April 2022. Op een industrieterrein in Amsterdam Osdorp staan gewapende politiemannen en militairen, vingers op de trekker van hun geweer, midden op de weg. Al het andere verkeer, ook dat in de nabijliggende woonwijk, is stilgelegd. In de verte klinken sirenes die steeds dichterbij komen. In de lucht hangt een politiehelikopter, die laag over komt vliegen. Je hoeft niet eens heel goed te kijken om de man achter het boordkanon te zien zitten. Dan zoeven drie gepantserde voertuigen de hoek om en rijden de parkeergarage van de extra beveiligde rechtbank De Bunker in. Wanneer de colonne vertrokken is en de politiehelikopter ver genoeg is weggevlogen, hoor je alleen nog het geruis van de politiedrone. Die fladdert tijdens zittingen altijd boven De Bunker.

Marengo-proces

In de rechtbank begint even later een nieuwe zittingsdag in het Marengo-proces, dat draait om de vermeende criminele organisatie van Ridouan Taghi. De Bunker ziet er van buiten, maar ook van binnen, niet uit als een rechtbank. In de kleine zaal, waar de pers op een tribune achter glas moet plaatsnemen, is het altijd te koud óf te warm. En na ongeveer anderhalf uur is de zuurstof in de zaal op en moet de zitting worden onderbroken om hoofdpijnaanvallen bij de aanwezigen te voorkomen.

Vandaag krijgt Guy Weski, de advocaat van een medeverdachte, de kans om kroongetuige Nabil B. te verhoren over zijn belastende verklaringen. Er is een hele zittingsdag voor uitgetrokken. In alle vroegte waren al honderden politiemensen in touw om de kroongetuige, zijn advocaten, drie rechters en drie officieren van justitie veilig in de rechtbank in Osdorp te krijgen. Maar na een half uur zat de zitting er alweer op. Weski was door zijn vragen heen. En, tot frustratie van menigeen in de zittingszaal: de meeste vragen waren tijdens eerdere zittingen al aan de orde gekomen.

Het was zo'n zitting waar de verantwoordelijken voor veiligheid binnen de overheid gillend gek van worden, vertellen betrokkenen aan Follow the Money. Hebben ze hiervoor al die moeite gedaan? En het is niet de enige procesdag die veilig moet verlopen. Nederland kent op dit moment twee gigantische strafprocessen, met dito veiligheidsproblemen. Het gaat om de zaken Marengo en Eris, die draaien om de vermeende criminele organisaties van Ridouan Taghi en plaatsvinden in respectievelijk de extra beveiligde rechtbank De Bunker in Amsterdam Osdorp en het Justitieel Complex op Schiphol.

Beide strafzaken staan te boek als megaprocessen waarin in totaal 38 verdachten terechtstaan. De veiligheidsmaatregelen die nodig zijn om de zittingen veilig te laten verlopen zijn dus enorm.

Het zijn beelden die tot voor kort niet voor te stellen waren in Nederland, maar inmiddels zijn ze iedere maand wel te zien in het straatbeeld. Sinds de moord op advocaat Derk Wiersum (september 2019), de raadsman van kroongetuige Nabil B. in het Marengo-proces, zijn de veiligheidsmaatregelen bij deze strafzaken enorm opgeschroefd. 

Per zittingsdag van het Marengo-proces zijn tot zevenhonderd mensen nodig voor de beveiliging van transporten, gebouwen en personen

Om een zittingsdag veilig te laten verlopen zijn zo’n 300 tot 350 politiemensen in de weer met het vervoer van de beveiligde transporten, het uitvoeren van voorverkenningen, het bewaken van het gerechtsgebouw en het beveiligen van personen. Ook zijn er mensen van bijvoorbeeld Defensie en de Koninklijke Marechaussee betrokken.

In totaal gaat het om ongeveer 600 tot 700 mensen die zorgen voor de veiligheid op procesdagen waarbij alle verdachten, advocaten, officieren en rechters in het Marengo-proces aanwezig zijn. Ook persoonsbeveiliging is zeer arbeidsintensief. Het beveiligen van mensen die onder het hoogste dreigingsrisico vallen, zoals bijvoorbeeld Geert Wilders of John van den Heuvel, ‘kost’ 34 politiemensen per week.

Maar die politie-inzet is niet vanzelfsprekend. Onlangs verstuurde Willem Woelders, directeur Bewaken en Beveiligen bij de Nationale Politie, een noodbrief aan de top van het OM, het college van Procureurs-Generaal. Woelders verzoekt daarin het OM de problemen die hij beschrijft te bespreken met de Raad voor de Rechtspraak. Deze vertrouwelijke brief is in het bezit van Follow the Money.

Hulp van het leger

De problemen die Woelders beschrijft zijn niet nieuw. Maar ze zijn wel urgenter dan ooit.  Want ondanks de inzet van het leger (sinds januari 2022 helpen militairen van Defensie, in elk geval tot 4 juli 2022) zijn de capaciteitsproblemen allesbehalve verholpen. De politie kan hooguit drie zittingsdagen per week faciliteren. ‘Indien hiervan wordt afgeweken moet inbreuk worden gedaan op noodzakelijk geachte weerstandsmaatregelen.’ 

De politie-directeur gaat verder. Hij beschrijft dat de basisveiligheid die nodig is niet meer kan worden gegarandeerd. ‘Ten aanzien van Brachium [codenaam voor officieren en rechters, red.] betekent dit dat tijdens zittingsdagen minder capaciteit kan worden ingezet voor vroegdetectie van risico’s, opvolging geven aan mogelijke gesignaleerde afwijkingen, minder capaciteit voor statisch en dynamisch toezicht en beveiligde vervoersondersteuning van verplaatsingen van TBP.’ TBP staat voor Te Beveiligen Personen.

Dat zittingen vaak op het laatste moment niet doorgaan of worden uitgesteld leidt tot verspilling van politiecapaciteit, stelt Woelders in zijn brief

Dat de rechtbank Amsterdam, het arrondissement waaronder De Bunker valt, veelal werkt met een kortetermijnplanning en dat zittingen op het laatste moment niet doorgaan of worden uitgesteld helpt niet, stelt Woelders. Veel van de politiecapaciteit wordt namelijk ook ingezet ter voorbereiding en kan niet meer anders worden ingezet. ‘Bij uitval van zittingen kan daarom worden gesteld dat sprake is van het excessief ‘verspillen’ van politiecapaciteit.’ Volgens Woelders ‘ziet de de rechtbank Amsterdam geen mogelijkheid of onmiddellijke aanleiding hier rekening mee te houden voor hun zittingsagenda’.

Vrees voor ontsnapping

Een ander heikel punt is de zittingslocatie zélf. De Bunker ligt op een industrieterrein in Amsterdam Osdorp dat grenst aan een woonwijk. Dus als Ridouan Taghi vanuit de Extra Beveiligde Inrichting in Vught naar de rechtbank wordt gebracht, passeert Nederlands meest gevreesde crimineel verschillende woonwijken. Gezien de ontsnappingspogingen die Taghi volgens het OM zou willen ondernemen, zijn die transporten dus zeer gevaarlijk. Vandaar dat de veiligheidsdiensten liever geen gebruik willen maken van De Bunker, maar het liefst uitwijken naar Justitieel Complex Schiphol. Alleen al vanwege de ligging, in de oksel van de Zwanenburgbaan, is die locatie vele malen beter te beveiligen. Én zou dat betekenen dat er veel minder politiecapaciteit nodig is.

Er is echter één probleem, vertellen verschillende bronnen aan Follow the Money. De rechtbank Amsterdam houdt vast aan De Bunker. Ondanks verschillende verzoeken van de politie wil de rechtbank het Marengo-proces niet verplaatsen naar Schiphol, bevestigt de rechtbank aan Follow the Money. Officieel omdat er vanwege het MH17-proces en het Eris-proces geen ruimte zou zijn. Beide strafzaken zijn echter zo goed als afgerond. Bronnen vertellen dat de echte reden zou zijn dat ‘Schiphol’ onder een ander arrondissement valt dan de rechtbank Amsterdam. Plat gezegd: de rechtbank Amsterdam wil niet af van zijn megaproces, terwijl dit volgens veiligheidsdiensten een betere en goedkopere optie zou zijn.

Volgens Willem Woelders zijn vanuit de politie ‘al eerder signalen afgegeven’ over een gewenst vertrek van het Marengo-proces uit De Bunker. Follow the Money sprak hem naar aanleiding van de door hem verzonden brief. ‘Wij hebben de argumenten aangedragen, maar het is uiteindelijk aan de rechtbank om daarover te beslissen. De Bunker ligt naast een woonwijk, de rechtbank op Schiphol niet. Maar nog liever zien we dat verdachten via een videoverbinding de zitting volgen. Want dat betekent minder transporten, en dus minder risico.’ Woelders benadrukt dat de politie de veiligheid op dit moment nog steeds kan garanderen. ‘We kunnen het nog aan, maar het staat onder druk. Bovendien gaan de inspanningen ten koste van ander politiewerk.’

Ondertussen wil het kabinet investeren in bewaken en beveiligen. Onlangs maakte minister Dilan Yesilgöz van Justitie & Veiligheid bekend een bedrag van 96 miljoen euro te investeren om bedreigde politici, rechters, officieren en journalisten beter te kunnen beschermen. In een interview met het Algemeen Dagblad zei ze dat het ‘gevoel van urgentie’ is gegroeid. ‘Als je ziet hoe hard de vraag is gestegen door het toenemend aantal bedreigingen, komt dit geen dag te vroeg. Bedreigd worden is de realiteit van steeds meer mensen geworden. Dit gaat, helaas, niet meer weg.’ 

Bewakingseenheid

Met dat geld richt de politie een nieuw team op, dat zo’n 200 tot 250 man groot moet zijn. Dat team gaat het werk van de zogeheten Bewakingseenheid overnemen. Deze eenheid bestaat uit politieagenten die normaal gesproken werkzaam zijn in de basisteams van de politie. Zij hebben speciale trainingen gevolgd en worden normaal gesproken in nood ‘uitgeleend’. Door de vele zittingsdagen van de Taghi-processen worden zij echter structureel ingezet, waardoor de basisteams onderbezet zijn en het gewone politiewerk daaronder lijdt.

Woelders benoemt in zijn brief dat de werkzaamheden rondom de mega-processen de eerste jaren niet minder worden, maar dat de uitgeleende politiemensen van de Bewakingseenheid op korte termijn wel terug moeten naar hun eigen basisteam. Verwacht wordt dat de Taghi-processen (in hoger beroep) nog drie tot vijf jaar kunnen duren. ‘Wij zien daarom de noodzaak voor een apart organisatieonderdeel dat de beveiligingswerkzaamheden kan overnemen. Daarvoor zijn uiteraard extra mensen nodig en daarover zijn we met het ministerie in gesprek,’ stelde Woelders onlangs in een persbericht over het nieuwe beveiligingsteam.

Die nieuwe mensen zijn er natuurlijk niet meteen. Het kan zelfs nog jaren duren voordat ze er zijn. En daarom –terug naar de noodbrief – is het volgens de politie nodig dat er wordt nagedacht over alternatieven. Het liefst ziet de politie af van de gevaarlijke transporten. Het volgen van de zitting via een videoverbinding zou een goed alternatief zijn. Mocht dat niet kunnen, dan verzoekt de politie om langere bijstand door de Koninklijke Marechaussee en of Defensie.