De Nederlandse bv Pfizer Export, die coronavaccins verkoopt, zag de omzet enorm toenemen in 2021. Die steeg naar 5,6 miljard dollar, en dat is ruim 4,5 miljard dollar meer dan een jaar eerder. De winst blijft ver achter bij de omzet: die bedroeg over 2021 67 miljoen dollar na belasting. Aan belasting is volgens de balans over 2021 24,6 miljoen euro betaald. Dat Pfizer Export bv coronavaccins verkoopt, weten we omdat de contracten van de farmaceut met Albanië en Brazilië zijn uitgelekt via respectievelijk lokale media en een overheidswebsite.

‘De wereldwijde omzet van Pfizer steeg in 2021, met een sterke operationele omzet- en winstgroei gedreven door meerdere therapeutische gebieden binnen het bedrijf, wat ook wordt weerspiegeld in het jaarverslag van Pfizer Export BV,’ verklaart de woordvoerder van Pfizer Nederland bij navraag door Follow the Money. ‘Het jaarverslag van Pfizer Export BV bevat de contracten van Pfizer in verschillende landen die geen lokale Pfizer-dochteronderneming hebben, of in landen waar de lokale Pfizer-dochteronderneming niet de juiste entiteit is vanwege regelgevende, logistieke of andere lokale redenen.’ 

Dat laatste is van toepassing op Brazilië, verklaarde een woordvoerder van het farmaceutische bedrijf in november vorig jaar. De dochter in Brazilië heeft ‘geen lokale vergunning’ om vaccins te verkopen, aldus de woordvoerder. Pfizer heeft geen eigen vennootschap in Albanië.

Dat de distributietak voor de vaccins van Pfizer in Nederland zit, heeft volgens de woordvoerder niets te maken met het voor multinationals aantrekkelijke fiscale klimaat in Nederland. ‘Deze onderneming zit in Nederland omdat hier de expertise was om een dergelijke organisatie op te zetten. En ten tweede omdat een EU-vergunning in veel landen, ook buiten Europa, vereist is voor distributie-entiteiten om farmaceutische producten van te kunnen kopen.’

De winst is niet laag, stelt de woordvoerder, maar ‘een normale marge passend bij haar distributie-activiteiten’. En die is ‘normaal in Nederland belast’. Dat betekent een belastingtarief van 25 procent over de geboekte winst. 

Belastingontwijking 

De moeder van Pfizer Export bv is een vennootschap in New York, maar dat betekent niet dat de opbrengst van de vaccins rechtstreeks daar belandt. ‘Pfizer produceert de vaccins onder andere in België, en het lijkt erop dat veel geld dat in Nederland binnenkomt daarheen gaat,’ verklaart onderzoeker Vincent Kiezebrink van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (Somo). 

Somo doet veel onderzoek naar de manier waarop farmaceutische bedrijven geld wegsluizen om hun belastingafdracht te verlagen. ‘Terwijl er veel publiek geld gaat naar de ontwikkeling van medicijnen, maakt deze industrie op grote schaal gebruik van belastingparadijzen,’ verklaarde Kiezebrink vorig jaar de interesse van Somo in de farmaceutische industrie. 

Het geld dat Pfizer Export bv overmaakt naar België, blijft daar niet. ‘Aan in België gedeponeerde cijfers hebben we al kunnen zien dat het ook daar niet blijft,’ zegt Kiezebrink. ‘Hoe het geld verder stroomt, zijn we nog aan het uitzoeken.’

Dat de winstmarge in Nederland zo laag is, komt omdat een andere entiteit binnen het Pfizer-concern kosten in rekening brengt bij Pfizer Export bv, legt Kiezebrink uit aan de hand van het jaarverslag van Pfizer Export bv. Daarin is te lezen dat Pfizer Export bv 5,3 miljard dollar aan kosten heeft gemaakt, waarvan een aanzienlijk deel bij een bedrijf van Pfizer in België. De hoogte van in rekening gebrachte kosten tussen onderdelen van dezelfde multinational wordt bepaald via een systeem dat in vakjargon ‘transfer pricing’ heet, en dat wordt regelmatig gebruikt om geld te verplaatsen naar jurisdicties met hele lage belastingen.

Officieel horen interne beprijzingen gelijk te zijn aan normale marktprijzen, in vaktaal ‘at arm's length’ of het ‘zakelijkheidsbeginsel’ genoemd. Dat is internationaal afgesproken binnen de Oeso, de overlegorganisatie van de 38 rijkste landen van de wereld. Maar dat betekent niet dat interne tarieven in beton gegoten zijn, integendeel, multinationals gaan daar doorgaans creatief mee om (zie kader).

Nieuwe structuur

Pfizer is, net als verschillende andere Amerikaanse multinationals, zijn organisatiestructuur aan het wijzigen. Pfizer werkte lange tijd met een zogeheten ‘cv-bv structuur’. De multinational hield een holding aan in Nederland, CPPI cv geheten, waar (bijna) alle niet-Amerikaanse dochters van Pfizer in de wereld onder vielen. Al het het geld dat Pfizer verdiende buiten de VS stroomde naar deze cv, gevestigd in Capelle aan den IJssel. Tussen 2009 en 2019 boekte CPPI zo’n 40 miljard dollar omzet per jaar.

Een cv – afkorting voor commanditaire vennootschap –  is oorspronkelijk bedoeld voor investeerders die willen samenwerken met een ondernemer. Één vennoot heeft de dagelijkse leiding, de overige vennoten (minstens één andere) zijn zogeheten ‘stille vennoten’ die alleen geld inleggen. Een cv is ‘fiscaal transparant’ zoals de Belastingdienst dat noemt. Dat betekent dat de Nederlandse fiscus doet als de cv niet bestaat en de opbrengsten daarin niet belast. Immers, de zakenpartners achter de cv zijn al belastingplichtig.

In het geval van de Pfizer cv waren er twee vennoten, beide brievenbusvennootschappen van de farmaceut. Die zijn gevestigd in het Amerikaanse belastingparadijs Delaware, een staat die veel fiscale vrijstellingen kent voor bedrijven. 

De truc was hier dat de Amerikaanse belastingdienst een Nederlandse cv niet als transparant, maar als een ‘lichaam’ beschouwde, die in Nederland belast zou moeten worden. Wanneer de cv royalty of dividend naar de VS over maakt, zou die in Nederland moeten worden belast, volgens Amerikaanse regels. De VS heft dus geen belasting. Maar volgens de Nederlandse regels moeten dividenden of royalty’s worden belast in de VS, dus Nederland heft ook geen belasting.   

Ondanks dat de constructie met de ‘nep-vennoten’ in Delaware overduidelijk weinig met de oorspronkelijke bedoeling van de cv van doen had, deed Nederland niets aan dit misbruik. Sterker, jarenlang moedigde Nederland deze constructie aan, met de bedoeling om Amerikaanse bedrijven te trekken. Ook de VS deed er lange tijd niets aan, totdat toenmalig president Donald Trump in 2018 de regels veranderde, waardoor deze ‘hybride mismatch’ niet meer mogelijk is. 

Daarom zijn bedrijven als Pfizer de afgelopen jaren druk bezig met  het schuiven van aandelen in dochtermaatschappijen en met geld. Pfizer Export bijvoorbeeld is een vrij nieuwe entiteit, pas opgericht in 2016. Opvallend daarbij is dat Pfizer in september 2021 vier bv’s had opgezet, PF Equity Holdings 1 tot en met 4, waar bij elkaar zo’n 1,4 miljard dollar aan bezit op de balans stond. Die vier bv’s zijn april dit jaar weer opgeheven.

Over de achtergrond daarvan doet Pfizer geen uitlatingen. Volgens de woordvoerder van het bedrijf is er niets aan de hand. 'We houden ons aan alle regels in de landen waarin we gevestigd zijn en betalen alle verschuldigde belastingen.’