
© ANP PHOTO PHIL NIJHUIS
Pinnen uit voorzorg: het Lehman-moment van Edin Mujagic
Het waait wel over, dacht econoom Edin Mujagic aanvankelijk toen Lehman Brothers failliet ging. Het was immers niet de eerste Amerikaanse bank die in 2008 omviel. Voor de monetair econoom brak echter een unieke en interessante tijd aan: alle monetaire wetten en regels werden overboord gezet.
Verwonderd, dat was ik wel. Maar het gevoel dat we aan het begin van een historische gebeurtenis stonden, had ik eerlijk gezegd niet toen ik in september 2008 hoorde dat de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers failliet was. Natuurlijk, ook ik zette meteen CNN aan, maar wel met in mijn achterhoofd dat die zender uitblinkt in het overdrijven, met zijn situation rooms, inbreken in live gesprekken met breaking news waarvan je je even later afvraagt wat er nu zo ‘breaking’ aan was. Bovendien stond de economie er op dat moment sowieso niet heel florissant voor. Sinds eind 2007 was de groei al behoorlijk gezakt, Amerika kampte met een crisis rond subprime hypothekenen we hadden al een bankfaillissement meegemaakt. Zakenbank Bear Stearns was eerder in 2008 failliet gegaan, zonder dat het tot een ramp had geleid die we nog nooit eerder hadden gezien.
Nee, ik keek meer uit naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen die toen maar minder dan twee maanden verwijderd waren. Ik was me ervan bewust dat als Amerika niest, Europa verkouden wordt. Toch ging ik ervan uit dat de knauw die onze economie ongetwijfeld zou oplopen, na enige tijd zou bijtrekken. En ik was aan het genieten. Enkele maanden voor Lehman zag mijn zoontje het daglicht en als redacteur van zakenweekblad FEM Business was ik in de gelegenheid om met voormalig Fed-voorzitter Paul Volcker, dé Paul Volcker, te praten over economie. In New York, waar een euro op dat moment 1,59 dollar opleverde, meer dan ooit, zo bleek achteraf.
Mijn persoonlijke Lehman-moment zou pas enkele weken na het omvallen van Lehman plaatsvinden. Op vrijdag 3 oktober kondigden de minister-president, de minister van Financiën en de president van De Nederlandsche Bank gezamenlijk in een dramatische persconferentie aan dat de Nederlandse overheid de Nederlandse delen van de bankverzekeraar Fortis nationaliseerde. Dinsdag 7 oktober was ik aan het werk bij FEM Business toen er geroezemoes ontstond op de redactievloer. Het bleek ineens niet mogelijk in te loggen bij Icesave, een IJslandse internetspaarbank die de Nederlandse spaarmarkt in een mum van tijd had veroverd door een aanmerkelijk hogere rente te bieden dan de concurrentie deed.
Dat was altijd het monetaire equivalent van vloeken in de kerk geweest
Het ging niet om een storing: Icesave was failliet. Er brak grote onrust uit. Hoe sterk zijn de andere banken eigenlijk? Kan ik morgen nog wel bij mijn geld komen? Als ABN Amro gered moest worden, zijn er dan überhaupt nog wel veilige Nederlandse banken? What about ING? Enkele colllega’s vergrendelden hun computers en liepen in allerijl naar de dichtstbijzijnde geldautomaat om uit voorzorg geld te pinnen.
Wat zich vanaf toen – en de tien jaar erna – zou afspelen, is voor een monetair econoom alleen maar te omschrijven als uniek en bijzonder. Alles wat ik had geleerd over wat een centrale bank in zo’n situatie vooral niet zou moeten doen, gebeurde toch. De rentes daalden naar 0 procent en de Fed begon op grote schaal schatkistpapier op te kopen. Dat was altijd het monetaire equivalent van vloeken in de kerk geweest.
Onheilspellend
Tien jaar later kijk ik terug naar wat ook voor mij in elk opzicht een turbulente periode is geweest. Ik ben blij dat de ergste crisis sinds de Grote Depressie achter de rug is. Maar als ik de blik naar voren wend, kan ik niet zeggen dat ik gerustgesteld ben.
De schulden van de overheden en huishoudens waren in 2008 dusdanig hoog dat ze de crisis hebben verergerd. Inmiddels zijn ze aanmerkelijk hoger dan toen. Centrale banken varen nog steeds blind op ronkende economische modellen teneinde hun beleid te bepalen. Dat zijn dezelfde modellen die de laatste crisis totaal niet wisten te voorspellen en die keer op keer meldden dat herstel nabij zou zijn. Het zijn nog steeds modellen waar, hoe gek dat ook mag klinken, variabelen zoals geld of schulden niet of nauwelijks in zitten. De strengere regelgeving voor de financiële sector – een van de lessons learned was dat de banken te veel vrijheid hadden gekregen in de jaren voor de crisis – die in eerste instantie werd opgetuigd, wordt nu alweer afgebroken. En centrale banken zoals de Fed, de Bank van Japan en de Europese Centrale Bank (ECB) hebben hun rentes op zeer lage niveaus (Fed), of zelfs nog steeds op 0 procent (ECB) staan.
In de wetenschap dat een nieuwe periode van lage groei en recessie geen kwestie is van of, maar van wanneer, volstaat nu kennelijk het verweer dat de natuurlijke ontwikkeling van een economie er altijd eentje is van op- en neergangen. Maar juist daarover maak ik me grote zorgen. Wanneer straks een minder goede economische periode aanbreekt, zal dat gebeuren in een periode dat de economie waarschijnlijk kwetsbaarder is dan in 2008, terwijl de krachtige monetaire instrumenten die we toen tot onze beschikking hadden, namelijk volop ruimte de rentes te verlagen, stuk zijn. Wij gaan die nieuwe crisis zonder wapens tegemoet, en zijn daarnaast ook nog eens zeer verdeeld. Internationaal bezien is de kans op eensgezind optreden klein, gelet op de afgekoelde relatie tussen de VS en de Europese landen en de modus operandi van de bewoner van het Witte Huis. In ons eigen Europese huis is de situatie eveneens verre van optimaal.
Last but not least: onze banken zijn niet bepaald sterk te noemen. Ja, allerlei stress tests laten zien dat ze een behoorlijke schok kunnen overleven, maar onheilspellend is dat ervaren, voormalig hooggeplaatste mensen zoals ex-ministers van Financiën en oud-centralebankiers onomwonden zeggen dat die stress tests een lachertje zijn.
Dat deze modellen nu gezonde groei voorspellen, acht ik eerder zorgwekkend dan geruststellend
Om een regelrechte ramp bij een volgende neergang te voorkomen, zullen de banken opnieuw gered moeten worden, of we dat nu leuk vinden of niet. Maar omdat bankiers hebben laten zien dat ze bar weinig hebben geleerd van de crisis van 2008, zal zo’n hulpprogramma op weinig steun van de maatschappij kunnen rekenen. Dat kan de weg openen voor meer populisme, en meer frictie binnen en tussen landen. Dat economische modellen tot en met 2020 gezonde economische groei voorspellen, is in mijn ogen – gezien de ervaringen met die modellen – eerder zorgwekkend dan geruststellend te noemen.
Een overeenkomst tussen 2008 en 2018 is in elk geval: later dit jaar zit ik weer aan de koffie met Volcker om rustig bij te praten over ontwikkelingen in de economie, op de markten en in de wereld. Mijn euro koopt echter bij lange na geen 1,59 dollar meer. Trouwens, ook nu kijk ik met spanning uit naar een Amerikaanse verkiezing.
Voor mij persoonlijk heeft Lehman op professioneel gebied een belangrijke structurele verandering teweeg gebracht. Ik was altijd al een groot liefhebber van geschiedenis, maar ben me na 2008 in het bijzonder gaan verdiepen in de monetaire historie. Wat ik daaruit leer, is dat we zelden op economische en financiële crises voorbereid zijn, omdat we de signalen missen dat er iets niet goed zit. Pas achteraf vragen we ons met verbazing af hoe we die signalen over het hoofd konden zien.
Ik heb niet het gevoel dat dat anno 2018 anders is. Helaas. Ronduit frustrerend vind ik dat ons economisch onderwijs evenveel aandacht schenkt aan economische geschiedenis en de waardevolle lessen die je daaruit kunt trekken als het voor de laatste crisis deed – geen enkele.
31 Bijdragen
MaartenH 10
Mz59 7
MaartenHMaartenH 10
Mz59Ik heb ook nog bij Argenta gezeten, is dat een slechte bank?
Momenteel is het overal beroerd, maar destijds was je een dief van je eigen portemonnee als je spaargeld bij één van de grote banken parkeerde.
En trouwens dank dat je me uitmaakt voor onbenul 🤣. Ik ben er al met al aardig uitgesprongen 🤣.
Mz59 7
MaartenHMaartenH 10
Mz59Ik vond trouwens Turkse banken al gelijk niet betrouwbaar en je hebt gelijk dat Icesave dat vertrouwen ook niet waard was (bleek te zijn). Onbenul zit hem vooral in blind vertrouwen en dat heb ik nooit gehad. Ik geef ook toe dat het weinig scheelde en ik maar net op tijd was. Maar goed, dat was mijn Lehman moment. Essentie blijft misschien dat je bij alles wat je doet kritisch en op de hoogte probeert te blijven.
Achteraf oordelen is erg veilig.
Mz59 7
MaartenHMaartenH 10
Mz59Verwijderd 36314 2
Overigens dienen de eerste tekenen van naderend onheil zich alweer aan, zie Argentinië en Zuid-Afrika.
Jan Smid 8
Verwijderd 36314Marla Singer 7
Jan SmidMaar zolang Boer zoekt vrouw nog op de buis is valt het allemaal wel mee.
W Hoogkamer 10
Marla SingerLydia Lembeck 12
W HoogkamerSchanulleke 3
Marla SingerLydia Lembeck 12
SchanullekeOverigens verhuizen momenteel weer VVD-stemmers 'terug' naar de PVV las ik vanmorgen ergens. Teletekst dacht ik. Als dat niet te gek wordt verkleint het de VVD aanhang en dat is alleen maar goed. Alleen moet de PVV niet veel groter worden. Want dan krijg je dit: "Of je nu door de hond, of door de kat gebeten wordt, gebeten wordt je dan toch wel." De kiezers moeten leren inzien dat deze partijen - PVV en FvD, maar ook CDA en D66, SGP en CU - niets zullen doen aan de woningnood, als het tenminste gaat over sociale huurwoningen.
Jan Smid 8
1. U praat forumer Arjan na,
2. Automatisch stutten van banken is zinloos als er geen zeer vergaande ingrepen in de structuur van de banken mogen plaatsvinden. Als dat ou gebeuren zouden sowieso alle winsten weer terug moeten vloeien naar de staat.
3. De staat is eigenaar van ABN AMRO maar het is maar de vraag of de staat niet getroffen kan worden als de aandelen niets meer waard zijn.
Ons gehele financiële systeem is te betitelen als een Runaway train (= ook een film !) met een open eidn. En dat heeft mede te maken met kapitalisatie waarbij er totaal geen causaal en logisch verband is tussen de werkelijke toegevoegde waarde, de koerswaarde en de verborgen risico's
""Centrale banken varen nog steeds blind op ronkende economische modellen teneinde hun beleid te bepalen""
Centrale bankiers begrijpen geld als schuld niet en denken dat schulden kunnen renderen.
Arjan 7
Jan SmidNederlandse burgers hebben altijd wel hele grote woorden over het redden van banken, vooral als het om buitenlandse banken gaat, maar als het puntje bij het paaltje komt zullen de klanten van ING, ABN en Rabo eisen dat hun spaargeld wordt gered door de overheid. Geloof me, die principes van het niet redden van banken zijn ze dan vergeten.
En het hoeft ook niet onverstandig te zijn dat de overheid deze banken gaat helpen. We moeten niet vergeten dat het niet slechts om spaargeld gaat, maar ook over de werkgelegenheid in Nederland.
Er is geen burger die zijn spaargeld, baan of pensioenuitkering wil inleveren omdat hij banken graag ziet omvallen.
Jan Smid 8
ArjanHet is toch te zot voor woorden dat een CEO van Deutsche bank die als uiterst zwak en gevaarlijk wordt beoordeelt dit uitspreekt
The chief executive of Deutsche Bank on Wednesday called for more consolidation in the banking industry in Germany – and across Europe – and action by central banks as the region’s lenders struggle to navigate an environment of historically low interest rates.
https://www.nytimes.com/2016/09/01/business/dealbook/deutsche-bank-ceo-calls-for-more-european-bank-mergers.html
Het systeem moet nog zieker worden dan het al is.
Laat het maar gebeuren want in uitstel van executie geloof ik niet en zit niemand op te wachten.
Arjan 7
Jan SmidJan Smid 8
ArjanIn de film boom bust boom wordt ook verteld dat de banken de enige winnaars zijn. En waarschijnlijk ook de mensen die vastgoed, grond- en delfstoffen, mineralen etc. bezitten.
Onderstaande filmpjes geven mij gelijk
Hoogervorst zegt dat hij het met Bezemer eens en dat banken bij een crisis niet op eigen benen kunnen staan en binnen de kortste keren aan de tiet van de overheid hangen, omdat het gewoon kan en de politici oftewel corrupt en/of geld als schuld niet begrijpen
https://www.youtube.com/watch?v=zNct7vcbEGw
Kees van Dijkhuizen speelt stommetje met Dirk Bezemer en wijst - net als jij - dat op de behaalde resultaten in verleden een garantie geven op de toekomst en dus een verhoogde ongewogen kapitaalratio je reinste flauwekul en niet nodig is . Terwijl Bezemer gelijk heeft dat de reële economie keihard getroffen wordt als mensen tijdens de crisis hun schulden weg gaan werken, en de bank bereid is om geen boeterente te rekenen als mensen aflossen. Dat geldt wordt dus niet geconsumeerd en nog erger, het MKB kreeg geen krediet. En er is een verschil t.o.v. van de VS: je levert daar de sleutel in en je bent van alle ellende af, zelfs als ondernemer failliet gaan is het geen probleem
https://www.youtube.com/watch?v=xEpvMKtJSo8&t=122s
Over de vergrijzingskosten zwijg ik dan maar.
Lydia Lembeck 12
Jan SmidJan-Marten Spit
ArjanFraude is uitstekend te bestrijden als je daartoe de middelen beschikbaar maakt;
Ook bankiers zijn fysiek in staat om voor een rechter te staan.
De burgerij verdient het om opnieuw te bloeden voor het niet realiseren van deze trivale en eenvoudig te realiseren lessen. Net zo lang tot men het leert.
Bovendien is de burgerij zelf verantwoordelijk voor het bestaan van deze fraudes. Men wil rendement, hangt een bonus voor de neus van de bankier en dan gaan men thuis opnieuw zitten hopen dat dat dit keer wel goed gaat - wat leidt tot gefeest zolang het verstoppen lukt, en boegeroep als het clowntje uit het doosje springt.
petros 4
André ten Dam 5
Jij schrijft:
".....Enkele maanden voor Lehman zag mijn zoontje het daglicht en als redacteur van zakenweekblad FEM Business was ik in de gelegenheid om met voormalig Fed-voorzitter Paul Volcker, dé Paul Volcker, te praten over economie. In New York, waar een euro op dat moment 1,59 dollar opleverde, meer dan ooit, zo bleek achteraf. ....Een overeenkomst tussen 2008 en 2018 is in elk geval: later dit jaar zit ik weer aan de koffie met Volcker om rustig bij te praten over ontwikkelingen in de economie, op de markten en in de wereld. Mijn euro koopt echter bij lange na geen 1,59 dollar meer. Trouwens, ook nu kijk ik met spanning uit naar een Amerikaanse verkiezing. ..."
Vraagje:
Hoe komt dat nou dat de euro in die periode met bijna 30 procent (van USD 1,59 naar USD 1.16) is gezakt?
Ik verneem graag van je.
Met vriendelijke groet,
André
Verwijderd 36314 2
André ten DamMaartenH 10
Verwijderd 36314Verwijderd 36314 2
MaartenHJan Smid 8
https://www.nytimes.com/2016/09/01/business/dealbook/deutsche-bank-ceo-calls-for-more-european-bank-mergers.html
Hoe zwakke kleine banken too big to fail worden door nog even wat onverstandige overnames te doen.
Bart Klein Ikink 6
Verwijderd 6012 2
De lethargie der massa maakt dat allemaal mogelijk.
Lydia Lembeck 12
Herman Hartsink
Heb wel een kanttekening op de volgende alinea
“Wat ik daaruit leer, is dat we zelden op economische en financiële crises voorbereid zijn, omdat we de signalen missen dat er iets niet goed zit. Pas achteraf vragen we ons met verbazing af hoe we die signalen over het hoofd konden zien”
Dat vind ik wel erg naief omdat mijnsinziens de mensen die die crisissen veroorzaken heel goed weten wat ze teweeg brengen maar het ze totaal niet interesseert zolang ze maar incasseren
En dat is nu idem dito maar het incasseren en bovenmatig belonen gaat gewoon door
En let wel zo zit de hele mensheid inelkaar, we weten dat roken slecht is maar paffen lustig verder, dat oneindige groei niet bestaat maar wel steeds meer meer meer willen
Wat we niet weten is wanneer de Zwarte zwanen verschijnen
En dan zijn de rapen gaar