Lobby en politiek - spreek die woorden samen uit en een beeld doemt op van een innige relatie, van belangenverstrengeling en gesprekken achter gesloten deuren. Een aanname die doorgaans wordt geïllustreerd met een handvol namen van oud-politici: Jack de Vries, Elco Brinkman, Maxime Verhagen, Roger van Boxtel, Wouter Bos, Frank de Grave. Het zijn vaak van dezelfde bekende namen die genoemd worden, voornamelijk oud-bewindvoerders en Eerste Kamerleden die zich verbinden aan particuliere belangen door een lucratieve baan in de private of semi-publieke sector. Als partijprominent zijn zij vanwege hun netwerk en hun invloed bijzonder interessant voor organisaties  om in hun gelederen te hebben. Zij zorgen voor korte lijntjes naar de politieke top. De scheidslijn tussen algemeen belang en particuliere belangen is daardoor soms nauwelijks te ontwaren.

Voorbij de bekende namen

In onze eerdere verhalen over de Haagse lobbywereld haalden ook wij bovengenoemde politici aan om de vervlechting van grote particuliere belangen en de politiek aan te tonen. Vanwege hun bekendheid en invloed is het niet verrassend dat ze continue worden genoemd. Die herhaling toont echter ook dat er nauwelijks gezocht wordt naar een andere onderbouwing van de veronderstelde vervlechting. Het heeft bij ons de vraag doen rijzen of die vervlechting misschien breder is dan de bekende voorbeelden doen vermoeden. Voor het beantwoorden van die vraag hebben wij ons gericht op de onbekende lobbyisten. Hebben zij een politieke achtergrond en hoe zijn zij bij partijen actief? Om dat te onderzoeken is een lijst met lobbyisten nodig. In tegenstelling tot de EU en veel andere landen ontbreekt het in Nederland aan zo'n overzicht. Doordat er geen volledig lobbyregister is, valt niet te zeggen hoeveel lobbyisten in Nederland precies actief zijn. De Tweede Kamer heeft wel een zeer beperkt lobbyistenregister, maar daarop staan enkel belangenbehartigers die vrij toegang hebben tot het parlement. Met iets meer dan 90 namen is de lijst verre van compleet.

Doordat er geen volledig lobbyregister is, valt niet te zeggen hoeveel lobbyisten in Nederland actief zijn

Een betere optie vormt de ledenlijst van de Beroepsvereniging voor Public Affairs (BVPA). Niet alle professionele belangenbehartigers zijn aangesloten bij de vereniging. Toch biedt die met 605 leden wel het meest uitgebreide overzicht van lobbyisten. Op basis van de LinkedIn-profielen van de leden en verdere internetresearch hebben we in beeld gebracht waar lobbyisten werken, of men betrokken is bij een partij en welke functie men daarin heeft of heeft gehad. Ook zijn we bij elke lobbyist nagegaan of hij/zij in het verleden bij een ministerie heeft gewerkt. Het onderzoek biedt een aantal interessante inzichten over de vervlechting tussen politiek en lobby. Van de 605 leden blijken er 249 betrokken te zijn bij een politieke partij of dat te zijn geweest. Het valt niet uit te sluiten dat het aantal in werkelijkheid hoger uitvalt. Niet alle lobbyisten zullen namelijk op hun profiel aangeven dat zij actief zijn bij een partij. Van de 249 leden die betrokken zijn (geweest) bij een politieke partij, is men dat voornamelijk bij een middenpartij. Buiten GroenLinks hebben meest voorkomende partijen ook regeringsverantwoordelijkheid gedragen in de afgelopen kabinetten. De VVD is veruit het populairst, de partij heeft 41 procent van alle politiek actieve lobbyisten in haar gelederen.

Functie

Waaruit bestaat de betrokkenheid? Zijn lobbyisten enkel lid, of nemen ze een prominente positie in? In zestien gevallen is niet duidelijk waarin de precieze betrokkenheid bestaat. Wel zijn er daarbij gegronde aanwijzingen dan men bij een partij actief is (geweest). Bij enkele lobbyisten is er een sterk vermoeden van partijpolitieke betrokkenheid, maar ontbreekt overtuigend bewijs. In die gevallen hebben we hen dan ook niet als betrokken aangemerkt. Slechts drie lobbyisten geven aan alleen lid te zijn van een partij. Van de overige 230 BVPA-leden is te achterhalen wat hun functie in een partij is of was. We hebben allereerst onderscheid gemaakt naar het niveau waarop ze betrokken zijn geweest. Op lokaal en regionaal niveau gaat het in veel gevallen om respectievelijk raadsleden en Statenleden. Ook zijn er veel lobbyisten op dit niveau bestuurslid van een afdeling. Zij zijn daarmee dus onderdeel van de partijbasis. 

Fractieondersteuning

Wanneer we kijken naar lobbyisten met een verleden op nationaal niveau valt een bepaald aspect direct op.1 Een groot deel van hen heeft gewerkt bij een fractie in de Tweede Kamer. Vaak gaat het om persoonlijke assistenten van een Kamerlid, maar ook om fractieondersteuners. Omdat zij allemaal deel uitmaken van de fractie hebben we ze samengevat in een categorie. Daarnaast zijn heel wat lobbyisten politiek assistent geweest van een minister en staatssecretaris. Het is opmerkelijk dat lobbyende organisaties royaal werven onder de ondersteuning van Kamerfracties. Persoonlijk assistenten zijn er niet alleen voor het bijhouden van de agenda, maar ondersteunen Kamerleden ook inhoudelijk.2 Juist zij zijn samen met fractiemedewerkers in staat om de informatie van lobbyisten op waarde te schatten en vormen daardoor een van de weinige mechanismen om de invloed van lobby te dempen. Dat mechanisme wordt dus door lobbyende organisaties als voorname talentpool zien. Opvallend is dat ook op dit gebied de VVD oververtegenwoordigd is. Van alle lobbyisten die op landelijk niveau actief zijn geweest bij de partij heeft 75 procent gewerkt als fractieondersteuner of politiek assistent van een bewindvoerder. De carrières van lobbyisten met een verleden bij een fractie laten zien dat de lijntjes tussen lobby en politiek inderdaad kort zijn en soms door elkaar lopen. De associate director public affairs van Coca Cola is daarvan slechts één voorbeeld. Ze werkte jaren als fractiemedewerker voor D66 en werd politiek assistent van minister Van Boxtel in Paars II. Na de val van het kabinet maakte ze de overstap naar het bekende lobbykantoor Dröge & van Drimmelen. In 2007 werd ze senior adviseur public affairs bij Menzis, de zorgverzekeraar waar Van Boxtel toen aan het roer stond. In die functie stond ze voor D66 op kieslijst voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2010. Ze werd echter niet verkozen en bleef actief in public affairs.

Andere functies

De vele lobbyisten met een achtergrond als fractiemedewerker of persoonlijk assistent van een politicus tonen aan dat de vervlechting tussen lobby en politiek veel verder gaat dan de eerder genoemde, bekende (oud-)politici. Het is niet te zeggen in welke mate die vervlechting tot beïnvloeding leidt. De mogelijkheid daartoe is in een aantal functies wel concreter. Drie leden van de BVPA hebben als mede-auteur direct invloed gehad op het verkiezingsprogramma van hun partij. Zo schreven lobbyisten van LTO en TNO mee aan het verkiezingsprogramma van het CDA en deden lobbyisten van Philips dat bij de VVD. Een aantal andere lobbyisten is lid van een partijcommissie die zich bezighoudt met een specifiek onderwerp. Zij hebben in die hoedanigheid invloed op partijstandpunten.

Ministeries

We hebben niet alleen gekeken of lobbyisten betrokken zijn bij een politieke partij. Een vraag die ons eveneens interesseerde was of lobbyisten ook een verleden hebben bij een ministerie. Rijksambtenaren kunnen vanwege hun expertise en kennis van politieke en ambtelijke processen aantrekkelijk zijn voor lobbyende organisaties. 121 van de 605 BVPA-leden hebben bij één of meerdere ministeries gewerkt.3

Waar werken de lobbyisten?

De lobbyisten in het BVPA-register werken voor een breed spectrum aan bedrijven en lobbykantoren: de 605 belangenbehartigers zijn verspreid over 408 organisaties. Bij de meeste van die organisaties (309) staat slechts één lobbyist geregistreerd in het register. In de praktijk zal het aantal lobbyisten dat actief is bij die bedrijven een stuk groter zijn. Slechts de allergrootste lobbykantoren en bedrijven hebben meerdere lobbyisten ingeschreven bij de beroepsvereniging. Lobbykantoren hebben de meeste belangenbehartigers geregistreerd bij de BVPA. Bij Public Matters, gevestigd naast het ministerie van Economische Zaken, zijn verreweg de meeste BVPA-leden werkzaam. Andere grote kantoren zijn Hill+Knowlton, Dröge & Van Drimmelen en EPPA. Andere organisaties met lobbyisten in dienst hebben over het algemeen minder geregistreerde belangenbehartigers: meestal slechts één of twee per organisatie. Als zijn er uitzonderingen: ProRail, de ANWB en de provincie Noord-Brabant blijken relatief veel BVPA-leden te herbergen. Toch kan dit beeld enigszins vertekend zijn. Niet alle lobbyisten zijn immers bij de BVPA aangesloten. Uit een zoektocht op internet blijkt dat organisaties vaak meer lobbyisten in huis hebben dan er aangesloten zijn bij de BVPA. Bovendien is van een aantal grote organisaties helemaal geen lobbyist terug te vinden op de ledenlijst. De resultaten laten zien dat de vervlechting tussen lobby en politiek verder gaat dan een paar invloedrijke politici met nevenfuncties. Toch is nog heel veel onduidelijk in de onbekende lobbywereld. Hiermee hebben we wel de eerste piketpaaltjes geslagen in een gebied dat beslist verder in kaart moet worden gebracht. Om de puzzel compleet te maken, is nog veel meer onderzoek nodig. U mag erop vertrouwen dat Follow the Money daar meer van gaat leveren.

---

  1 Het aantal in diagram 4 komt niet overeen met het aantal lobbyisten dat actief is (geweest) op landelijk niveau, zoals vermeld in diagram 3. Het verschil komt doordat een aantal lobbyisten twee landelijke functies heeft bekleed. Zij zijn dan in beide categorieën opgenomen. 2 In een aantal gevallen zijn lobbyisten als stagiair persoonlijk assistent geweest. Hen hebben we niet meegenomen in het onderzoek. 3 Lobbyisten die stage hebben gelopen bij ministeries hebben we eveneens niet in onze dataset opgenomen.