‘We doen klinisch onderzoek hier,’ antwoordde de mediagenieke directeur Marc Kaptein op de vraag van BNR Nieuwsradio naar de rol die Nederland speelt voor vaccinfabrikant Pfizer. ‘En we houden ons bezig met de distributie van geneesmiddelen.’

Kaptein doet de rol van Nederland tekort. In zijn saaie kantoor in Capelle aan den IJssel wordt namelijk praktisch alle winst geboekt die het farmaceutische concern wereldwijd maakt. 21,6 miljard dollar slaat daardoor in Capelle aan den IJssel neer, van de totale winst van 22 miljard dollar in 2021. Een record, met dank aan corona. 

Door al dat geld via Nederland te laten stromen, weet het Amerikaanse bedrijf niet alleen de belastingdienst van de Verenigde Staten, maar die van alle landen waar het zaken doet belastinginkomsten te onthouden.

Pfizers financiële holding in Capelle verdient niets en draagt hier ook nagenoeg niets af

Op het kantoor van Kaptein staat 56,2 miljard dollar van de omzet in de boeken, een aanzienlijk deel van de totale omzet van 81,3 miljard dollar. De omzet van de financiële holding in Capelle, C.P. Pharmaceuticals International CV (CPPI), steeg met 22 miljard dollar ten opzichte van 2020, toen die nog 34,2 miljard dollar was. De winst bedroeg dat jaar 14,3 miljard dollar. 

Volgens het jaarverslag is die enorme omzetstijging voornamelijk te danken aan het coronavaccin en het medicijn Paxlovid voor covidpatiënten. De opbrengst van de vaccins deelt Pfizer met zijn Duitse partner BioNTech. 

Door slim gebruik te maken van de belastingregels, betaalde CPPI vorig jaar effectief slechts 9,3 procent belasting, zo meldt het jaarverslag. De winst voor belastingen bedroeg 23,6 miljard dollar. Aan belastingdiensten in landen waar Pfizer zijn producten verkoopt is 2,1 miljard dollar afgedragen. 

Fiscaal ‘transparant’

Pfizers financiële holding in Capelle draagt hier nagenoeg niks af. Sterker nog, die verdient helemaal niks. Ze maakte volgens het jaarverslag 59 miljoen dollar verlies. De winst was voor de dochterondernemingen in het buitenland: 21,6 miljard dollar (bij de huidige wisselkoers 21,5 miljard euro, bij de gemiddelde wisselkoers over 2021 18,1 miljard euro). ‘​​CPPI CV bezit (direct of indirect) de meerderheid van de dochterondernemingen van Pfizer buiten de Verenigde Staten,’ bevestigt de woordvoerder van Pfizer aan Follow the Money.

De winsten kan Pfizer ongezien doorsluizen naar andere jurisdicties, want een cv – commanditaire vennootschap – is ‘fiscaal transparant’, wat betekent dat de fiscus doet alsof die niet bestaat. Het lijkt erop dat Pfizer de winst doorsluist naar Delaware, een Amerikaanse staat met voor grote bedrijven zeer gunstige fiscale regels.

Het effectieve belastingtarief is aanzienlijk lager dan de vennootschapsbelasting in de meeste landen waar het concern zijn vaccins en medicijnen verkoopt, die bedraagt meestal tussen de 18 en 35 procent. In Nederland ligt de vennootschapsbelasting op 25,8 procent. 

‘Als je bedenkt waar Pfizer zaken doet, is 9,3 procent erg laag,’ zegt Vincent Kiezebrink van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), die de belastingmoraal van farmaceuten al langer bestudeert. 

‘Dit is absoluut het onderzoeken waard,’ zegt Gabriel Zucman tegen Follow the Money. Zucman is een vooraanstaand wetenschapper in belastingontwijking en -ontduiking en directeur van het EU Tax Observatory. ‘Er is geen reden waarom bepaalde bedrijven minder belasting zouden mogen betalen dan andere.’ 

Veelgebruikte belastingtruc

Bij Kiezebrink ‘zakt de broek af’. ‘We worden beroofd waar we bij staan. De vaccins zijn ontwikkeld op universiteiten, mede met belastinggeld. Nu kopen overheden die vaccins terug, voor een flinke prijs, met belastinggeld. Toch vindt Pfizer het nog nodig geld te verschuiven via belastingparadijzen.’ 

CPPI had vorig jaar wereldwijd 208 deelnemingen, waaronder tientallen in belastingparadijzen als Nederland (27), Verenigd Koninkrijk (18), Ierland (16), Luxemburg (9), Delaware (9) en Singapore (5). Pfizer is naar eigen zeggen actief in 165 landen. In landen waar het geen eigen verkoopkantoor heeft, zoals Brazilië en Albanië, gaat de verkoop van vaccins ook via Nederland, via weer een ander vehikel, Pfizer Export bv.

Er is, behalve een fiscale, niet een echt een reden om de inkomsten door Nederland te laten vloeien. Het hoofdkantoor staat in New York, het moederbedrijf staat ingeschreven in Delaware en Pfizer produceert zijn vaccins en medicijnen niet in Nederland.

‘Het kabinet wil met de aanpak van belastingconstructies een opbrengst genereren die oploopt tot structureel 550 miljoen euro’

Meest aannemelijk is dat Pfizer in 1997, bij de oprichting van CPPI, voor Nederland koos om de voordelige fiscale regels en juist vanwege de mogelijkheid een cv-structuur op te zetten. 

Dit was tot voor kort een veel gebruikte belastingtruc door met name Amerikaanse multinationals als Abbott, General Electric, Heinz, Caterpillar, Time Warner en Foot Locker.

AmCham, de lobbyorganisatie van Amerikaanse bedrijven in Nederland, schatte in 2016 dat 80 procent van de Amerikaanse investeringen in Nederland via een commanditaire vennootschap loopt, of via een constructie die hierop lijkt.

Fiscus ontlopen

Twee jaar geleden paste Nederland de wet aan. Daardoor werkt de commanditaire vennootschap niet meer voor multinationals om in andere landen de fiscus te ontlopen. Maar zoals Pfizer hier laat zien, valt daar omheen te plannen. Al wordt dat wel steeds lastiger, zegt Peter Kavelaars, hoogleraar fiscale economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Er is veel regelgeving bijgekomen de laatste jaren die planningsmogelijkheden hebben teruggedrongen.’ 

Staatssecretaris Marnix van Rij is van plan daar nog een tandje bij te zetten: ‘Het kabinet zet zich de komende jaren in om opmerkelijke belastingconstructies aan te pakken. Het kabinet wil daarmee een opbrengst genereren die oploopt tot structureel 550 miljoen euro in 2025.’

Als Pfizer echt gebruik maakt van constructies is dat niet zoals het hoort, vindt Kavelaars. ‘Dan is het wenselijk dat het fiscaal bedrijfsbeleid wordt “gemoderniseerd”, maar ik kan uit een korte blik op het jaarverslag niet afleiden of er, en zo ja welke, constructies worden gebruikt. Het zou kunnen dat Pfizer gebruikmaakt van patenten en royalty’s om geld van hoogbelaste jurisdicties naar laagbelaste te laten vloeien.’

Het valt Kiezebrink op dat CPPI grote leningen in de boeken heeft staan. Zo is er 34 miljard dollar geleend van niet-gespecificeerde dochters. Het is goed mogelijk dat de rentebetalingen vloeien naar een van de vele vennootschappen in een ander belastingparadijs. In 2021 ontving CPPI 15,3 miljard dollar aan leningen van Pfizer in Delaware.

Pfizers effectieve belastingtarief is ook veel lager dan het breed gedragen minimum voor multinationals

Kavelaars vindt een belastingtarief van 9,3 procent zeker aan de lage kant, mede gezien de rol die Pfizer op dit moment vervult voor de volksgezondheid. ‘Over een bedrijf met een grote maatschappelijke betekenis, zoals een medisch concern of een energiebedrijf, zou je kunnen zeggen dat het nog minder netjes is zo scherp aan de wind te zeilen dan wanneer bijvoorbeeld Akzo of Philips dat doet. Voor fiscalisten tellen dit soort morele oordelen overigens minder, het is onmogelijk onderscheid te maken tussen type bedrijven. Je kan er wat van vinden, maar fiscaal kun je er niets mee.’

Minimum belastingtarief

Wat overheden betalen voor de vaccins is officieel onbekend, maar uit een lek bleek dat de Europese Unie eerst 15,50 euro per stuk betaalde voor het coronavaccin van Pfizer en na juli 2021 19,50. ‘De marge op de vaccins is zo’n 60 procent, dus aan elke euro die binnenkomt, houdt Pfizer 60 cent over,’ rekent Kiezebrink voor. 

Pfizers effectieve belastingtarief is ook veel lager dan het internationaal breed gedragen voorstel voor een minimumtarief voor multinationals van 15 procent. Dat moet in 2024 gaan gelden, maar dat gaat niet lukken, voorspelt Kavelaars alvast.

‘Binnen de EU en de OESO is er nog steeds geen overeenstemming,’ weet Kavelaars. ‘Nederland heeft zeer recent een internetconsultatie over een conceptwetsvoorstel uitgezet, maar ook dat gaat uiteraard nog een tijd duren voordat het wet wordt, als dat al gebeurt.’

Het invoeren en handhaven van een minimumtarief is ook mateloos complex, zegt Kavelaars. ‘Het berekenen van de winst verschilt al van land tot land. Multinationals werken in veel verschillende landen, dus het kan voorkomen dat ze in het ene land wel voldoende betalen en in het andere niet. Kortom, een groot drama.’

Wat precies een redelijk tarief is, weet Kavelaars niet. ‘Als je het me tien jaar geleden had gevraagd, had ik een effectief tarief van rond de 10 procent aanvaardbaar gevonden. Nederland vond dat lange tijd ook. Of 15 procent acceptabel is, tja, dat weet niemand. Het is een percentage waarmee de Amerikanen zijn gekomen. Maar wellicht vinden we in Europa over een paar jaar 20 procent redelijker, in de EU liggen de tarieven gemiddeld tussen de 20 en 25 procent.’ 

Kavelaars weet dat de discussie ook in de bestuurskamers leeft. ‘Je ziet dat een deel van de multinationals zich bewust is van de recente maatschappelijke ontwikkelingen en zich aanpast. Shell bijvoorbeeld publiceert vrijwillig hoeveel belasting het in elk land betaalt.’

Top 7

De omzet van 56,2 miljard dollar is voor CPPI een nieuw record. Het oude record stamt uit 2011: 51,2 miljard dollar. 

De hoogste winst die CPPI eerder boekte was 19,8 miljard dollar, in 2017. Maar toen telde veel meer mee. De afgelopen jaren zijn onderdelen afgestoten. Recent gingen de afdelingen patentloze medicijnen en consumer heaIthcare op in joint ventures met respectievelijk Mylan en GlaxoSmithKline, branchegenoten van Pfizer. De afgelopen twaalf jaar, van 2009 tot en met 2021, liet Pfizer 205,4 miljard dollar winst door Nederland stromen.

CPPI hoorde al bij de vijftien grootste bedrijven van Nederland, gemeten in omzet. Dankzij het coronavaccin behoort het nu tot de top 7. Met zijn hoge marges is CPPI van die zeven met afstand het meest winstgevende bedrijf.

Stellantis, de holding van het fusiebedrijf van Peugeot, Fiat en Chrysler, is gemeten in omzet (149 miljard euro in 2021) het grootste bedrijf dat kantoor houdt in Nederland. Stellantis boekte over het vorige jaar een winst van ruim 14 miljard euro. Bij de overige bedrijven in de top 7 bleef de winst steken tussen de 1,4 en 4,2 miljard euro.

Dividend

‘Pfizer voldoet volledig aan de belastingwetten en betaalt alle verschuldigde belastingen in alle rechtsgebieden waarin het zaken doet,’ laat de woordvoerder van de farmaceut in een reactie weten. ‘Pfizer is actief in 165 landen, waarbij elk van deze landen zijn eigen regelgeving en vennootschapsbelastingtarieven heeft.’

Wat Pfizer gaat doen met de enorme winst, wil de woordvoerder niet kwijt. Volgens het jaarverslag gaat 480 miljoen dollar extra naar onderzoek en ontwikkeling, dus bij die tak lijkt niet heel veel terecht te komen. ‘Met betrekking tot de R&D-uitgaven van Pfizer en ander gebruik van fondsen, verwijzen wij je naar onze “newsroom” op onze website. Daarnaast bevat de investor-relations-sectie meer details over de dividendgeschiedenis.’

Het uit te keren dividend is dit jaar met 40 cent per aandeel per kwartaal het hoogste sinds 1995.