‘De overheid gaat altijd tot onderzoek over als er aanwijzingen zijn dat een Nederlander of Nederlands bedrijf sancties breekt.’ Dit antwoordt de woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken op vragen van Follow the Money over Edwin van Ingen. Deze Hillegomse ondernemer werd afgelopen vrijdag door de VS op de Rusland-sanctielijst geplaatst. Buitenlandse Zaken is het ministerie dat het handhaven van de Europese sancties tegen Rusland coördineert. 

De woordvoerder spreekt in zijn algemeenheid, en niet over de persoon Van Ingen, want de overheid reageert nooit op individuele gevallen. ‘Indien na onderzoek blijkt dat er inderdaad strafbare feiten zijn gepleegd, wordt de zaak voorgelegd aan het Openbaar Ministerie.’ Het OM wil niet zeggen of er al een strafrechtelijk onderzoek loopt.

Van Ingen zelf maakt zich geen zorgen over een eventueel strafrechtelijk onderzoek, vertelt hij aan Follow the Money. ‘Ik heb alles wat ik heb gedaan goed gedocumenteerd. Er zijn in het verleden verschillende onderzoeken gedaan, waaronder door de douane, en daar is nooit een strafbaar feit uit naar voren gekomen.’ 

‘Hier kom je bij het grote probleem wat betreft de sancties: de handhaving,’ analyseert Thom Dieben, sanctie-advocaat bij het kantoor JahaeRaymakers. ‘De eerste onderzoeken vanwege overtreden van de Krim-sancties moeten nog voor de rechter komen, en die sancties zijn er al sinds 2014.’ 

‘Er is een groot verschil in de sanctie-aanpak tussen Nederland en de VS,’ vervolgt Dieben. ‘De VS hebben er echt een topprioriteit van gemaakt, dat doen ze veel beter dan Nederland. In Nederland is er, een paar uitzonderingen daargelaten, alleen strafrechtelijke handhaving van sancties, dus je bent afhankelijk van de capaciteit bij het Openbaar Ministerie en de Fiod. In andere landen zijn ook bestuursrechtelijke of civiele procedures mogelijk.’

Mocht het toch tot een veroordeling komen, dan kan de rechter wel stevige celstraffen opleggen. ‘Omzeilen van sancties behoort tot de internationaal georganiseerde zware misdaad, vergelijkbaar met drugshandel en mensensmokkel,’ zegt advocaat Heleen over de Linden, gespecialiseerd in sancties. 

Dat Van Ingen op de sanctielijst werd geplaatst, is van te voren aan de Nederlandse overheid gemeld, zegt de woordvoerder van Buitenlandse Zaken. Of de overheid dergelijke informatie deelt met de betrokken personen of bedrijven, wil de woordvoerder niet zeggen. Van Ingen zegt zelf dat hij tot verschijning van de lijst van niks wist.

Facilitators

Het nieuwe Amerikaanse pakket met sancties richt zich vooral tegen facilitators: personen en bedrijven die Rusland helpen bij het omzeilen van de sancties. Zo ver is de Europese Unie nog niet. ‘De EU-sanctielijst is een instrument van het externe beleid van de EU en daarmee in beginsel gericht tegen personen en entiteiten buiten onze eigen jurisdictie,’ zegt de woordvoerder van Buitenlandse Zaken.

Volgens sanctie-expert Over de Linden kan dit in de nabije toekomst anders worden. ‘De aanpak van facilitators is een speerpunt van het elfde sanctiepakket van de EU, maar dat is nog niet in werking getreden. Het had eind april in moeten gaan, maar er zijn nog geschilpunten.’

‘Een Nederlandse ondernemer zal veel last hebben van de plaatsing op een Amerikaanse sanctielijst’

Van Ingen stelt weinig te vrezen van de Amerikaanse sancties omdat hij geen zaken doet met partijen uit de VS. Maar volgens Buitenlandse Zaken kunnen de sancties hem wel degelijk raken, omdat andere bedrijven buiten de VS ook niet meer met hem willen werken. ‘In Nederland gevestigde bedrijven zijn in beginsel niet gehouden aan Amerikaanse sancties, maar sommige bedrijven kiezen ervoor om zich hier toch aan te houden, bijvoorbeeld omdat zij wel zakendoen in de VS,’ zegt de woordvoerder van Buitenlandse Zaken. ‘Het kan een aanzienlijke impact hebben.’

Sanctie-advocaat Dieben voorziet nog een ander potentieel probleem. ‘De grootste systeembanken in Europa doen zaken met de VS, dus het is vrij lastig als je op die sanctielijst staat,’ zegt hij. ‘Vanuit Europees perspectief zijn het misschien geen juridisch bindende sancties, maar in de praktijk zal een Nederlandse ondernemer veel last hebben van de plaatsing op een Amerikaanse sanctielijst.’

Volgens Over de Linden zitten er ook voor in Nederland gevestigde personen en bedrijven juridisch bindende elementen aan de Amerikaanse sancties tegen Van Ingen. ‘Sancties van de VS hebben, anders dan Europese sancties, een “extraterritoriale werking”. Indien er met dollars wordt betaald, dan zijn de Amerikaanse sancties wel degelijk van toepassing in de EU.’ 

Rosatom

Van Ingen vertelt over de telefoon dat hij nog geen problemen heeft ondervonden met een bank of met andere partijen. Hij handelde naar eigen zeggen in onschuldige zaken, en benaderde het ministerie van Buitenlandse Zaken pro-actief om te vragen of hij iets wel of niet had mogen leveren, bijvoorbeeld SSD-schijven. 

Na februari vorig jaar is hij gestopt met leveringen aan Rusland. ‘Het is heel vervelend dat ik zo door het slijk wordt gehaald. Je bent veroordeeld zonder proces. Vooral dat kernwapenverhaal vind ik heel kwalijk. Je weet niet wat gekke mensen in hun hoofd halen door dit soort berichten.’

Volgens de VS kreeg Van Ingen vaak de opdracht van Russische inlichtingendiensten om offertes op te vragen voor geavanceerde productie-, wetenschappelijke en meetapparatuur, en die ook daadwerkelijk te leveren aan Russische labs die zich bezighouden met ‘het ontwerpen en ontwikkelen van kernwapens, en met onderzoek naar geavanceerde technologieën voor conventionele wapens’. 

‘Absoluut geen kernwapenexporteur’

Van Ingen zou fabrikanten en wederverkopers benaderen, en in veel gevallen helpen de werkelijke eindgebruiker van de gekochte apparatuur te verhullen. Vervolgens zou hij helpen de apparatuur in Rusland te krijgen. 

Van Ingen stelt dat de verwarring in de VS wordt veroorzaakt doordat hij gebruik maakte van een tussenpersoon in Rusland om hem te assisteren met betalingen en contracten. Dat was Tenex Logistics, een dochter van uraniumhandelaar Tenex. Tenex is op haar beurt weer een dochter van het grote Russische staatsbedrijf Rosatom, dat zich bezighoudt met nucleaire energie en andere nucleaire zaken. 

‘Tenex Logistics is een club in Rusland die je nodig hebt om zaken te doen,’ verklaart Van Ingen. ‘Bij veel Russische labs en ziekenhuizen spreekt niemand Engels, kunnen ze geen international contracten opstellen en geen internationale betalingen verrichten. Dat ik die diensten gebruik, maakt mij absoluut geen kernwapenexporteur.’