Het is welgeteld vier jaar geleden dat wij onze steun uitspraken voor een verzoek om openbaarheid over de relatie tussen olie- en gasbedrijf Shell en de Nederlandse overheid. Tot onze teleurstelling weigert de Rijksoverheid tot op heden het verzoek in behandeling te nemen. Op dinsdag 18 april zal de rechter zich buigen over dit besluit.

Het verzoek, ingediend onder de Wet openbaarheid van bestuur (de Wob, tegenwoordig Woo), vormt deel van een ambitieus journalistiek onderzoeksproject van Follow The Money en Platform Authentieke Journalistiek. Het belangrijkste doel: de contacten, samenwerkingsverbanden en algemene verwevenheid tussen Shell en de Nederlandse overheid in kaart brengen.

Deze ‘Wob’  bestaat uit zeventien verzoeken aan verschillende bestuursorganen – ministeries, provincies en gemeenten – en beslaat een periode van 14 jaar. Lobby rondom fiscale wetgeving, klimaatbeleid, gaswinning, maar ook buitenlands beleid en handelsmissies. De aangelegenheden tussen Shell en de overheid waarover openbaarheid wordt gevraagd, zijn divers. Dit laat meteen zien hoe verweven het olieconcern is en was met de staat. 

Helaas hebben 13 van de 17 bestuursorganen besloten dit Wob-verzoek niet in behandeling te nemen. Onder aanvoering van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, verzetten zij zich juridisch met hand en tand tegen het verzoek. Ze vinden het verzoek ‘te breed’, te weinig afgebakend en simpelweg te omvangrijk. 

In het Noorden dacht men er anders over. De gemeenten Assen en Groningen en de provincies Drenthe en Groningen namen het verzoek wél in behandeling. Drenthe en Assen hebben inmiddels documenten geopenbaard. Uit Groningen wordt rond de komende zomer witte rook verwacht. 

En inderdaad, het gaat om duizenden documenten. Zo’n omvangrijk Wob-verzoek dien je niet lichtvaardig in. Maar in uitzonderlijke gevallen is het te verdedigen om ook een uitzonderlijk grote mate van openbaarheid van bestuur te vragen.

Dit is zo’n bijzondere kwestie. Het voormalig koninklijke Shell is niet alleen een invloedrijke speler in het lobbycircuit, het bedrijf weet ook bestuurlijke beslissingen te beïnvloeden. Dat bleek uit de onthullingen rondom de voorgenomen afschaffing van de dividendbelasting en onlangs nog uit de  parlementaire enquête aardgaswinning Groningen.

Hoe staat het met andere beleidsterreinen waarin Shell een speler is? Denk aan energietransitie of klimaatverandering, om maar twee belangrijke maatschappelijke onderwerpen te noemen. Onderzoek naar de onderliggende, vaak historisch gegroeide nauwe banden en routines in besluitvorming is hard nodig. Ze beïnvloeden onze samenleving tot op de dag van vandaag.  

Ook is het tijd voor een bredere blik op de relatie tussen onze overheid en Shell. Fiscaal en buitenlands beleid,  energieafhankelijkheid en het tempo van de Nederlandse energietransitie, het hangt allemaal samen. Het zijn dossiers waarin vele belangen botsen en keuzes worden gemaakt met verreikende gevolgen. En Shell is een cruciale speler in al deze dossiers. Een onderzoek naar het geheel is niet alleen journalistiek interessant, maar van maatschappelijk belang. En dat kan alleen met behulp van een transparante overheid.

Een open, constructief en op de toekomst gericht debat is volgens ons sterk gebaat bij transparantie over de huidige en historische relaties tussen Shell en de Nederlandse overheid. Hoe democratisch verloopt de politieke besluitvorming over deze onderwerpen? En welke economische belangen zijn ermee gemoeid? Het een hoeft niet slechter te zijn dan het ander, maar in een democratische samenleving, heeft de bevolking het recht de afwegingen en belangen achter de besluitvorming te weten.

Het Shell Papers-project is een poging om de krachten en tegenkrachten rondom belangrijke politieke dossiers zichtbaar en bespreekbaar te maken. Niet om dit bedrijf of de overheid onnodig papierwerk te bezorgen, maar om de transparantie rondom het openbaar bestuur te vergroten. We zijn ervan overtuigd dat dat er alleen maar beter van kan worden.

Overheid, openbaar uw papieren rondom Shell, juist nu.

Met de meeste hoogachting, 

De Raad van Aanbeveling van de Shell Papers