‘Morgen is vandaag,’ is de slogan van pensioenbeheerder APG. Het bedrijf beheert de pensioenen van ongeveer 4,5 miljoen Nederlanders en claimt die zo duurzaam mogelijk te beleggen. Op de website van de uitvoerder lezen we: ‘Wij zijn actief op zoek naar beleggingen die een oplossing bieden voor duurzaamheidsvraagstukken, bijvoorbeeld op het gebied van hernieuwbare energie.’ Harmen Geers, woordvoerder bij APG, legt uit waarom de pensioenbeheerder op de aandeelhoudersvergadering van Shell in januari dan tóch voor de overname van 50 miljard euro stemde. ‘Gas is een duurzaam alternatief voor olie, dus denken we dat de overname van BG goed zal zijn voor Shell. We zouden heel graag alles willen beleggen in duurzame alternatieven, maar dat kan door de omvang van ons vermogen simpelweg nog niet, daarom moeten we ook in Shell beleggen.’

APG is niet de enige aandeelhouder van Shell die voor de overname stemde. Uit een rondvraag van Follow the Money blijkt dat het grootste deel van de pensioenfondsen vóór stemde. Van de 22 fondsen die wilden reageren, vonden maar liefst 19 de overname een goed plan. Vrijwel al die fondsen vermelden op hun website duurzaam te willen beleggen. Zelfs het Pensioenfonds Zorg en Welzijn, al negen jaar op rij het duurzaamste pensioenfonds volgens de VBDO, stemde voor.

Mark van Baal, oprichter van de beweging Follow This, verbaast dat. ‘De fondsen nemen een enorm financieel risico door voor de overname te stemmen. Ze roepen heel hard dat ze willen verduurzamen, maar staan hun grootste belegging toe om 50 miljard in fossiele brandstoffen te stoppen.’ Met Follow This probeert Van Baal om Shell te bewegen een duurzaam bedrijf te worden.

Wat is duurzaam?

Volgens Thijs van Berkel, analist bij ABN Amro, ligt het voor de pensioenfondsen wat ingewikkelder. De fondsen stellen een bepaald beleggingsbeleid vast en houden zich daar vervolgens aan, ook bij het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen. ‘Het is niet aan de vermogensbeheerder om een invulling te geven aan de gemaakte afspraken. Als olie- en gasbedrijven onderdeel zijn van de gekozen benchmark, is beleggen in die sector niet te vermijden.’ Zodra pensioenfondsen ervoor kiezen om te beleggen in olie en gas, zullen ze dus ook niet snel tegen de overname stemmen. ‘Als de fondsen de strategie van een onderneming niet steunen, zullen ze ofwel hun aandelen verkopen, ofwel geen aandeelhouder worden,’ vertelt Van Berkel.

'Op dit moment heb je een heel goed verhaal nodig om uit te leggen hoe een euro voor Shell duurzaamheidswinst oplevert.'

Ook Bert Scholtens, hoogleraar Finance aan de Rijksuniversiteit Groningen, benadrukt dat pensioenfondsen moeite hebben met de definitie van duurzaamheid. ‘ABP schrijft bijvoorbeeld niet duidelijk op wat duurzaamheid is, maar zegt dat ze in hele specifieke bedrijven niet willen beleggen om bepaalde redenen. De definitie van duurzaamheid is dan dus gebaseerd op uitsluiting van niet-duurzame bedrijven. Toch moet je je als pensioenbeheerder afvragen wat het potentieel van Shell is om zich duurzaam te ontwikkelen. Op dit moment heb je een heel goed verhaal nodig om uit te leggen hoe een euro voor Shell duurzaamheidswinst oplevert.’

Rients Abma van Eumedion, een belangenbehartiger voor institutionele beleggers, legt uit dat de pensioenfondsen naar de strategische aspecten van de overname kijken. ‘Shell is bezig met een transitie van een oliebedrijf naar een gasbedrijf. Op dit moment is al iets meer dan de helft van de omzet van Shell te danken aan gas, dat percentage zal door de overname sterk stijgen. Gas is minder vervuilend dan olie, de duurzaamheid van het verdienmodel van Shell verbetert daardoor. Voor aandeelhouders is dat heel belangrijk, dit vergroot de kans dat Shell ook op lange termijn winstgevend blijft. Uiteindelijk is het de verantwoordelijkheid van pensioenfondsen om een zo goed mogelijk pensioen te genereren tegen zo laag mogelijke kosten. Shell is een van de bedrijven met het hoogste dividendrendement, en dus aantrekkelijk.’

Risicovolle overname

Hoewel de strategische belangen dus zwaar lijken te wegen, is het voor pensioenfondsen de vraag of de overname van BG een positief effect zal hebben op de waardeontwikkeling van hun fonds. Van Baal: ‘De overname is risicovol. Shell heeft op zijn balans veel olie- en gasvoorraden staan, maar kan die door de klimaatmaatregelen misschien helemaal niet uit de grond halen. Zodra de tweegradendoelstelling wordt omgezet in beleid, moet tweederde van die voorraden in de grond blijven. Door BG te kopen heeft Shell nog meer van dat soort voorraden, en dus nog meer stranded assets.’

De zogeheten tweegradendoelstelling werd op de klimaatconferentie in Parijs in december vastgesteld. Doel is om de wereldwijde stijging van de temperatuur te beperken tot twee graden Celsius vergeleken met het niveau van voor de industriële revolutie. Op het moment dat dit doel in het nationale beleid wordt opgenomen, zal het gebruik van fossiele brandstoffen beperkt moeten worden. Voor Shell is dat slecht nieuws omdat de waarde van het bedrijf voor een groot deel is gebaseerd op grote olievoorraden die zij nog op de balans heeft staan. Die voorraden kan Shell dan niet allemaal verzilveren, schreef ook onze gastauteur Cees van Lotringen.

Hetzelfde geldt voor BG, zegt Van Baal. ‘Shell presenteert het als de overname van een ‘schoon’ gasbedrijf, maar wie goed naar de cijfers kijkt ziet dat BG net zo goed een oliebedrijf is. Op de korte termijn levert BG ongeveer 70 procent gas en 30 procent olie, maar op de lange termijn is dat 50 procent gas en 50 procent olie. Shell koopt dus net zoveel olie- als gasvoorraden. Daar komt ook bij dat BG veel olievelden heeft die relatief duur zijn om te winnen.’

Olieprijs

Voor drie pensioenfondsen was dit een reden om tegen de overname te stemmen. Het Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten was daar een van. De directeur, Jeroen Steenvoorden, maakt zich daarnaast vooral zorgen over de ontwikkeling van de olieprijs. ‘Sinds het voorstel van de overname in april 2015 is de olieprijs gedaald, waardoor de overname riskanter werd. Daarnaast is er onzekerheid over de ontwikkeling van de olieprijs in de toekomst, wat voor beide firma’s een risico oplevert. Dit was niet in het belang van ons als aandeelhouder.’

'Wanneer je verwacht dat fossiele energie belangrijk zal blijven, is beleggen in Shell een kansrijke strategie.'

Machiel Mulder, hoogleraar Regulering van Energiemarkten aan de Rijksuniversiteit Groningen, zegt dat de lage olieprijs niet doorslaggevend hoeft te zijn voor beleggers. ‘De huidige lage olieprijs en de onzekerheid over de verdere ontwikkeling zijn al verwerkt in de huidige beurskoersen. Wanneer je als belegger pessimistischer bent over de toekomst van fossiele energie dan de meeste andere beleggers, dan is beleggen in Shell inderdaad risicovol. Maar verwacht je dat fossiele energie belangrijk zal blijven, dan is beleggen in Shell juist een kansrijke strategie.’

De vraag of de olieprijs zich in de toekomst nog zal herstellen of niet, vindt Van Baal irrelevant. ‘Je kan je geld beter in de toekomst stoppen. Het fossiele tijdperk is voorbij, het is tijd om te investeren in iets nieuws.’ Hij vergelijkt de toekomst van Shell met de misstap van RWE. ‘Dat Duitse elektriciteitsbedrijf nam in 2009 Essent over, en dus ook een aantal kolencentrales, terwijl heel Duitsland aan het verduurzamen was. Het was een deal van 10 miljard, maar al de helft van die kolencentrales is afgeschreven. Shell staat volgens ons op hetzelfde punt. Fossiele energie heeft geen toekomst, waardoor pensioenfondsen die erin beleggen op de lange termijn gevaar lopen.’