Niet iedere Hollywoodfilm schopt het tot een discussie in het Europees Parlement. Dark Waters is dat wel gelukt. In aanwezigheid van regisseur Todd Haynes en producent/acteur Mark Ruffalo diept een volle zaal aanwezigen het onderwerp uit waar advocaat Rob Bilott (54) zijn levenswerk van heeft gemaakt: hoe een chemiereus rücksichtslos water vergiftigde met de stof PFOA. Het is dan ook zijn verhaal dat Dark Waters uitbeeldt. 

Diezelfde ochtend interviewt Follow the Money de inmiddels beroemde advocaat in een Brussels hotel. Hij ziet er lichtjes vermoeid uit. Een half uur, zo lang krijgen we om de belangrijke vragen te stellen — en dat zijn er nogal wat. Naast Bilott staat een aktetas met daarop de naam ‘Taft’ gestikt: het advocatenkantoor waar hij partner is, en dat erom bekend staat voornamelijk het bedrijfsleven te dienen. Bilott zit hier, omdat hij voor een belangrijke zaak één keer niet de kant koos van de chemiereuzen der aarde. Hij verdedigde boer Wilbur Tennant, een kennis van zijn oma, tegen chemiereus DuPont, in wat later bekend zou staan als ‘een van de grootste milieuschandalen van de Verenigde Staten’.

Tijdens die rechtszaak bleek dat de idyllische boerderij van Wilbur Tennant, waar Bilott een deel van zijn jeugd had doorgebracht, werd vergiftigd door DuPont. Het chemiebedrijf stortte moedwillig de giftige stof PFOA in een stortplaats grenzend aan de boerderij. Over die stof was op dat moment nog niets bekend bij het grote publiek. De stof lekte weg en vergiftigde het water rond de boerderij, waardoor maar liefst 190 koeien van boer Wilbur Tennant het leven lieten.

Maar dat was nog niet het ergste. Stilaan kwam Bilott erachter dat het kankerverwekkende PFOA niet enkel in het water rond de boerderij zat, maar ook in het drinkwater van de gemeente Parkersburg in West-Virginia. Sterker nog: de stof zat in tal van huishoudelijke producten overal in het land en zelfs ter wereld: van teflonpannen met een antiaanbaklaag tot tapijten en vetafstotende voedselverpakkingen. ‘Mensen werden bewust vergiftigd,’ zegt Bilott daar achteraf over.

‘Geen eindpunt in gedachten’ 

Vanuit het hotel laat de advocaat zich gewillig meevoeren door enkele fotografen om buiten foto’s te laten maken. De aandacht die hij overal krijgt is overweldigend. En dat is niet voor niets: Bilott heeft intussen maar liefst twintig jaar van zijn leven aan deze zaak gewijd.

Wanneer kan hij met tevredenheid zeggen: nu is het klaar? Bilott moet even over die vraag nadenken. ‘Ik heb nog niet echt een eindpunt in gedachten,’ zegt hij. ‘Het is verontrustend om nu te ontdekken dat andere chemicaliën nauw verwant zijn aan PFOA. Voor één van deze stoffen heeft het al zo ontzettend lang geduurd om informatie naar buiten te brengen. Men hield vol dat er geen bewijs was dat PFOA schadelijk was, terwijl informatie die het tegendeel bewees al lang voorhanden was.’

‘Hopelijk leren we hiervan en grijpen we veel eerder in bij verwante chemicaliën’

Een voorbeeld van aan PFOA verwante stoffen, zijn de chemicaliën die vrijkomen bij het gebruiken van de GenX-technologie (vaak kortweg GenX genoemd), waarmee Chemours nog steeds teflon maakt, voor bijvoorbeeld de antiaanbaklaag in teflonpannen. De stoffen staan inmiddels ook op de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen van het RIVM.

Volgens Bilott gaat het met de GenX-stoffen net zoals met PFOA: ‘We horen nog altijd hetzelfde liedje: “Er is geen bewijs dat deze stoffen schade toebrengen.” Maar dat betekent niet dat er geen bewijs ís. Het betekent simpelweg dat het publiek deze informatie niet heeft. Hopelijk leren we van PFOA en grijpen we veel eerder in bij verwante chemicaliën.’

‘Onze focus ligt niet op geld’ 

De tot vier keer toe herhaalde vraag wat Bilott zelf eigenlijk heeft overgehouden aan zijn jarenlange inzet voor deze zaak, ontwijkt hij vakkundig. Geld speelde wel degelijk een belangrijke rol in de afgelopen twintig jaar, blijkt uit de film: zo moest Bilott een deel van zijn salaris inleveren en raakte zijn firma door het traineren van DuPont veel geld kwijt. ‘Onze focus ligt niet echt op het geld,’ zegt hij aanvankelijk. ‘Het is meer: zijn we erin geslaagd deze mensen rust te geven?’ Pas na de laatste keer vragen volgt het halfslachtige: ‘The court eventually approved fees based on the clients being paid, particularly after the settlements in 2017, when DuPont finally agreed to pay the people. The firm was part of the settlement. So yes, we got part of it, after a long time.’

Bijzonder is dat zijn kantoor al die tijd achter de zaak bleef staan. Volgens Bilott is dat een van de redenen – naast een paar andere belangrijke factoren, zoals de moed van Wilbur Tennant – dat hij deze zaak kon aannemen. ‘Veel advocatenkantoren zouden niet de middelen hebben voor een slepende zaak als deze. Het proces met het wetenschappelijke comité [stalen bloed werden in een bevolkingsonderzoek getest op de aanwezigheid van PFOA, en op de link tussen PFOA en verschillende ziektes, red.] begon in 2005. Het duurde zeven jaar voor er resultaten waren. Tegelijkertijd was er een financiële crisis in de Verenigde Staten tijdens die zeven jaar, dus het was stressvol om op informatie te wachten terwijl de economie overal rondom ons implodeerde.’

Bilott hoopt dat de kijkers van Dark Waters zich na afloop ervan bewust zijn hoe de de moed van een enkeling een zaak kan veranderen. ‘Hopelijk lopen mensen de bioscoop uit met het besef dat ze het verschil kunnen maken. Wilbur Tennant zei simpelweg: dit kan niet zo, dit moet veranderen. Hij nam het op tegen een van de grootste bedrijven ter wereld, en met succes.’

‘Ieder bedrijf is anders, je kunt niet alle chemische bedrijven over één kam scheren’

Aanvankelijk benaderde hij DuPont met – een achteraf gezien naïef – vertrouwen in de goede wil van het bedrijf. Is hij sinds hij tegenover DuPont kwam te staan ook anders gaan kijken naar chemische multinationals in het algemeen? ‘Ieder bedrijf is anders, dus je kunt niet alle chemische bedrijven over één kam scheren. Een van de redenen dat we deze zaak oppakten, was dat dit zulke ongebruikelijke feiten waren, specifiek voor DuPont. We vertegenwoordigen geen klanten waarvan we vinden dat ze ongepast handelen.’

DuPont wijst naar Chemours

Ook uitzonderlijk is volgens hem de afsplitsing van Chemours uit DuPont. ‘Het is fascinerend. DuPont leidde in het verleden de teflonproductie. Pas toen kankerpatiënten ook echt naar de rechter stapten en onze zaken voor de rechtbank kwamen in Ohio, in 2013 of 2014, kondigde DuPont aan dat het zijn volledige Teflon-productie afsplitste naar een nieuw bedrijf: Chemours. Dat gebeurde binnen de context van die rechtszaken. Na de eerste uitspraak in 2015, waarin DuPont schuldig werd bevonden aan het veroorzaken van nierkanker, nam het bedrijf publiekelijk het standpunt in: dat zijn wij niet, dat is Chemours. Nu klagen ze elkaar aan. Chemours zegt dat het simpelweg is opgericht om alle liabilities over te nemen, en dat ze niet genoeg geld kregen. Sommigen beweren dat die overdracht frauduleus was, bedoeld om de eigendommen van DuPont af te schermen voor rechtszaken. Bij de oprichting werd ongeveer 4,3 miljard dollar afgesplitst naar Chemours, zeggen zij, waarvan vier miljard dollar linea recta terugging naar DuPont. Voor Chemours bleef 300 miljoen dollar over.’ Denkt hij zelf dat de overdracht frauduleus was? Bilott twijfelt hoe hij dit het beste kan formuleren. ‘Ik denk dat die beweringen wel steekhoudend zijn.’ 

DuPont weet uit eigen onderzoek al heel lang dat PFOA risicovol is. Hoe lang weet het bedrijf dat eigenlijk al? ‘De documenten met bewijs over PFOA dateren uit de jaren zestig. Voor het Amerikaanse Congres heb ik getuigd over wat er bekend was van de risico’s en hoe lang. Opmerkelijk genoeg beweren afgevaardigden van DuPont, Chemours en 3M nog altijd publiekelijk dat er geen bewijs bestond dat liet zien dat ook maar een van die chemicaliën negatieve effecten zouden hebben. Ik heb dit boek [houdt het boek Exposure in zijn hand, red.] geschreven om te zorgen dat de informatie over de gang van zaken terug te vinden is, zoals de resultaten van het wetenschappelijke onderzoek. Er is meer dan genoeg informatie openbaar om de waarheid te achterhalen. Ook de data van het medische en wetenschappelijke panel is openbaar, gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften, peer reviewed. Mensen kunnen al dat bewijs bekijken en vervolgens hun eigen conclusies trekken.’

Ook openbare informatie over hoe normen tot stand komen, is volgens Bilott belangrijk. Hier ligt de norm voor PFOA in het drinkwater bijvoorbeeld op 87,5 nanogram per liter. Bilott is verbaasd als hij dit getal hoort. ‘Dat is een hele hoge norm voor PFOA, hoger dan zowat elke norm in de Verenigde Staten, in sommige gevallen een veelvoud. Daar moet waarschijnlijk naar gekeken worden.’

‘De vervuiler moet betalen’

Wat is verder nog zijn advies voor Nederland in de omgang met deze stoffen? ‘Er zullen meerdere hobbels op de weg komen. Die hobbels nemen, is ingewikkeld en zal even duren. De meest prangende kwestie is te zorgen dat we niet langer blootgesteld worden aan deze stoffen in onze directe omgeving. Dat kost veel geld. De focus moet liggen op drie punten: deze stoffen lokaliseren, blootstelling stoppen en bepalen wie verantwoordelijk is voor de kosten. Is het gepast om belastingbetalers te laten opdraaien voor de kosten van chemicaliën, die als een vingerafdruk te herleiden zijn naar een paar bedrijven, die wisten dat deze stoffen in het milieu en in ons bloed zouden blijven?’

Bilott wil dat ‘de vervuiler betaalt’, ook voor deze stoffen. ‘Ik werk nu aan een nieuwe zaak, waarbij we proberen om elke Amerikaan met PFAS in het bloed te vertegenwoordigen. We willen dezelfde methode gebruiken als met PFOA in Ohio, maar dan op een nationale schaal, met een grotere groep van PFAS. Het doel is bedrijven via de rechtbank dwingen te betalen voor onafhankelijke wetenschappers, die steeds verslag uitbrengen over hun bezigheden. Met andere woorden: je kunt niet al deze vervuiling in het milieu dumpen, ons als proefkonijn gebruiken, en dan achterover leunen en zeggen: jullie, de mensen die zijn blootgesteld, hebben niet bewezen dat dit nadelig is. De veroorzaker moet betalen voor de studies, die ons vertellen wat het doet.’

Bilott is dus nog lang niet klaar. Alleen vandaag al vertrekt hij na zijn interviews naar het Europees Parlement om de PFAS-problematiek onder de aandacht te brengen, naar aanleiding van de release van Dark Waters. Daar voegen ook regisseur Todd Haynes en acteur en producer van de film Mark Ruffalo zich bij hem. De zaal in het parlement, waar het thema van de film besproken wordt, zit overvol. Hier blijkt hoeveel indruk Dark Waters daadwerkelijk heeft gemaakt. De drie – in het bijzonder Bilott – krijgen uitsluitend lof. Scènes uit de film worden gevolgd door luid applaus, en verschillende hoge heren en dames van binnen en buiten het Europees Parlement doen er hun zegje over. De boodschap is eenduidig: we moeten iets doen aan de wereldwijde verspreiding van PFAS. Met daarbij slechts één nuancering: als duidelijk is waarvoor PFAS écht nodig zijn, kunnen ze voor de overige toepassingen sneller worden uitgefaseerd. 

Dat uitfaseren blijkt helemaal niet zo moeilijk, aldus een afgevaardigde van het Deense Coop, een gigantische coöperatie voor consumentengoederen, die daar al volop mee bezig is. ‘Het is geen rocket science,’ zegt ze. Daarop volgt de aankondiging van het heuglijke nieuws dat zowel H&M als Coop Denmark publiekelijk voor een volledige uitfasering van PFAS pleit.

De bijeenkomst stemt Bilott hoopvol, laat hij de zaal weten. Hij hoopt dat de EU andere landen, zoals het zijne, bij de hand kan nemen en als voorbeeld kan dienen. ‘Het is ontzettend bemoedigend om te horen dat dit probleem hier wordt geadresseerd als een wereldwijde vervuiling die ons allemaal raakt. Ook onze kinderen nog, want zij worden geboren met deze chemicaliën al in hun lichaam.’