uit te lenen aan een bank. Zijn geld staat daarmee bloot aan de risico’s die de bank neemt. In het voorstel van Ons Geld krijgt het publiek echter een alternatief. Naast uitlenen aan een bank kan de spaarder straks ‘echt sparen’, dat wil zeggen, voorlopig niet gebruiken, dus ook niet uitlenen, en dat met behoudt van online betaalgemak. Je krijgt geen rente over dat spaargeld, maar verliest het ook niet als je bank failliet gaat. Deposito-garantie voor banksparen kan en moet dan worden afgeschaft. Dat verstoort de markt, bevoordeelt het bankwezen en wentelt hun risico’s af op het collectief. Het woord sparen zou moeten worden voorbehouden voor dit nieuwe, veilige, renteloze sparen, zoals ondernemer Richard van der Linde dat wil aanbieden. Wat nu sparen heet wordt dan ‘uitlenen aan een bank’ genoemd. Je geld kan dan renderen maar loopt ook risico. Prudentieel toezicht zou kunnen worden afgebouwd. Dat toezicht is maar misleidend want het wekt de indruk dat uitgeleend geld veilig is. Veilig is alleen geld dat niet is uitgeleend. In de plaats van prudentieel toezicht kan dan een prospectusplicht komen, waarmee gelduitleners beter zijn geïnformeerd, en de markt beter zijn werk kan doen.

Geleidelijke hervorming

Convertering van alle spaar- en betaalgelden kan EU-lidstaat Nederland niet op eigen houtje doen. Maar dat wil niet zeggen dat ze moet gaan wachten op Europese consensus en coördinatie. Ze kan morgen al met de hervorming beginnen. Allereest kan ze het publiek het ‘nieuwe sparen’ al bieden. Bijvoorbeeld door een speciaal vergunningsregime te creëren voor betaal- en spaardienstverleners, die geen bank willen zijn, en die hun klanten een 100 procent veilige rekening willen bieden. Als dit alternatief er is, kunnen depositogaranties worden afgebouwd. Het is dan aan het publiek om te kiezen tussen veilig en renteloos sparen, of risicovol uitlenen of beleggen. Dat op zich zou het geldstelsel al stabieler en het publiek bewuster kunnen maken.

Digitaal chartaal geld is direct in te zetten

Het voorgaande hoeft de overheid nauwelijks inspanning te kosten. Ze hoeft DNB maar aan te geven dat die nieuwe vergunning er moet komen. Digitaal chartaal geld vergt een actievere opstelling van de overheid. Het aardige is dat Europese verdragen hier niets over zeggen. Lidstaat Nederland kan op dit vlak dan ook vrijelijk haar weg gaan. En niet allen Nederland. Wellicht zou het voor Griekenland ook een oplossing zijn. In mijn position paper voor de Kamercommissie stel ik het als volgt: 'Digitaal chartaal geld is direct in te zetten om leemtes in het huidige geldstelsel te adresseren. Zo kan het worden ingezet voor armoedebestrijding en maatschappelijke participatie. Aldus kan direct liquiditeit worden geboden op plaatsen waar dit maatschappelijk gewenst en mobiliserend is; daar waar (latente) economische vraag onbediend en de benodigde werkkracht onbenut is wegens geldgebrek. Lidstaten die door monetaire krapte in krimp of stagnatie verkeren zouden met de uitgifte van digitaal chartaal geld acute maatschappelijke nood kunnen lenigen.' Structurele verbetering van het geldstelsel lijkt misschien wat disruptief. Maar deze schijn bedriegt. Die verbetering kan vandaag al worden ingeleid, met vrij simpele maatregelen, zoals zuiver woordgebruik, een stelsel voor sparen zonder uitlenen, en een overheid die ervaring gaat opdoen met digitaal chartaal geld. Edgar Wortmann, Stichting Ons Geld