Waarom is de creatie van geld in handen van – particuliere – banken? En moet dat altijd gepaard gaan met schuld? Ofwel: kunnen we ons monetaire systeem op een eerlijkere manier organiseren? Lees meer
Het zijn vragen waar menig econoom zijn tanden op stuk gebeten heeft. Toneelgroep De Verleiders zette een brede discussie in gang door op te roepen tot een burgerinitiatief. Met 120.000 handtekeningen moest de politiek wel reageren en nadenken over de aard en wezen van ons geld en de manier waarop het wordt gecreëerd. Dat leidde tot een opdracht voor Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) om onderzoek naar geldschepping te doen.
Op Follow The Money begon in 2015 het debat toen voormalig bankenlobbyist en auteur Robin Fransman reageerde met een open brief aan het toneelgezelschap, die werd beantwoord door Martijn Jeroen van der Linden, bestuurder van de Stichting Ons Geld. Daarnaast gaven tientallen lezers in het discussieforum hun visie op wat misschien wel dé vraag van het moment is: van wie is ons geld eigenlijk?
9
MIN
Waarom begrotingstekorten geen probleem zijn, maar een oplossing
6
MIN
Minister Hoekstra wil publieke betaalbank tegenhouden (maar weet zelf niet waarom)
10
MIN
Hoe bankiers met Orwelliaanse taal hun macht over ons geld verhullen
9
MIN
Digitale munt van DNB is geen serieus wapen tegen de almacht van de banken
9
MIN
Economen vragen om een radicaal crisismedicijn: de geldpers
6
MIN
Dit is een bankrun, maar niemand die het ziet
6
MIN
Een positief verhaal over negatieve rente
Podcast | Roerige tijden in de markt van het grote geld
7
MIN
Woordspel van minister Hoekstra verhult hoe ver zijn omstreden ‘cryptowet’ gaat
6
MIN
Haastige spoed met digitaal geld is soms goed
Bij wie komen de miljarden aan publiek geld terecht? Het monetair beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) lijkt een ver-van-mijn-bed-show doorspekt met moeilijk jargon en financiële termen. In dit dossier onderzoekt FTM de implicaties het ECB beleid voor de burger. Wat houdt het lage-rentebeleid in en wat zijn de gevolgen van 'quantitative easing' (QE) voor Nederland? Lees meer
Het monetair beleid moet onze economie aanjagen, maar de resultaten blijven uit. Hoewel de hoge rekening voor ons allemaal is, wordt er geen politiek debat gevoerd over de miljardenbestedingen. De ECB verschuilt zich achter een masker van onafhankelijkheid, maar voert ondertussen een begrotingsbeleid voor de gehele Eurozone waarvan niet iedereen evenredig profiteert. Wat doet de ECB precies en mag dat allemaal zonder daarvoor democratische verantwoording af te leggen? Is dit nog wel monetair beleid, of is het economische politiek?
8
MIN
Banken lenen zich rijk bij de ECB
5
MIN
Minister negeert Kamerverzoek om ECB ter verantwoording te roepen
13
MIN
Machtsspel stort Europa in een existentiële crisis
6
MIN
Champagne-, tabaks- en olieconcerns sluizen coronageld door naar aandeelhouders
5
MIN
Coronaklap extra pijnlijk voor pensioenfonds met beleggingen in olie en gas
6
MIN
Helikoptergeld: een verleidelijke, maar ondoelmatige kuur voor corona
4
MIN
Nóg lagere rente: het zinloze medicijn tegen het coronavirus
5
MIN
De ECB wil geen klimaatontkenner meer zijn
Podcast | Roerige tijden in de markt van het grote geld
11
MIN
Wie redt ons geldsysteem uit de wurggreep van centrale banken?
Podcast | Roerige tijden in de markt van het grote geld
Centrale banken proberen met negatieve rente en het opkopen van staatsobligaties ons financiële systeem overeind te houden. Tevergeefs, denken experts en insiders: ‘Centrale banken hebben geen idee wat er daadwerkelijk gebeurt in het monetaire systeem.’
Liever het artikel lezen? Dat kan hier...
41 Bijdragen
L. J. 4
Bart Klein Ikink 6
"Ondertussen doen de Europese Centrale Bank en de Amerikaanse Federal Reserve alsof ze alles onder controle hebben. De Amerikaanse obligatiespecialist Jeff Snider gelooft daar niets van: ‘Als er echt wat breekt in het systeem, gaan we een veel chaotischer situatie tegemoet. De Fed weet simpelweg niet hoe ze effectief moet ingrijpen.’"
"De olifant in de kamer: de rol van staatsobligaties in het monetaire systeem. Die worden nu behandeld alsof ze risicovrij zijn, terwijl dat in de praktijk niet zo is. Banken hebben daardoor een perverse prikkel om staatsobligaties te kopen in plaats van krediet te verschaffen. "
Het uitgangspunt dat staatsobligatie risico vrij zijn komt vanuit het idee dat de centrale bank deze schuld altijd kan opkopen met vers bijgedrukte euro's en dollars. Dus er is in principe de garantie dat deze schuld wordt terugbetaald zolang de staatsschuld is uitgedrukt in de de valuta van de staat. Voor de systeem stabiliteit is dit een belangrijk gegeven.
In Europa was daar twijfel over en dat dreigde de eurozone te laten ploffen. Dit was effectief opgelost toen Draghi met zijn 'whatever it takes' toespraak zei dat de ECB ook garant zou staan voor staatsschulden in de eurozone. Dus wie zou het niet begrijpen, Draghi of Snider? Ik zou zeggen Snider maar iedereen mag daar zijn of haar mening over hebben.
De perverse prikkel ontstaat doordat de rente op geld en staatsobligaties veel te hoog is. Die zou -2% of -3% moeten zijn. Maar daar komen ze nog wel achter als de volgende recessie zich aandient.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkWat nodig is om een chaotische vlucht uit het fiatgeld te voorkomen is een terugkeer naar evenwichtige groei gekenmerkt door o.m. de stylized facts van de Keynesiaan Kaldor. uit 1955. Eén van de stylized facts van Kaldor bestaat uit een constante reële rente van 2 à 3%; een andere uit waardevast geld. Bij een constante reële rente van 2 à 3% en waardevast geld blijft de inkomens- en vermogensverdeling constant en vindt er geen verpaupering plaats.
Het verhogen van de groene (overheids)investeringen is een goed alternatief als dit tot lagere duurzame energieprijzen en een hogere reële rente leidt. Hogere groene overheidsinvesteringen die tot hogere energieprijzen en een negatieve reële rente leiden zullen uitmonden in stagflatie en nog meer ellende veroorzaken bij de grote meerderheid van de bevolking.
Bart Klein Ikink 6
Pieter Jongejanhttps://www.naturalmoney.org/blog/190928.html
Het opkopen van staatsobligaties komt ook door de liquiditeitsvoorkeur. Een fors negatieve rente op liquiditeit zou het opkopen van staatsobligaties onaantrekkelijk maken en daarmee kun je dus de negatieve rente realiseren die het evenwicht tussen vraag en aanbod voor geld en kapitaal realiseert.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkDe essentiële basisveronderstelling van Keynes en van de neoklassieken is dat een lagere reële rente tot hogere investeringen en zo tot een hogere productiviteitsgroei leidt. Het verschil tussen Keynes en de neoklassieken (Solow) is dat de neoklassieken van mening zijn dat grotere overheidstekorten tot een hogere reële rente leidt en via het crowding out effect tot lagere investeringen door bedrijven.
Nu zowel Keynes als Solow niet (meer) blijken te werken zien we een terugkeer naar Keynes en ten gunste van hogere (groene) overheidsinvesteringen. Via hogere overheidstekorten en een hogere inflatie moet de reële rente volgens de schuldenlanden omlaag gebracht worden. Leuk voor Frankrijk en leuk voor Amerika, maar heel slecht voor Nederland met zijn enorme pensioenvermogens die voor een groot deel verplicht in uiterst riskante staatsobligaties belegd moeten worden.
David Hume schreef al in 1752 als kritiek op de mercantilisten : "A weak state, with an enormous treasure (zoals Nederland), will soon become a prey to some of its poorer, but more powerful neighbours, so money will flow out again.".
Het idee dat een lagere reële rente tot hogere investeringen en een hogere productiviteit leidt is in strijd met de feiten, want reële rente en investeringen laten alle twee al dertig jaar een dalende trend zien. Jouw antwoord dat de reële rente nog onvoldoende is gedaald is niet wetenschappelijk onderbouwd. Wanneer geef je toe dat je fout zit?
De verklaring is heel simpel. Een lagere reële rent4 leidt tot asset price inflation en zodoende tot een lagere winstvoet (cash on cash). Om de winstvoet op peil te houden is een hogere leverage nodig tegen een steeds lagere reële rente en monopolisering door barriers to enty en wellicht nog andere maatregelen.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanWas Nederland buiten de eurozone gebleven dan was de rente mogelijk nog lager geweest. Hardere valuta hebben lagere rentes. Kijk bijvoorbeeld naar Zwitserland.
De euro is 'hard' ten opzichte van de dollar vanwege het stabiliteitspact. Zelfs Italië heeft een lager tekort dan de VS.
Een aanwijzing dat de liquiditeitsproblemen voortkomen uit liquiditeitsvoorkeur, is dat ze zich voordoen in de VS en niet in de EU. In de VS is de rente op liquiditeit (reserves) positief en in de EU negatief.
"Het idee dat een lagere reële rente tot hogere investeringen en een hogere productiviteit leidt is in strijd met de feiten, want reële rente en investeringen laten alle twee al dertig jaar een dalende trend zien."
Dat idee heb ik niet niet op deze manier geopperd. Bij een overaanbod van kapitaal, zal meer kapitaal tot lagere rendementen leiden en de investeringen en de rente dalen. Wat ook een rol is systeemstabiliteit omdat de ECB 'does whatever it takes' is de risico premie op staatsschuld laag.
Is dit een perverse prikkel of is de rente op risico vrij geld te hoog? Dat hangt mede af van of het verhogen van de rente tot een nieuwe crisis leidt.
De vraag is wat de fundamentele oorzaak is van de lage rente? De kern van de zaak is dat er een overschot aan kapitaal is (dus weinig ruimte voor kapitaal om te groeien) en veel schulden (dus beperkte middelen om effectieve vraag op te peppen). Mijn onderbouwing hoe dat ontstaat, staat hier:
https://www.naturalmoney.org/endofusury.html#tpsc
De oplossing die ik voorstel maakt zoveel gebruik van bestaande economische theorie maar er is geen empirisch bewijs voor iets wat nog nooit is uitgeprobeerd.
Natural Money is een mogelijke oplossing als de bestaande denkwijzen falen (en dat doen ze volgens mij). Ik heb geprobeerd wetenschappers te interesseren maar tot nu toe zonder succes.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkNederland had sinds de introductie van de Amsterdamse wisselbank in 1609 de laagste reële rente van de hele wereld. De wissels van de Amsterdamse wisselbank waren voor 100% door goud en zilver gedekt. De omwisselingsverhouding tussen 1 gram goud en 1 gram zilver was 1 op 14 gesteld. Een gouden rijder va 10 gram was gelijk aan 14 zilveren guldens van 10 gram.
De reële rente had toen betrekking op waardevast (intrinsiek) geld. Vandaag hebben we fiatgeld dat ieder jaar minder waard wordt. Daarbij komt dat de huidige inflatie zwaar onderschat wordt, omdat de inflatie berekend wordt op basis van het consumptieprijspeil en niet op basis van het algemeen prijspeil.
De huidige reële rente is dus niet te hoog, maar veel te laag.
Je vraagt je, net als ik, terecht af wat de hoofdoorzaak is van de alsmaar lagere reële rente.
Mijn antwoord is dat de hoofdoorzaak ligt bij het marktfalen, dat vooral bestaat uit het niet
in de marktprijzen tot uitdrukking brengen van alle instandhoudingskosten. Hierbij denk ik niet alleen aan de kosten van vergrijzing, maar vooral aan de oplopende milieukosten door de groei van de wereldbevolking. Fossiele energie zou veel en veel duurder moeten zijn dan duurzame energie, maar is dat niet. Hogere instandhoudingsuitgaven leiden tot hogere overheidstekorten en hogere overheidsschulden, een steeds lagere nominale en reële rente, een groei van de speculatieve sector en hogere fossiele energieprijzen. Hoge fossiele energieprijzen spekken Shell en de overheid, maar tasten de koopkracht van de bevolking aan. Goedkope duurzame energie is wat we nodig hebben en geen bomen
De verhoging van de reële rente naar 5 à 6% in de eerste helft van de jaren tachtig leidde tot lagere energieprijzen en economisch
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanJouw redenering kan ik niet volgen. De lage rente zou worden veroorzaakt door het niet in de marktprijzen tot uiting brengen van instandhoudingsuitgaven, terwijl je daarna betoogt dat hogere instandhoudingsuitgaven leiden tot lagere rente. Dan zeg je dat de prijzen van fossiele brandstoffen te laag zijn, maar vervolgens dat hogere fossiele energieprijzen Shell en de overheid spekken en de koopkracht aantasten.
Goedkope duurzame energie hebben we nodig. Maar dacht je nou dat dit zomaar uit de lucht komt vallen? Biljoenen euros zijn nodig en de rendementen op die investeringen zullen laag zijn en daarom kunnen ze alleen bij een lage rente worden terugverdiend. Ik denk dat met een lage rente een duurzame economie eenvoudiger haalbaar is. De overheid kan aan de randvoorwaarden werken door fossiele brandstoffen te belasten en duurzame energie te subsidiëren.
De rente bepaalt de tijdshorizon van de economie. Met positieve rente overheerst het korte termijn denken. Negatieve rente betekent dat de tijdshorizon van investeringen langer wordt. Hier is dat uitgelegd:
https://www.naturalmoney.org/blog/190522.html
Pieter Jongejan 7
Bart Klein Ikink"Living within the limits of the planet may require unprecedented investments in the future". Met deze stelling ben ik het hartgrondig eens als de investeringen rendabel zijn. Als de investeringen onrendabel zijn werkt meer investeren averechts. De gothische kathedralen (en de Egyptische pyramides) zijn prachtig, maar hebben niet kunnen voorkomen dat het netto-inkomen van de Europese bevolking in de middeleeuwen is gekrompen in plaats van gegroeid. De Europese bevolking is in de middeleeuwen gekrompen.
Het opvoeren van de vervangingsinvesteringen (door b.v. de levensduur van auto's te verkorten in plaats van te verlengen) zal niet tot een hoger, maar tot een lager netto inkomen leiden. Dit wil niet zeggen dat het zinloos is om sterk vervuilende auto's van de weg te halen, maar wel dat het netto-inkomen hierdoor daalt en niet groeit.
Voor een hoger netto-inkomen zijn rendabele investeringen nodig, die tot een hogere productiviteit leiden. De meest effectieve manier om het netto inkomen te verhogen is om duurzame energie heel goedkoop te maken. De techniek is er al. In Marokko staan bolle spiegels, die water aan de kook brengen, waardoor je een stoommachine op zonne-energie krijgt met 0% vervuiling. Vergelijk dit eens met de vervuilende fossiele elektriciteitscentrales bij ons voor de kolen-elektriciteit van de Tesla's.
Ik ben met je eens dat duurzame energie gesubsidieerd zou moeten worden en fossiele energie extra belast. De meest effectieve manier om fossiele energie extra te belasten is om de reële rente fors te verhogen. Speculeren wordt dan onaantrekkelijk. vooral als de Nederlandse regering een wet aanneemt, die de belasting op fossiele energie ieder jaar met 5% verhoogt en duurzame energie ieder jaar 5% goedkoper maakt.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanJe roept maar wat. Het voorbeeld komt van Stichting STRO uit het boek Arm Door Geld. Dus verder van de waarheid kun je bijna niet zijn.
"De meest effectieve manier om het netto inkomen te verhogen is om duurzame energie heel goedkoop te maken."
Bolle spiegels gaan echt niet in de energie behoefte van Nederland voorzien. Ik zou zeggen ga een efficiënte kernfusie reactor bouwen. Dan heb je wat bereikt: gratis energie. Vooralsnog zal duurzame energie veel investeringen vergen, en hoe lager de rente, hoe aantrekkelijker het is om ze te doen.
"De meest effectieve manier om fossiele energie extra te belasten is om de reële rente fors te verhogen."
Dat is nergens op gebaseerd. Je kunt belasting op fossiele energie heffen. Door de rente te verhogen krijg je misschien een economische crisis waardoor de vraag naar energie afneemt. Is dat wat je bedoelt?
Speculeren wordt onaantrekkelijk met hoge rente? Misschien. Tijdens de grote depressie werd de rente verhoogd en gingen de aandelenkoersen in de VS met 90% omlaag en veel mensen werden straatarm. Is dat wat je wil?
Rente is een vergoeding voor risico. Dus rente wakkert speculatie met geleend geld aan. Is de lening, speculatief, dan vraag de verstrekker een hogere rente.
Dus als de rente eenmaal negatief is, kun je rente gewoon verbieden, zodat speculeren met geleend geld lastig wordt, en de systeem stabiliteit verbetert. Zie:
https://www.naturalmoney.org/blog/190918.html
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkMoet ik hieruit begrijpen dat een hoge rente volgens jou tot meer speculatie leidt? Gekker moet het echt niet worden.
Speculeren met gratis geld is toch de natte droom van iedere speculerende investment banker. Als je fout zit, zoals in Japan of bij de Deutsche Bank, kun je je verliesgevende beleggingen gewoon eeuwig doorrollen.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanDe algemene rentevoet wordt bepaald door de vraag en aanbod van geld en kapitaal.
Daarnaast heb je een risico opslag afhankelijk van hoe riskant de lening is.
Een lagere rente kan tot speculatie leiden. Maar toen de rente aanzienlijk hoger was, was er ook speculatie. Denk maar aan de internet bubble. Toen was de rente nog 6%.
Mensen willen nu eenmaal speculeren.
Een hedge fund met een grote hefboom zal een hogere rente moeten betalen dan iemand met een hypotheek, tenzij het een over de top hypotheek is misschien.
Als de algemene rentevoet wordt bepaald door de vraag en aanbod van geld en kapitaal, kun je de rentevoet niet zomaar hoger zetten zonder nadelige gevolgen, zoals bijvoorbeeld een grote depressie.
Je kunt door het introduceren van een maximale rentevoet op leningen (bijvoorbeeld nul zodra de rente negatief is), speculatie beperken, omdat het uitlenen van geld aan speculanten riskant is.
De rente is mede zo laag omdat er al veel kapitaal is en meer kapitaal minder opbrengt (wet van de afnemende meer opbrengst). Meer kapitaal betekent meer welvaart. Dus hoe lager de rente hoe meer kapitaal en hoe meer welvaart.
Het is merkwaardig om te denken dat je door het hoger zetten van de rente meer productiviteit krijgt omdat dan alleen de meest winstgevende investeringen over blijven. Dit soort denken leidde tot de Grote Depressie. Veel bedrijven met lagere rendementen gaan dan failliet. Het kan leiden tot kapitaal vernietiging.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkDe risicovrije reële kapitaalmarktrente vormt een afgeleide van de gemiddelde reële winstvoet. Je kunt dit al terugvinden bij Adam Smith in 1776.
In Hoofdstuk 9 van The Wealth of Nations (on the profits of stock) staat overduidelijk de praktisch waarneming: "Double interest is in Great Britain reckoned what the merchants call a good, moderate, reasonable profit; terms which I apprehend mean no more than a common and usual profit"
In hetzelfde hoofdstuk staat: "The diminution of the capital stock (door onvoldoende onderhoud te plegen) lowers the wages of labour, so it raises the profits of stock, and consequently the interest of money". Bij Smith wordt de reële kapitaalmarktrente dus bepaald door de reële winstvoet en niet andersom zoals bij jou en de neo-klassieken. Bij Keynes is de reële rente (net als bij Smith) een afgeleide van de winstvoet.
Als de reële winstvoet te laag is zoals bij de dotcom crisis van 2001 dan blijken centrale banken niet bereid om speculerende bedrijven en banken failliet te laten gaan, maar om ze te redden door de reële rente tot minder dan 0% te verlagen. Absurd, want hierdoor daalt de productiviteit van de hele economie en dalen de reële lonen en pensioenen.
Arjan 7
Pieter JongejanRenteverlagingen worden doorgevoerd als de inflatie te laag dreigt te worden ivm doestelling prijsstabiliteit, en niet om bedrijven te redden van faillissement. De crisis bewijst ook dat er nog nooit zoveel bedrijven failliet zijn gegaan als daarvoor, en vrij logisch als dat gepaard gaat in omgeving dat inflatie daalt. Doelstelling is om de economie weer aan te zwengelen, waarbij het probleem vooral wordt gezien van kortstondige duur, ipv dat je daar gelijk conclusies uit trekt dat bedrijven niet levensvatbaar zijn maar laat voortbestaan als een soort zombiebedrijven (die niet levensvatbaar waren zijn ook omgevallen).
En uiteindelijk zien we ook dat bedrijfsleven weer goed draait, probleem zit vooral in vertrouwen geldmarkt (gevolg crisis, maar wel met als resultaat dat risico's worden overschat en soort cultuur heerst dat risico's niet mogen bestaan), en in Centrale Bank die mijn inziens niet probleem moet zien in inflatie die geen 2% is.
Pieter Jongejan 7
ArjanBanken, zoals ING, willen een grotere rentemarge ofwel een groter verschil tussen korte en lange rente. Overheden van schuldenlanden zoals Frankijk en de USA willen een lagere reële kapitaalmarkt rente via een hogere inflatie en een lagere wisselkoers. Die twee kunnen elkaar bijten bij een zeer lage reële kapitaalmarktrente
Nederland gaat deze strijd niet winnen; Hume had m.a.w. gelijk. Wat Nederland het beste kan doen is op korte termijn een zilveren munt van 2 gram invoeren als tweede munt naast de euro die steeds minder waard zal worden. Alle machthebbers sinds de Romeinse tijd hebben hun macht proberen te consolideren met het verlagen van de koopkracht van hun geld. Het zal nu niet anders gaan.
Arjan 7
Pieter JongejanPieter Jongejan 7
ArjanHet bewijs dat Nederland gaat verliezen blijkt uit een statistische analyse van de feiten, zoals die gepubliceerd worden door de OECD (met basisjaar 2015).
Op korte termijn leiden een hogere inflatie, een lagere reële rente en een lagere wisselkoers tot een hoger niveau van het reële netto beschikbare inkomen.
Op lange termijn leiden een hogere inflatie en een lagere reële rente juist tot een lager reëel netto beschikbaar inkomen. Het steeds verder devalueren van de euro is dan de onvermijdelijke uitkomst. Weg prijsstabiliteit en weg pensioenvermogen.
De simpele verklaring is dat een lage (negatieve) reële rente tot hogere schulden en meer consumptie leidt, maar ook tot hogere assetprijzen, een lagere winstvoet en dus lagere bedrijfsinvesteringen. Een kind kan begrijpen dat je hogere rendabele investeringen nodig hebt om de oplopende kosten van veroudering en milieuschade te betalen. Kennelijk vinden jij en de centrale bankiers deze voor de hand liggende hypothese niet de moeite waard om empirisch te toetsen. Dom en kortzichtig m.i.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanDat is een misvatting over wat ik bedoel. Rente wordt volgens mij bepaald door de volgende factoren:
- gemak (liquiditeitspreferentie)
- risico (op inflatie of niet terug betalen) maar ook systeemrisico dat een centrale bank kan wegnemen (dus inderdaad door centrale banken is de rente lager)
- rendement op investeringen (reële winstvoet), mede afhankelijk van de bestaande hoeveelheid kapitaal (tekort aan kapitaal geeft hoge rente want meer kapitaal is zeer productief)
- tijdsvoorkeur
- inherente drang tot sparen (kapitalistische geest), want niet iedereen heeft een tijdsvoorkeur want anders zou de rente nooit structureel negatief kunnen zijn
- de eigenschappen van het geld (bijvoorbeeld goud laat geen negatieve rente toe want je kunt het zonder verlies bewaren)
Je kunt dat hier lezen:
https://www.naturalmoney.org/explanation.html#hias
Het is volgens mij een absurde gedachte dat de rente de productiviteit en de reële lonen dalen door negatieve rente. Immers: zet dan de rente maar op 10% en de productiviteit en de inkomens zouden dan enorm stijgen. Je snapt hopelijk wel dat dit niet klopt.
Negatieve rente is eerder het gevolg van iets dan een oorzaak, bijvoorbeeld de wet van de afnemende meeropbrengst. Hoe meer kapitaal je al hebt, hoe minder rendement extra kapitaal nog zal opbrengen. Dus als je meer kapitaal, productiviteit en hogere inkomens wilt, zul je een lagere rente moeten accepteren.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkHet is mij duidelijk dat we op een vulkaan leven, waarbij de reële winstvoet met vreemde financiering op peil moet worden gehouden door de reële rente negatief te maken en de reële lonen en sociale voorzieningen steeds verder te verlagen. Dit leidt onvermijdelijk tot een onhoudbare situatie, waarbij alleen de overheid nog hogere schulden kan aangaan, omdat de ECB bereid is staatsleningen tegen een negatieve reële rente op te kopen.
Nu het bankwezen begint te piepen omdat hun rentemarge te klein is geworden gaat de aandacht van de grote schuldenlanden uit naar het verhogen van de overheidsuitgaven voor groene investeringen in de hoop dat hierdoor de inflatie zal gaan toenemen en hun te hoge schulden betaalbaar blijven.
De prijs die hiervoor betaald zal moeten worden is stagflatie, want bij een hogere inflatie zal de reële rente en reële winstvoet verder dalen en zal er nog minder geïnvesteerd worden in de reële economie en zal er nog meer gespeculeerd worden.
Het antwoord van de Europese commissie is meer groene investeringen. Het verhogen van de groene investeringen kan het best worden bevorderd door de belastingen op fossiele energie te verhogen en duurzame energie (waterstof uit zonne-energie) te subsidiëren. Maar ik vermoed dat de grote fossiele energieproducenten liever zien dat de overheidsinvesteringen en overheidstekorten omhoog gaan.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanInvesteringsbeslissingen worden gedaan door ze te verdisconteren tegen de gangbare rentevoet. Dus hoe hoger de rente, hoe minder er zal worden geïnvesteerd.
Dus lagere rente betekent meer kapitaal en productiviteit. Het is allemaal heel logisch, maar je moet het wel zien.
De stijgende goudprijs ontstaat door angst dat er meer geld wordt bijgedrukt. En dat is nodig zolang rentes positief zijn.
Dat is allemaal niet meer nodig zodra de rente negatief is. Groei is dan niet meer nodig. Groeiende schulden zijn niet meer nodig. Overheidstekorten ook niet. En deflatie is geen probleem.
We zijn mogelijk aan het einde van een tijdperk. Traditionele ideeën zullen mogelijk niet meer werken. Het is nu zaak om te ontdekken wat het beste alternatief is.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkWat denk je dat er gebeurt met de assetprijzen en de reële rente als de ECB stopt met het opkopen van staatsobligaties? Volgens jou verdwijnt dan de angst voor geldontwaarding en kan de reële rente blijvend negatief blijven.
Volgens mij ontstaat er dan een liquiditeitstekort, waardoor de reële rente in korte tijd flink zal stijgen. Het onvermijdelijke gevolg zal zijn da de assetprijzen met tientallen procenten omlaag storten . Dit zou mensen angstig moeten maken, maar gebeurt niet omdat mensen er vanuit gaan dat de ECB zal doorgaan met het opkopen van staatsobligaties en dat Klaas Knot wel blaft maar niet bijt. Tal van banken zullen dan omvallen. De Green Deal heeft tot doel om de inflatie omhoog te jagen en de geldontwaarding nog een tijdje voort te kunnen zetten.
De Green deal leidt niet tot een groei van de productiviteit, maar tot meer werkgelegenheid en minder milieuvervuiling. En dus ook tot lagere reële lonen en een blijvend lage , negatieve, reële rente. Voorwaarde is dat de ECB de staatsobligaties van de landen met onhoudbare schulden blijft opkopen. Met Lagarde aan het roer kun je daarvan verzekerd zijn.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanHet centrale bank geld is dan de nieuwe belegging. Daarom doet het ook zo weinig in de reële economie. Het geld blijft binnen het financiële domein.
De oplossing die ik voorsta is een negatieve rente op centrale bank geld.
Met een negatieve rente op centrale bank geld kan de ECB stoppen met het opkopen van staatsobligaties en zonder veel pijn alle QE ongedaan maken.
Stel dat de heffing op centrale bank geld -10% is dan is een obligatie van -2% een stuk aantrekkelijker. Beleggers willen dan die obligaties terug kopen.
Contant geld zal ook een negatieve rente moeten hebben die gelijk is aan de rente op staatsleningen. Anders zouden mensen hun geld in een oude sok stoppen.
De houdbaarheid van de schulden van bepaalde landen hangt sterk af van de rente die ze moeten betalen. Als die negatief is, dan wordt allemaal erg houdbaar ineens.
Als je de 'vrije markt' zijn gang laat gaan, gaan die landen kapot. Maar omdat de ECB de schulden garandeert, is dat risico uit de markt en dat maakt lage rente mogelijk.
Dan moeten die landen wel begrotingsdiscipline hebben. Bij Italië is dat twijfelachtig maar de tekorten zijn daar lager dan in de VS waar de economie booming is.
Normaal gesproken garandeert de centrale bank de schulden van de overheden. Dat is overal zo en daarom zal dat in de EU niet anders kunnen zijn.
Omdat de beloning voor begrotingsdiscipline lage of negatieve rente is, zullen landen als Italië wel om gaan. Dat is in feite al gebeurd.
Hogere rentes zijn volgens mij niet mogelijk omdat de economie die rendementen niet kan ophoesten. Er is teveel geld, zoals je zegt, dus dat kan niet meer renderen.
De rente is nog steeds laag terwijl er hoogconjunctuur is. In de volgende recessie moet er mogelijk 3% tot 5% af. Dan moeten we naar totaal andere oplossingen kijken.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkDe praktijk zal uitwijzen wie er gelijk krijgt. Ik verwacht dat Laqarde (met haar strafblad) de reële rente zo lang mogelijk op een kunstmatig laag niveau zal handhaven en dat Klaas Knot gepiepeld zal worden. Desondanks blijven Lagarde en Knot gewoon aan. Er staat domweg teveel op het spel. Het eindresultaat zal zijn dat onze pensioenvermogens zullen verdampen en dat we via de green deal tegen stagflatie en hogere energieprijzen zullen aanlopen.
Het redden van de euro en de banken wordt door Klaas Knot en de boeren belangrijker gevonden dan duurzame economische groei en het redden van onze pensioenvermogens. Ik ben het daar niet mee eens. Klaas Knot is benoemd om de belangen van de Nederlandse bevolking te dienen en wordt ook door de Nederlandse bevolking betaald. Wie betaalt bepaalt
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanIk denk dat jij een aanbod econoom bent.
Eenvoudige Keynesiaanse vergelijkingen zonder overheid en buitenland:
Y = C + I
Nationaal inkomen is consumptie plus investeringen.
Dus als de rente omhoog gaat, zo denk jij, dan gaan de besparingen omhoog, en daarmee ook de investeringen, wat tot hogere productiviteit en inkomens leidt.
Op zich is dat zo maar er is een andere kant aan het verhaal. Het rendement uit investeringen moet uiteindelijk uit consumptie komen.
Als de consumptie achterblijft, zijn de extra investeringen 'gedwongen' investeringen in voorraad die niet bijdragen aan de productiviteit.
Erger nog, dit kan een neerwaartse spiraal in gang zetten, leidend tot een recessie of depressie. En dan gaat kapitaal en productiviteit verloren.
Als de consumptie achterblijft dan hebben investeringen minder zin en is hun rendement lager. De rente kan omhoog als investeerders zinvolle investeringen zien en er vraag komt naar kapitaal.
Als dat niet gebeurt, zal de rente lager moeten om toch investeringen te krijgen. Dan worden investeringen met lagere rendementen ook aantrekkelijker, en kan de productiviteit nog stijgen.
Dat jaagt tegelijk de consumptie aan zodat die investeringen kunnen renderen.
De lage reële rente is een weerspiegeling van het rendement op kapitaal. Als Nederland niet in de eurozone had gezeten dan was de rente eerder lager dan hoger, aannemende dat de gulden sterker zou zijn dan de euro.
Voor de pensioenen maakt het uiteindelijk niet veel uit.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkDe universele waardestandaard is energie. Geld is niets anders dan een proxy voor energie. Vroeger was arbeid dominant; nu is dat olie en gas en in de toekomst zal dat waterstof zijn. Als de green deal ertoe leidt dat waterstof goedkoper wordt dan olie en gas zal dat de economische groei stimuleren en klimaatbeleid betaalbaar maken.
Goedkopere (duurzame) energie zal tot een hogere reële rente, een hogere reële winstvoet en hogere reële lonen en pensioenen kunnen leiden. Dit zal tot hogere investeringen en een hogere economische groei leiden.
Wat jij en de centrale bankiers en economen zoals Teuligs voorstellen te weten het verder verlagen van de reële rente werkt averechts. Door d ete lage rente blijven inefficiënte bedrijven in leven, waardoor de productiviteit niet stijgt maar daalt.
Het verlagen van de reële rente impliceert het verlagen van de reële wisselkoers en daarmee de energie die een euro of gulden vertegenwoordigt.
Als Nederland niet in de eurozone zou hebben gezeten dan zou de gulden net als de Zwitserse frank veel meer waard zijn dan nu het geval is en zou de inflatie veel lager zijn, waardoor de koopkracht van de Nederlandse bevolking op een veel hoger niveau zou liggen. Dit geldt met name voor de Nederlandse pensioenen, die al meer dan 10 jaar niet meer worden geïndexeerd vanwege de financiële represssie die door de FED, de ECB en het serviele beleid van DNB en de Nederlandse overheid wordt uitgeoefend.
Het verlagen van de wisselkoers leidt tot een hogere reële rente én een (tijdelijk) hogere reële winstvoet. Daarom maken machthebbers (dictators) al ruim 2000 jaar gebruik van dit middel. Maar het is minder efficiënt dan het handhaven van vaste wisselkoersen. Landen met een sterke munt zijn altijd de winnaars.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanDe centrale bank haalt het risico van systeem falen uit de markt waardoor kapitaal en schulden konden blijven groeien.
Kapitaalgroei kan leiden tot over investering. Schuldgroei kan leiden tot vraaguitval. Beide dragen bij aan lage rente.
Er waren de afgelopen 70 jaar geen echte correcties zoals een grote depressie die schulden en kapitaal vernietigden. Daar hebben centrale banken aan bijgedragen.
Als Nederland nog de gulden had, dan was Nederland mogelijk rijker geweest, maar de rente nog lager. Kijk maar naar Zwitserland.
Hoe beter je in staat bent een hogere rente te betalen, hoe minder rente je hoeft te betalen. Zo werkt de markt.
Dat is ook een reden waarom het financiële systeem instabiel is. Rente is een belangrijke oorzaak van crises en zou moeten worden afgeschaft.
Een positieve reële rente kan bestaan en kan zich uiten in waardestijging van de munt (deflatie van het prijsniveau).
Ik denk dat je onderschat wat de gevolgen van hogere rente kan zijn. Dat is in 1931 geprobeerd. De gevolgen waren dramatisch, ook voor de productiviteit.
Toen kon de rente niet onder nul. Het experiment van Wörgl liet zien dat negatieve rente mogelijk de oplossing was.
Als er geen oorlog was geweest dan had het misschien wel 25 jaar geduurd voordat de economie was hersteld tot het niveau van 1929.
Dus ik hoop niet dat mensen met dergelijke ideeën (dat hogere rente tot meer productiviteit zou leiden) de centrale banken gaan leiden.
Bij een hogere reële rente zullen de pensioenen niet beter worden als tegelijk veel beleggingen hun waarde verliezen door faillissementen zoals in de Grote Depressie.
Gratis geld bestaat niet, ook bij pensioenen. Je kunt niet zomaar gratis extra geld krijgen omdat je een obligatie koopt. Pensioengeld moet eerst verdiend worden!
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkDuitsland hield na de hyperinflatie van 1923 de reële lonen relatief laag en de reële rente relatief hoog (voor de wederopbouw en om de hoge oorlogsschulden deels te kunnen betalen). Het gevolg is dat Duitsland het enige land is dat de goudstandaard in de jaren dertig niet heeft hoeven te verlagen. De reële rente in Duitsland lag in de jaren dertig op een relatief hoog niveau van ongeveer 3 tot 4%. De Duitse mark steeg in de jaren dertig in waarde ten opzichte van alle andere valuta's, waaronder de Nederlandse gulden en de dollar). Een hoge reële rente in combinatie met relatief lage reële lonen zorgde voor een Wirtschaftswunder in Duitsland. Dit gebeurde onder Schacht. De oorlogseconomie kwam pas van de grond na de benoeming van Göring als vervanger van Schacht. Schacht nam in 1938 (na de Kristallnacht) ontslag. Hij is na de oorlog in Nurnberg vrijgesproken.
Je stelling dat een te hoge reële rente tot de depressie van de jaren dertig heeft geleid is dus volledig in strijd met de feiten. Het land met een hoge reële rente (Duitsland) en een sterke munt had de laagste werkloosheid en de sterkste economische groei.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanDus eigenlijk zeg je dat de reële rente te hoog was geweest en dat een hogere reële rente de oplossing was.
Jouw denkwijze is geheel in strijd met de feiten.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkHet goede beleidsalternatief voor landen met een te sterke bevolkingsgroei en een te hoog reëel loonniveau bestond daarom uit het devalueren van de munt. Het verlagen van de intrinsieke waarde van een munt heeft tot gevolg dat de reële rente weer betaalbaar wordt en dus moet dalen. 2% van 100 = 2, maar 2,2% van een tot 90 gedevalueerde munt = 1,818. De reële rente lijkt te zijn gestegen van 2 % naar 2,2%, maar is in feite gedaald van 2% naar 1,818.
Duitsland had zijn reële lonen laag gehouden en hoefde zijn reële rente niet te verlagen. Dit verklaart het succes van Duitsland in de jaren dertig onder Schacht.
Wetenschap berust op het toetsen van theorieën aan de feiten.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanDan pleit je voor hogere reële rente om de crisis te bestrijden. Het is allemaal wat tegenstrijdig.
Het devalueren van een munt is vergelijkbaar met een negatieve rente zonder devaluatie. Deze oplossingen zijn vergelijkbaar.
Maar er is een reden waarom ik voor negatieve rente kies.
Door devalueren schok je het vertrouwen van investeerders. Niet devalueren schept vertrouwen zodat investeerders genoegen nemen met een negatieve rente.
Vertrouwen is essentieel. De crisis werd mede zo erg omdat het vertrouwen wegviel. Acties zoals banken laten ploffen of devalueren zijn slecht voor het vertrouwen.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkDe economische modellen van klassieke economen zoals Adam Smith en Malthus waren gebaseerd op waarneembare feiten en niet op meer of minder vertrouwen.
Volgens Smith bedroeg het evenwichtsniveau van de reële rente ongeveer 3% (gebaseerd op goud/zilver als numeraire). Landen met een hoge productiviteit als gevolg van hoge K/L verhouding, zoals Nederland, hadden in de 17e eeuw de sterkste economische groei en de laagste reële rente.
De reële lonen waren vrijwel constant (als gevolg van immigratie vanuit met name Scandinavië) en bedroegen 1 zilveren gulden per dag voor een ongeschoolde arbeidskracht en ongeveer 2 gulden voor een ervaren timmerman. Tot 1780 had Nederland een harde munt, die voor vrijwel 100% gedekt was door goud en zilver bij de Amsterdamse wisselbank. Een gouden rijder uit 1760 woog 10 gram en een zilveren gulden eveneens 10 gram. Een gouden rijder was evenveel waard als 14 zilveren guldens. Dat staat ook aangegeven op de gouden rijder. Deze harde feiten brachten vertrouwen, die tot uitdrukking kwam in een lage risicopremie en een lage reële rente. Vertrouwen had toen een reële basis en hing niet af van personen.
Waarom denk je dat de goudprijs in het afgelopen jaar met 25% is gestegen en nog verder zal gaan stijgen bij een aanhoudend negatieve reële rente? Zou het misschien kunnen dat er weinig vertrouwen bestaat in de theorie van centrale bankiers dat een negatieve reële rente tot een hogere economische groei zal leiden en dat de waarde van de euro stabiel zal blijven?
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanVoorgestelde oplossing: verhoog de rente en de groei neemt toe.
"Er is een statistisch significante correlatie tussen cola consumptie en verdrinkingsdoden op het strand."
Voorgestelde oplossing: verbied cola consumptie op het strand.
Beide oplossingen zijn gebaseerd op een verkeerde analyse van oorzaak en gevolg.
De daling van de kapitaalmarktrente is een gevolg van de afnemende economische groei, en niet omgekeerd.
De rente is een weerspiegeling van de economie. Het kunstmatig verhogen van de rente naar een onnatuurlijk niveau kan tot een depressie leiden.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkIk vind voor de periode 1997-2017 voor Nederland:
GDPpc(t) = -0,032 + 0,0168Exchange(t-1) + 0,0124CPI(t-1) + 0,0033LRR(t-1)
(0,008) (0,0126) (0,0020) (00004)
De correllatiecoëfficiënt bedraagt 91,11
Hierbij staat:
- GDP pc voor de reële economische groei per hoofd
- Exchange voor de wisselkoers euro/dollar
- CPI voor de inflatie
- LRR voor de reële kapitaalmarktrente
Voor alle zekerheid kun je ook twee of nog meer jaren vertraging toepassen. Je zult zien dat de positieve relatie tussen reële kapitaalmarktrente en economische groei per hoofd hierdoor niet verandert.
Wetenschap bestaat sinds Hume uit het empirisch toetsen van hypotheses die uit een samenhangende theorie zijn afgeleid. Zonder empirische toetsing geen wetenschap.
Dus op welk empirisch materiaal is jouw theorie over een negatieve relatie tussen reële rente en economische groei per hoofd op gebaseerd? Ik raad je aan om bij DNB en het CPB te rade te gaan. Die hebben goede statistici in dienst en zouden jouw en hun hypothese over een negatieve relatie empirisch moeten kunnen onderbouwen.
empirisch moeten kunnen onderbouwen. Het feit dat zij tot dusverre niet met empirisch bewijs aankomen geeft te denken. hebben nalaten (zie rapport CPB zeven jaar na de crisis van 2008 uit 2015); nergens staat empirisch bewijs, terwijl het CPB en DNB wel wetenschappelijke pretenties hebben. De verklaring is m.i. dat het gekaapte politieke instituten zijn.
In tegenstelling tot jou gaan zij een openbare discussie uit de weg.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanCorrelatie is geen oorzaak-gevolg. De vertraging die jij ziet, en waardoor jij een empirisch verband denkt te zien, wordt vermoedelijk veroorzaakt door de vooruitziende blik van financiële markten. Dat is de gangbare verklaring.
Voordat een recessie zich aandient, gaan de aandelen dalen en ook de rente. Als investeerders geen lange termijn kansen zien, neemt de vraag naar kapitaal af en daalt de rente. Omdat er minder geïnvesteerd wordt, zal de groei dalen. Dat zie je dan een paar jaar later.
Dat komt niet door de lage rente want de oplossing om meer investeringen te krijgen is lagere rente. Dat betekent dat investeringen met een lager rendement ook mogelijk worden.
De onderliggende oorzaak van dit alles is de wet van de afnemende meeropbrengst. Meer kapitaal betekent meer welvaart maar levert minder op voor de kapitalisten (bijvoorbeeld vanwege meer concurrentie en lagere prijzen).
Er is ook empirisch bewijs dat aannemelijk maak dat jouw denkwijze niet correct is. Dat heb ik meerdere malen geschreven. In 1931 heeft de FED de rente omhoog gedaan. De gevolgen waren dramatisch. De gangbare verklaring is dat dit een misrekening was.
Ik ga discussies niet uit de weg. Ze zijn interessant en leerzaam. De mogelijkheid bestaat dat ik dit idee ooit zal moeten verdedigen. Dan moet ik ook weten wat voor argumenten er tegenin gebracht kunnen worden.
Empirisch bewijs is nu eenmaal niet de kracht van mijn theorie omdat een wereldwijd geldsysteem met negatieve nominale rente nog nooit heeft bestaan. Ik moet het dus doen met een combinatie van bestaande theorieën die doorgaans wel empirisch zijn getoetst om mijn argumenten te onderbouwen.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkZoals eerder aangegeven gaat hier niet om een naderende recessie, maar om een trendmatige daling van zowel de economische groei, de netto-investeringen als de reële rente. Je argument dat ondernemers anticiperen op een recessie en daarom terughoudend zijn met investeren snijdt dus geen hout. Het gaat hier om een permanente trendmatige daling naar beneden. (secular stagnation)
De theorie van een positieve lange termijn relatie kan ook empirisch getoetst worden in andere (Westerse) landen. Dat levert vergelijkbare resultaten op.
Uit bovenstaande getoetste relatie blijkt bovendien dat het verlagen van de wisselkoers op korte termijn (bij een vertraging van een jaar) positief uitwerkt op de economische groei, maar op wat langere termijn (5 jaar) negatief. Geheel in overeenstemming dus met de theorie dat een devaluatie op korte termijn lucht schept, maar op lange termijn negatief uitwerkt.
Toch wil ik je wel verklappen dat de relatie tussen economische groei en reële rente niet altijd positief is geweest Er zijn ook perioden aan te wijzen, waarin de relatie zoals jij beweert, negatief was. Dat ontken ik dus niet. Maar die tijd en die omstandigheden zijn liggen ver achter ons. Op het ogenblik gaat om het wel of niet verlagen van de reële kapitaalmarktrente met het oog op de toekomstige groei van de netto reële inkomens en het betaalbaar maken van de energietransitie. Als je dat wil bereiken zal de reële rente omhoog moeten (en de energieprijs omlaag). Bij de tandarts wordt je verdoofd; maar hier heb je waarschijnlijk een leider nodig die mensen kan overtuigen dat het zo moet.
Echte prijsstabiliteit is wat we nodig hebben; geen stagflatie.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanHet rendement op kapitaal is in het verleden doorgaans hoger geweest dan de economische groei (Piketty). Het meeste rendement werd geherinvesteerd.
Dus kwam er steeds meer kapitaal ten opzichte van het inkomen.
Rekenkundig gaat dit een probleem opleveren. Dit is aan de aanbodzijde.
Dan heb je nog de dreiging van vraaguitval of een besparingsoverschot. Uiteindelijk moeten investeringen renderen uit consumptie. Dit is aan de vraagzijde.
De energie transitie zoals die nu wordt beoogd vereist massale investeringen met een onzeker of laag rendement. Deze investeringen zijn alleen haalbaar als de rente laag is.
Een lagere energieprijs ook komt ook niet uit de lucht vallen. Denk eens aan de investeringen die nodig zijn voor kernfusie. Rendement is uiterst onzeker.
De planningshorizon van de economie (de terugverdien tijd) wordt korter naarmate de rente hoger is. Een duurzame economie is eerder haalbaar bij een lage rente.
Wat een bubbel lijkt gestimuleerd door lage rente is ook beschikbaarheid van investeringskapitaal voor onzekere of laag renderende avonturen zoals alternatieve energie.
Pieter Jongejan 7
Bart Klein IkinkZo'n beleid is in 1979/1980 met succes toegepast. Na de tweede oliecrisis verhoogde de FED onder Volcker de reële rente in de USA en daarmee in de hele wereld van -2% tot +5%. Het gevolg was op korte termijn een dubbelrecessie in 1980/1982. Maar op iets langere termijn volgde een aanhoudende daling van de nominale en vooral reële olieprijs.
Van een lagere reële olieprijs gaat een sterk positief effect uit op de effectieve vraag van zowel investeerders als consumenten.
Een lage reële rente maakt speculeren goedkoop en jaagt zo de olieprijs omhoog. Het empirisch bewijs kun je vinden in het tot ver boven de 100$ omhoog schieten van de olieprijzen na 2008/2009. De centrale banken hadden als reactie op de grote recessie de nominale rente tot 0% verlaagd.
Het te verwachten gevolg was dat er massaal met gratis geld gespeculeerd werd in olie en goud. Dit leidde tot de langdurige recessie van 2012 en de eurocrisis.
Gaan we nu in 2020 na het goede voorbeeld van Volcker in 1979/80 en het slechte voorbeeld van het te lang te laag houden van de rente in 2010/2011, onder druk van Trump op de Franse en Duitse autoindustrie opnieuw verzuimen de rente te verhogen?
"Pensioen zakt weg in moeras" luidt de kop in het Haarlems Dagblad. Lage rente doet beurswinsten teniet. Om vraaguitval te voorkomen moet de reële rente dus omhoog en niet omlaag, zoals jij beweert.
Bart Klein Ikink 6
Pieter JongejanDe olieprijs is ook weer gedaald na 2012 ondanks dat de rente laag bleef. Hier is dus het bewijs dat jouw redenering niet klopt. Wanneer je volgordelijkheid met causaliteit verwart, kun je tot merkwaardige conclusies komen. Je negeert de meest voor de hand liggende oorzaak-gevolg relaties.
De kernmerken van de stagflatie van de jaren '70 en de crisis van de jaren '30 waren verschillend en daarom vereisten ze verschillende oplossingen. Standaard middelbare school economie boeken geven wel antwoorden. De komende crisis is van een andere aard en vergt een andere oplossing.
Het recept zal naar mijn verwachting Natural Money zijn of iets wat daarop lijkt (negatieve nominale rente met deflatie en dus een reële rente rond de nul). Maar de tijd zal het leren ;).
Erwin de Waard
Pieter JongejanIn deze zin lijk je te zeggen er ongedekt fiatgeld ontstaat door het door de ECB opkopen van staatsobligaties.
Volgens mij haal je dan de twee soorten geld door elkaar , terwijl Thomas Bollen juist benadrukt dat er een verschil is. Het geld waarmee de staatsobligaties opgekocht worden wordt opgepot op de rekeningen van de banken bij de ECB. Het is weliswaar ongedekt maar het is niet het fiatgeld dat de banken aanmaken voor de reële economie.
Je kan dus ook niet concluderen dat hierdoor het fiatgeld ‘uit de gratie’ raakt en er daardoor een ‘wereldcrisis van ongekende omvang’ veroorzaakt wordt.
Arjan 7
Erwin de WaardEr is dus geen sprake van een repo lening waar het onderpand slechts bestaat uit staatsobligaties. Dat is slechts aanvullend onderpand.
De feitelijke situatie is dat verliezen op bancaire leningen eerst worden afgewikkeld op aandeelhouders. Daarna volgt de rest. Stel dat een bank via de geldmarkt waar geen onderpand in de vorm van staatsobligaties wordt geeist 10% verlies moet nemen, dan heb je in de repomarkt ook nog eens staatsobligaties als onderpand die deze 10% verlies moeten dekken.
Dat betekent dat het slechts niet dekkend is als op die staatsobligaties ook nog eens 90% verlies moet worden genomen. Ik acht die kans zo goed als nihil.
Vergelijk het met de situatie dat jij naar de bank gaat voor een lening van 400.000 euro om een huis aan te schaffen. Het huis breng je in als onderpand. Maar vervolgens eist de bank ook nog eens dat je voor 400.000 euro aan staatsobligaties als onderpand moet inbrengen. In dat geval is het eerste onderpand je huis, en daarna ook nog eens 400.000 euro aan staatsobligaties. Stel dat er een crisis uitbreekt, jouw huis daalt in waarde. De waarde van je huis daalt naar 300.000 euro. Dan moet het verlies van 100.000 euro worden gedekt door 400.000 euro aan staatsobligaties. Pas wanneer die staatsobligaties minder dan 25% waard zijn, dan is het niet dekkend voor de bank. Zal er iemand zijn die dit als een serieus probleem ziet? Ik niet.
Maar kennelijk ziet Thomas dat probleem wel, die ziet een lening van 400.000 euro die alleen maar wordt gedekt door staatsobligaties omdat dit het onderpand is in de repomarkt, zonder dat Thomas ziet dat dit slechts extra dekking is bovenop het onderpand wat klanten al inbrengen als ze geld lenen. En dat is dus niet het correcte verhaal, waarmee het probleem zwaar wordt overschat mijn inziens.
Marco Roepers 6