Eind februari kreeg Renat Heuberger, mede-oprichter en ceo van klimaatadviesbureau en CO2-handelaar South Pole, het zoveelste telefoontje van een kritische journalist. De 46-jarige Zwitser moest zijn bedrijf al wekenlang tegenover de pers verdedigen. De reden: eind januari toonde Follow the Money aan dat South Poles belangrijkste CO2-compensatieproject veel minder klimaatwinst opleverde dan het bedrijf beweerde. 

Ruim 60 procent van de CO2-kredieten die South Pole met het Kariba-bosproject in Zimbabwe creëerde, is volgens interne analyses alleen op papier gerealiseerd. Zo is 27 miljoen ton CO2 – vergelijkbaar met zeven keer de jaarlijkse uitstoot van heel Amsterdam – nooit gecompenseerd en grotendeels alsnog de lucht ingegaan.

Nadat South Pole ontdekte dat het een grove fout had gemaakt, bleef het uitstootrechten aan grote klanten verkopen

Dat maakt ook de klimaatprestaties van klanten die de bewuste CO2-rechten kochten, deels waardeloos. Zelfs nadat South Pole in de zomer van 2022 ontdekte dat het een grove fout had gemaakt, bleef het uitstootrechten verkopen aan grote klanten als adviesbureaus McKinsey en EY.

Het artikel van Follow the Money is Heuberger, die zegt zich al sinds eind jaren ’90 in te spannen voor klimaatbescherming, een doorn in het oog. Tegen onderzoeksprogramma Argos zei hij: ‘Veel van wat Follow the Money schrijft, is extreem uit zijn verband getrokken en deels is het ook, ik kan het niet anders zeggen, simpelweg gelogen.’

Heuberger richtte South Pole in 2006 met zeven studievrienden op. Het adviesbureau wilde zich met CO2-compensatie inzetten voor landen in het mondiale zuiden. ‘We willen ervoor zorgen dat mensen die het meest lijden onder klimaatverandering ook het meest zullen profiteren van de oplossingen,’ zei Heuberger in een promotievideo, waarin hij een wandeling maakt in de Zwitserse alpen.

Het idee om bedrijven te laten betalen om CO2-uitstoot elders te compenseren ontstond volgens Heuberger in 2002, toen hij met vrienden een klimaatconferentie in Costa Rica bezocht. ‘Een duurzaam bedrijfsmodel pitchen was een voorwaarde voor deelname aan de conferentie,’ zei Heuberger in 2017. ‘We besloten de uitstoot [van deelnemers aan de conferentie] te berekenen en probeerden hen over te halen die te compenseren.’

Dat idee werd de basis voor South Pole. ‘Ik kon indertijd als onderzoeker of voor een ngo gaan werken. Maar ik wilde een bedrijfsmatige oplossing voor klimaatverandering bedenken.’ Zo begon South Pole: het verkoopt CO2-kredieten waarmee bedrijven hun uitstoot van broeikasgassen kunnen neutraliseren.

Heuberger en zijn mede-oprichters zijn op papier inmiddels multimiljonairs

Sinds een paar jaar is de handel in CO2-rechten booming business. De start-up groeide uit tot de grootste speler op de vrijwillige CO2-handelsmarkt. In 2022 namen telecombedrijf Swisscom, softwarebedrijf Salesforce, het Singaporese staatsbedrijf Temasek en zelfs Lightrock – een impactinvesteerder gelieerd aan het vorstenhuis van Liechtenstein – miljoenenbelangen in South Pole. Dat jaar werd South Pole een heuse unicorn: een niet-beursgenoteerd bedrijf met een geschatte beursnotering van meer dan 1 miljard dollar. 

Binnen twee jaar steeg de waarde van een South Pole-aandeel van circa 20 naar 680 euro. Heuberger en zijn mede-oprichters zijn op papier inmiddels multimiljonairs.

Maar de successen die South Pole de afgelopen jaren vierde zijn deels gebaseerd op drijfzand, ontdekte Follow the Money begin 2023. Heubergers bedrijf verkocht jarenlang grotendeels fictief gebleken uitstootrechten aan honderden bedrijven, waaronder Gucci, energieleverancier Greenchoice en adviesbureaus McKinsey en EY.

De bevindingen van Follow the Money volgden kort na publicaties van de Britse krant The Guardian en het Duitse Die Zeit, die op basis van wetenschappelijke studies aantoonden dat mogelijk meer dan 90 procent van alle CO2-compensatie afkomstig van bosprojecten in de tropen niet deugt. De gecombineerde onthullingen deden veel stof opwaaien. Grote klanten van South Pole, waaronder Volkswagen, Greenchoice en Groenbalans, kondigden aan onderzoek in te zullen stellen naar de CO2-rechten die ze van South Pole hadden gekocht, en ratingbureau BeZero zette het Kariba-project op een ‘watchlist’.

Ondertussen zakte de prijs van dit soort CO2-kredieten begin februari, vlak na de publicatie van Follow the Money, tot een dieptepunt; rond anderhalve euro per ton CO2. Volgens marktanalisten van S&P Global en Bloomberg is dit deels toe te schrijven aan de kritiek in de media. South Pole voelde zich gedwongen een voorlopige verkoopstop op CO2-rechten uit Kariba af te kondigen.

Met het mes tussen de tanden

Maar in plaats van zich de breed gedragen kritiek van wetenschappers, maatschappelijke organisaties en zijn eigen medewerkers ter harte te nemen, ging Heuberger vol in de tegenaanval. Toen journalist Huub Jaspers van onderzoeksprogramma Argos eind februari in een radio-uitzending de kwestie wilde behandelen, schoof Heuberger gretig aan. In een uitgebreid interview hoopte Heuberger korte metten te maken met de ‘desinformatie’ die over zijn bedrijf zou zijn verspreid. ‘Ik ben blij dat ik vandaag de kans krijg licht te werpen op wat er werkelijk in Kariba is gebeurd,’ zegt Heuberger in dat interview.

Tegenover Argos blijft Heuberger volhouden dat het Kariba-project ‘een van ’s werelds meest succesvolle bosbeschermingprojecten is,’ waar – tot de kritiek van Follow the Money – nooit problemen mee waren. ‘We zijn verrast en teleurgesteld dat er tegenwoordig zulke sterk geconcentreerde valse informatie kan worden gepubliceerd. Het gaat niet zozeer om ons. Het werkelijke probleem is dat deze valse beschuldigingen de bosbescherming ondermijnen.’

Ook op sociale media schroomt Heuberger niet journalisten en ‘zogenaamde wetenschappers’ in diskrediet te brengen: ‘Ik vraag me oprecht af: wie financiert deze aanvallen [op South Pole]? Cui bono???’

Een analyse van Heubergers belangrijkste claims laat zien dat Heuberger, wiens bedrijf rond de 50 miljoen euro aan het Kariba-project overhield, zelf regelmatig een loopje met de waarheid neemt.

1: Heuberger zegt ten onrechte dat er slechts één kritische werknemer is

Volgens Heuberger is de publicatie van Follow the Money gebaseerd op een gefrustreerde, ontslagen medewerker ‘die ons bedrijf in december moest verlaten’. ‘Hij heeft wraak genomen door bewust desinformatie bij de media te verspreiden,’ stelt Heuberger.

Dat deze bewering niet klopt, blijkt uit het artikel zelf: Follow the Money heeft met meerdere bronnen gesproken, had inzage in interne documenten van South Pole en beschikt over opnames van een intern crisisoverleg. De onvrede en twijfel over het Kariba-project wordt onder medewerkers breed gedragen, en is niet aan een enkele gefrustreerde werknemer toe te schrijven.

2: South Pole verkocht wel degelijk overschatte kredieten

Heuberger stelt dat er geen fouten zijn gemaakt met het Kariba-project en dat er derhalve niet te veel certificaten zijn verkocht. ‘We voorspelden twaalf jaar geleden dat we 40 miljoen ton CO2 konden besparen, dat is inderdaad niet uitgekomen. Maar we hebben slechts 23 miljoen ton CO2 verkocht, dus er is helemaal niets misgegaan. Vergelijk het met een boerderij: als je twaalf jaar geleden dacht dat je 40 miljoen ton rijst zou kunnen produceren, en in werkelijkheid maar 23 miljoen ton rijst hebt kunnen verkopen, is dat niets bijzonders. Dat is heel normaal.’

Er is dus minstens 8 miljoen ton niet-bestaande CO2-kredieten verkocht

Ook hier verkondigt Heuberger een onwaarheid. Dat zit als volgt: tussen 2011 en 2021 genereerde het project volgens South Pole 42 miljoen ton aan CO2-kredieten (inclusief een buffer). Na interne berekeningen blijkt dat 27 miljoen ton daarvan is overschat. In werkelijkheid genereerde South Pole dus slechts 15 miljoen ton aan CO2-kredieten. Toch heeft het 23 miljoen ton aan kredieten verkocht. Er is dus minstens 8 miljoen ton niet-bestaande CO2-kredieten verkocht.

South Pole stelt verder dat dit gat van 27 miljoen ton CO2 in de toekomst kan worden gedicht met nieuwe CO2-rechten. Het kan echter tien tot vijftien jaar duren eer dat verschil is ingelopen, bleek uit schattingen van het bedrijf. Bovendien gaat deze ‘oplossing’ ervan uit dat de dreiging van ontbossing (en dus de noodzaak van bosbescherming door South Pole) de komende jaren aanwezig blijft. Gedurende deze periode dreigt bovendien de inkomstenstroom naar de Zimbabwaanse bevolking grotendeels droog te vallen.

3: South Pole kreeg geen 25 procent van de opbrengsten, maar bijna 50 procent 

Nog altijd houdt Heuberger vol dat South Pole ‘heel transparant’ is over de verdeling van de opbrengsten uit het Kariba-project. ‘Wij krijgen 25 procent van de opbrengsten. [..] De rest gaat naar het project.’

Maar na vragen van Follow the Money erkende South Pole in januari dat het naast de 25 procent commissie minstens 18 miljoen euro extra opstreek. Dit deed het bedrijf door CO2-kredieten voor enkele euro’s in te kopen en die jaren later voor een hoger bedrag – tot wel twintig keer meer – aan klanten door te verkopen. Uit interne documenten blijkt dat South Pole al doende niet een kwart, maar bijna de helft van de totale opbrengsten van het project in eigen zak stopte. 

Ter verdediging neemt Heuberger de aanschaf van een huis als voorbeeld: ‘Als ik een huis van jou koop en dat zes jaar later dubbel zoveel waard is, ga ik die winsten toch ook niet met jou delen?’ vraagt hij de Argos-redacteur. Even later vergelijkt Heuberger CO2-kredieten met bitcoins: ‘Stel dat je in 2012 bitcoins kocht en die zeven jaar lang vasthield. Natuurlijk doe je dan goede zaken. Het [de aankoop van Kariba-certificaten] was een investering met een hoog risico en ik zie het dan ook als een belediging dat Follow the Money dit als een truc voorstelt.’

Dat deze extra opbrengsten niet bij de Zimbabwaanse bevolking zijn terechtgekomen, moet ook Heuberger uiteindelijk toegeven.

4: Heuberger was al maanden op de hoogte

Argos vroeg hoe het komt dat South Pole uiteenlopende, soms tegenstrijdige informatie met Follow the Money deelde. Zo stelde South Pole dat er 40 miljoen euro naar Zimbabwe was overgemaakt. Nadat Follow the Money erop wees dat dit bedrag in strijd was met interne informatie die FTM had ingezien, paste South Pole het bedrag aan naar 57 miljoen. Volgens Heuberger had South Pole de vragen niet zien aankomen en had het de cijfers niet paraat. ‘We werden hier volledig door verrast.’

Dat is onwaarschijnlijk. Uit interne documenten blijkt dat South Pole al minstens sinds de zomer van 2022 wist dat het Kariba-project waarschijnlijk flink was overschat. Begin december 2022 werd er zelfs een interne crisisvergadering georganiseerd waarin werknemers kritische vragen stelden, onder andere over de opbrengsten van het project. Half januari nam Follow the Money contact op met South Pole om de bevindingen voor te leggen. South Pole was al geruime tijd op de hoogte van de problemen voordat Follow the Money het bedrijf benaderde.

5: Heuberger zegt voor ‘serieuze partners’ met ‘goede projecten’ te staan, maar kan dat niet garanderen

Volgens Heuberger werkt South Pole met ‘alle partners, alle technologieën, in alle landen, als we van mening zijn dat de goede projecten van serieuze partners zijn die de klimaatbescherming werkelijk bevorderen’.

Maar er waren duidelijke signalen dat CGI, de lokale projectontwikkelaar die het geld voor de Zimbabwaanse bevolking beheert en die in belastingparadijs Guernsey is gevestigd, niet bepaald gerenommeerd is. Het bedrijf zakte in juli 2022 voor een due diligence-test die South Pole deed: niet alle uitgaven waren te controleren. Dat interne onderzoek naar CGI werd niet uitgevoerd ter kwaliteitscontrole; South Pole wilde de banden met CGI verder aanhalen en een belang in het bedrijf nemen.

Toen Argos Heuberger vroeg of er vergelijkbaar onderzoek naar CGI is gedaan bij de start of in de loop van de samenwerking, kon de ceo dat niet bevestigen. Het staat dus allesbehalve vast dat de bedragen die Zimbabwaanse gemeenschappen zijn toegezegd, daar ook volledig zijn beland. ‘Dat kan ik natuurlijk niet garanderen,’ zei Heuberger tegen Argos. ‘Wij zijn geen CGI, wij zijn South Pole en CGI is onze partner.’

Follow the Money heeft Heuberger opnieuw om een reactie gevraagd. Het antwoord bleef hetzelfde

Follow the Money heeft Heuberger in de aanloop naar dit artikel opnieuw om een reactie gevraagd. Waarom zegt hij verrast te zijn over de omvang van de overschatting, terwijl hij daarvan al maanden op de hoogte was? Kan hij de informatie die Follow the Money heeft gepubliceerd, en die hij publiekelijk ‘leugenachtig’ noemt, weerleggen? En klopt het dat de Zimbabwaanse gemeenschap door South Pole is benadeeld? 

Heuberger en South Pole besloten niet op onze vragen in te gaan en verwezen in plaats daarvan naar hun eerdere officiële reacties op ons onderzoek. Daarin blijft het bedrijf volledig achter de kwaliteit van de verkochte uitstootrechten staan. De officiële reacties van South Pole zijn hier en hier te vinden.