De campagne voor de Tweede-Kamerverkiezingen is definitief losgebarsten. Afgelopen zaterdag, 21 januari, troffen politici elkaar in koninklijk theater Carré voor een debat over de zorg. En als we de dames en heren mogen geloven, dan gaat het de komende jaren een stuk beter worden voor arts en patiënt: minder administratieve lastendruk, meer vertrouwen in de professional en minder eigen risico voor de zieke. Ook kwam er erkenning voor het probleem van zorgmijding vanuit regeringspartij PvdA.

Mensen uit de zorg

Om 11 uur ’s ochtends was het Amsterdamse theater gevuld met medewerkers uit de zorg. Voordat die middag het politieke deel zou aanvangen, was er eerst ruimte voor acht mensen ‘uit het veld’ om vanaf het podium de politiek toe te spreken. Alle grote politieke partijen hadden afgezanten naar Carré gestuurd, alleen de PVV en de Partij voor de Dieren schitterden door afwezigheid. Een van de sprekers was Ina Kreuning, die als verpleegkundige werkzaam is in een verpleeghuis te Almere. ‘Je kunt het ene jaar wel 5 miljard bezuinigen en het volgende jaar zeggen ”jullie krijgen er 2 miljard bij,” maar dan blijft het een sigaar uit eigen doos. Zo kan ik ook mijn huishoudboekje op orde brengen,’ hield zij de aanwezige politici voor. Ook hekelde Kreuning het vervangen van zorghulpen door hoger opgeleide verpleegkundigen. Daardoor zouden de ‘ogen en oren van de verpleging’ worden weggesneden.

‘We vaccineren, registeren en controleren, maar accepteren wel het roken’

Pim van Gool, hoogleraar neurologie bij het AMC Amsterdam, hield een vurig pleidooi voor een tabaksvrije generatie. Van Gool hield de zaal voor dat er dagelijks een schoolklas van 35 kinderen ten dode is opgeschreven. ‘We vaccineren, registeren en controleren, maar accepteren wel het roken.’ Illya Soffer, directeur van patiëntenvereniging Ieder(In), vertelde hoe zij als moeder volledig vastloopt in een doolhof van ingewikkelde en weerbarstige wetgeving. ‘Waar zijn de Davids die de Goliath van het zorgstelsel kunnen verslaan?’ Wim van der Meeren, directeur van zorgverzekeraar CZ, kwam vertellen dat de Nederlandse zorg ook een boeman nodig heeft en dat hij die graag wil zijn. Hij hekelde de belofte van gratis bier, daarom werd er tijdens zijn praatje een afbeelding van een biertap getoond op het scherm. ‘Wij als zorgverzekeraar moeten werken aan het beperken van de zorgkosten en het verkleinen van de kloof tussen hoog- en laag opgeleiden.’ 

Politieke keuzes in de zorg

Na de hartenkreten van enkele vertegenwoordigers uit de zorg was het tijd voor de lunch, die net als de huisarts niet onder het eigen risico viel. In de foyer van Carré werden beleefheden en visitekaartjes uitgewisseld onder het nuttigen van een broodje beenham en een glas jus d’orange. Om half 2 hadden de aanwezigen zich weer verzameld in de zaal voor een politiek vuurgevecht. In de aanloop naar het evenement waren politici opgeroepen nu eens echte keuzes te maken. Dat gebeurde bijvoorbeeld via een petitie van huisartsen-verzetsbeweging Het Roer Moet Om, waarin staat te lezen: ‘Gratis zorg bestaat niet, keuzes zijn onontkoombaar. Het is aan u, politieke leiders van Nederland, om zonder dralen kenbaar te maken waar uw partij voor staat. Rupsje-nooit-genoeg in verkiezingstijd en schraalhans in regering en parlement is kinderachtig. Verantwoorde keuzes houden de zorg toegankelijk en beheersbaar.’

Volgens de debatleider waren alle politieke partijen in het parlement uitgenodigd deel te nemen aan het debat. Alleen de PVV en de Partij voor de Dieren hadden de uitnodiging afgeslagen. De meeste politieke partijen stuurden de zorgwoordvoerder naar Carré, maar bij de PvdA koos men voor de minister van financiën Jeroen Dijsselbloem. Namens GroenLinks kwam partijleider Jesse Klaver het woord voeren. Tijdens het debat richtte Dijsselbloem zijn pijlen vooral op Klaver, die de grote concurrent lijkt van de PvdA, die in de peilingen op zwaar verlies staat.

Administratieve lasten

De eerste stelling waarover de politici in gesprek gingen, luidde: ‘De administratie en controledruk in de zorg is onaanvaardbaar hoog.’ Een voorspelbare stelling met een al even voorspelbaar resultaat: alle aanwezigen waren het ermee eens en vonden dat het minder kon. Arno Rutte van de VVD stelde dat hij graag het gesprek voert met zorgprofessionals over onnodige regeldruk uit Den Haag, en daar waar het kan zou hij die beperken. Wel wees hij erop dat een deel van de lastendruk door de artsen zelf is veroorzaakt, die zelf allerlei kwaliteitseisen stellen die leiden tot extra papierwerk. Leonie Sazias, oud-presentatrice en kandidaat-Kamerlid voor 50Plus, trok eensgezind op met Renske Leijten van de SP. Beide willen af van de zorgverzekeraars en pleitten voor een Nationaal Zorgfonds. Leijten: ‘Over de meeste regels ga ik niet, maar de zorgverzekeraars wel. Die vormen een overbodige regielaag. Daarom willen wij de zorgverzekeraar afschaffen en dan vragen: wat is er nodig voor medisch dossiers, overdracht, kwaliteitsregistratie?’

Klaver van GroenLinks wil af van de concurrentie in de zorg en naar een situatie van meer samenwerking, maar hij liet weten geen heil te zien in het plan voor een Nationaal Zorgfonds. Die mening werd gedeeld door Dijsselbloem, die opperde dat één zorgverzekeraar per regio voortaan de zorginkoop kan doen. Kees van der Staaij, fractievoorzitter van de SGP, presenteerde het idee van een schrapwet: ‘Stop het georganiseerde wantrouwen. Kom met een schrapwet waarmee we alle onmogelijke regels uitbannen.’ Vertrouwen en samenwerking vormden het refrein in het eerste deel van het debat. Iedereen leek het erover eens dat samenwerking leidend moet zijn, in plaats van concurrentie.

Volgens Arno Rutte (VVD) is een deel van de lastendruk door de artsen zelf veroorzaakt

Zijn kwetsbare bevolkingsgroepen in de steek gelaten door politieke partijen? Daarover ging het tweede deel van het debat. Hier tekenden zich meer verschillen af tussen de partijen. VVD, PvdA en D66 waren het niet met de stelling eens. ‘We hebben geen grote revolutie nodig. Ik ben er trots op dat ik leef in een land waar een bijstandsmoeder naar dezelfde privékliniek kan als een miljonair,’ zei Rutte van de VVD. Pia Dijkstra, Kamerlid voor D66. voelde zich eveneens niet aangesproken. Zij gaf aan in de afgelopen periode juist veel bereikt te hebben voor kwetsbare groepen zoals gehandicapten. Bij het CDA denken ze daar anders over: ‘Ik vind dat kwetsbare groepen in de steek zijn gelaten,’ zei Kamerlid Hanke Bruins Slot. ‘Het kabinet wilde de marktwerking de afgelopen jaren juist vergroten, winstuitkering toestaan en de vrije artsenkeuze beperken. Het aantal mensen dat zorg mijdt vanwege de kosten is gestegen.’ Om die reden pleit het CDA voor een reductie van het eigen risico. Carla Dik-Faber van de ChristenUnie wilde het eigen risico eveneens verlagen. Zij noemde een korting van 100 euro.

Laat de politiek kwetsbaren in de steek?

Dijsselbloem reageerde direct op de aantijgingen van Bruins Slot. ‘Ik vind niet dat wij kwetsbare groepen in de steek hebben gelaten. Het eigen risico is tot 385 euro verhoogd voordat de PvdA aan deze regering deelnam. En dat kwam door het Lente Akkoord waaraan het CDA meewerkte.’ Ook erkende Dijsselbloem dat zorgmijden een probleem is en daarom wil hij het eigen risico afschaffen. De kosten daarvan, ongeveer 4 miljard euro, moeten uit de belastingen worden betaald. Partijen die het eigen risico eveneens willen afschaffen zijn: de SP, GroenLinks en 50Plus.

De uitspraak over het mijden van zorg ontging de andere deelnemers aan het debat niet. Minister Schippers van Volksgezondheid heeft tot nu toe altijd volgehouden dat er geen bewijs is dat een oplopend eigen risico ertoe leidt dat mensen niet naar de dokter gaan. ‘Ik ben blij dat het kabinet nu ook inziet dat zorgmijden wel degelijk een probleem is,’ reageerde Dik-Faber.

Dijsselbloem erkende dat zorgmijden een probleem is 

In het slot van het debat werd er gesproken over roken. Op de VVD en 50Plus na, willen alle partijen roken ontmoedigen. Het moet duurder worden en er moeten minder verkooppunten komen. Dat zou betekenen dat er met de huidige samenstelling van de Tweede Kamer een Kamermeerderheid is voor strikte preventieve maatregelen. Het commentaar van Leonie Sazias van 50Plus oogstte irritatie en gelach vanuit de zaal. ‘Je moet preventie breder zien. Kijk ook naar gezond eten en bewegen, want zoals we allemaal weten is zitten het nieuwe roken.’

Missie niet helemaal geslaagd

Het debat in Carré was bedoeld om politieke partijen te dwingen tot echte keuzes. ‘De mogelijkheden voor goede zorg zijn grenzeloos, maar het budget daarvoor niet. Dat betekent dat er harde keuzes moeten worden gemaakt,’ zo zei Bart Meijman, één van de initiatiefnemers. Concrete maatregelen in verkiezingsprogramma’s zouden ontbreken en politici zouden teveel oog hebben voor de populaire onderwerpen zoals het eigen risico. Tijdens het Nationaal Zorgdebat werd voor een deel tegemoet gekomen aan die kritiek. Toch blijft op een aantal punten onduidelijk welke concrete maatregelen genomen worden of welke regels dan precies geschrapt moeten worden. Dat ligt niet alleen aan de politici, maar ook aan de organisatie van het debat.

Met negen deelnemers en een beperkte tijd is het lastig écht de diepte in te gaan en een brede visie weer te geven op de Nederlandse gezondheidszorg. Daarbij hielpen de stellingen en moties die politici werden voorgehouden niet erg mee. Die waren voor de hand liggend en daagden niet uit om te spreken over de échte keuzes waar de zorgsector zo naar verlangt.