De slimste mensen uit de Californische Silicon Valley snappen eigenlijk niet goed waar economische groei vandaan komt. Met deze uitdagende stellingname slaat de Italiaanse professor Mariana Mazzucato sinds enkele jaren de meest briljante ondernemers, programmeurs en met name durfinvesteerders om de oren. Mazzucato is professor in the Economics of Innovation aan de universiteit van Sussex. Met haar onderzoek en haar boek De ondernemende staat (The entrepreneurial state, 2013) slaagt Mazzucato erin de high-tech-ondernemers en investeerders het schuim op de mond te bezorgen. Ze toonde overtuigend aan dat radicale innovatie op fundamentele terreinen dankzij overheid plaatsvindt.

Mariana Mazzucato

Indrukwekkende waardecreatie

Auw. In the Valley zijn de meeste lieden er juist van overtuigd dat privaat initiatief en individuele genialiteit de regio ver boven de rest van het aardse oppervlak heeft doen uitstijgen. Daar valt in de ogen van de argeloze buitenstaander ook veel voor te zeggen. Het mythische verhaal van Apple-oprichters Steve Jobs en Steve Wozniak die in de jaren ’70 van de vorige eeuw vanuit een garage in Los Altos hun bedrijf begonnen, heeft de vele duizenden ondernemers geïnspireerd om hetzelfde te doen. Waaronder het tweetal Sergey Brin en Larry Page die vanuit een garage in Menlo Park Google startten.

Het Mythische verhaal van Apple-oprichters Steve Jobs en Steve Wozniak heeft vele duizenden ondernemers geïnspireerd

Bedrijven als Apple en Google hebben met hun technologische innovaties en producten ontzagwekkende economische waarde gecreëerd en de mensen achter deze en vele andere innovatieve bedrijven zien hun succes als iets dat ze geheel zelfstandig hebben weten de creëren. Ruim voordat Page en Brin in hun schuurtje aan de gang gingen, voorspelde hun latere investeerder John Doerr, een van de succesvolste durfinvesteerders uit de geschiedenis van de Silicon Valley, dat het internet ‘the largest legal creation of wealth in the history of the planet’ teweeg zou brengen. Hij kreeg gelijk.

Geen splendid isolation

Op weinig andere plekken op aarde staan technisch vernuft en ondernemerschap in zulk hoog aanzien als in de Silicon Valley. En Valleybewoners zijn tegelijkertijd inderdaad niet erg gediend van de bemoeienissen van de overheid. De grootste bedrijven betalen het liefst zo min mogelijk belasting en een aanwassende groep mensen – onder wie Larry Page van Google - zou de libertarisch ingestelde high-tech-enclave zelfs het liefste van de rest van de Verenigde Staten laten afdrijven om zo ongestoord onder elkaar briljant te kunnen zijn. Het punt dat Mazzucato echter overtuigend maakt, is dat de basis van deze genialiteit ligt bij de risico-investeringen van de overheid.

'de basis van deze genialiteit ligt bij de risico-investeringen van de overheid'

Het was het Amerikaanse ministerie van Defensie dat tijdens de koude oorlog de fundamenten van het huidige internet aanlegde. Zonder grootschalige overheidsinvesteringen hadden er geen satellieten rond de aarde gevlogen waarmee we nu dagelijks via onze Apple en Samsung smartphones kunnen communiceren. En zo werden de touchscreens in dezelfde smartphones met overheidsgeld ontwikkeld; dat geldt evenzeer voor chiptechnologie en de meeste draadloze technologie. Maar liefst 75 procent van de meest innovatieve medicijnen in de Verenigde Staten werden door de overheid mogelijk gemaakt. Het National Institute of Health investeerde tussen 1976 en 2010 624 miljard in de farma- en biotechnologiesector, alvorens de meeste ‘durfkapitalisten’ zich aandienden.

Eindhoven

In Nederland kennen we een vergelijkbaar voorbeeld in het meest aansprekende high-techbedrijf van de lage landen: chipmachinefabrikant ASML uit het Brabantse Veldhoven. Twee journalisten van De Correspondent, Rutger Bregman en vroegere FTM’er Jesse Frederik, lieten in februari zien dat het enorme succes van ASML voor een belangrijk deel terug te voeren is op de investeringen van onze eigen overheid. Jawel, de hightech-trots van Nederland was ooit een subsidieslurper van jewelste. ASML is geen incident. In de jaren negentig van de vorige eeuw zette de lokale overheid in Eindhoven en omgeving vol in op de samenwerking met bedrijfsleven en kennisinstituten. Dit zorgde ervoor dat Eindhoven en omgeving uitgroeide tot broedplaats van innovatie en hoogwaardige werkgelegenheid en in 2011 werd dit stuk Brabant tot de slimste regio van de wereld bekroond. Op landelijk niveau werkt het in Nederland echter iets anders. Waar Eindhoven eind vorige eeuw de stap naar voren waagde, deed de landelijke politiek een stap terug. Hoewel politici als de vroegere premier Balkenende het graag over de roemruchte VOC-mentaliteit hebben, schoot nu juist de overheid in Nederland tekort.

Sinds onze overheid eind vorige eeuw op z'n bek ging met RSV en Fokker durft ze weinig meer

Sinds onze overheid eind vorige eeuw op zijn bek ging met de reddingspogingen van scheepswerf RSV en vliegtuigbouwer Fokker durft ze weinig meer en is er geen sprake meer van een doordachte industriepolitiek. Als het om investeren in duurzame energie gaat, komt onze huidige premier Rutte niet verder dan roepen dat ‘die gekke windmolens alleen op subsidie draaien’.

Armoedig overheidsbeleid

Het energiebeleid van de VVD is een aardige illustratie van de geestelijke armoede waar onze politiek al vele jaren onder gebukt gaat. In een soort elevator pitch, dan wel twee miezerige alinea’s, zet de partij van de ondernemers op de eigen website zijn energiebeleid uiteen. De slotzin is het noteren waard. ‘We pakken de kans om als Nederland voorop te lopen in innovatieve ontwikkelingen en in te zetten op nieuwe economische activiteiten’. Wie is ‘we’, vraag je je dan af. In elk geval niet de overheid, zo bleek tijdens het Kamerdebat in december van 2014 toen het rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, op de agenda stond. Overheid en politiek moeten zich juist minder met de overgang naar duurzame energievoorziening in Nederland bemoeien, zei toen de VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra. Aangemoedigd door een conservatieve applausmachine met commentatoren als Mathijs Bouman, wordt elke gelegenheid te baat genomen om de markt heilig te verklaren en iedere vorm van overheidsbemoeienis bij voorbaat verdacht te verklaren. Dat Nederland toch windmolens subsidieert, heeft alleen met internationale afspraken te maken, anders zou de VVD al lang een flinke stap terug hebben gedaan en het bedrijfsleven meer ruimte hebben gegeven voor innovatie in de energiesector. Waar dat Nederlandse beleid zoal toe leidt? Nou, bijvoorbeeld tot een welhaast reactionaire overheidsreflex van de minister van Economische Zaken Henk Kamp. De VVD’er gaf vorige week in een interview met het Algemeen Dagblad aan, nota bene vlak voor zijn bezoek aan windparken op zee, dat boren naar gas in de Noordzee wél een zaak is waar de overheid graag haar steentje aan kan bijdragen. En dat wil Kamp doen door de grote oliemaatschappijen een fiscaal duwtje in de rug te geven om de onrendabele winning van kleinere gasvelden mogelijk te maken. Want grote oliemaatschappijen investeren niet in onrendabele gasvelden, maar met de behulp van de miljarden van Nederlandse belastingbetalers lukt dat wel.

Olieconcerns krijgen belastinggeld

Geen windparken subsidiëren, wel internationale olieconcerns. Wat een treurnis. Dit geval laat overduidelijk zien hoe de markt zijn werk niet doet en hoe de Nederlandse overheid onder leiding van de immer kompasloze ondernemerspartij VVD dat met belastinggeld glad wil strijken.

Innovatie? het voornemen van minister Kamp is het radicale tegendeel van innoveren

Innovatie? Dit voornemen van minister Kamp is het radicale tegendeel van innoveren. Mariana Mazzucato duidde afgelopen weekeinde in de Financial Times het voorspelbare gedrag van corporates: ‘Businesses invest only where they really see future technological and marketing opportunities. If you bring their tax to zero, you’ve just made them richer, they will golf more. They will not invest’. Kamp, Rutte noch Zijlstra plus een hele generatie Nederlandse politici van conservatieve en ook linkse snit snappen niet waar groei vandaan komt of zijn te angstig om zich daarover uit te spreken. En als gevolg begrijpen ze niet welke rol een overheid kan spelen bij het creëren van economische groei op langere termijn. In de woorden van Mazzucato: ‘Hello, if you want to make profits in the future, you had better understand where the profits are coming from. This is a pro-business story. This is not about socialism’.