‘Macht is geen vies woord.’ Frans Timmermans, de nummer twee binnen de Europese Commissie, is op 2 juni 2022 voor een lezing in Den Haag. ‘Wij Nederlanders zijn zo blij als we gelijk hebben, dat we vergeten dat we ook gelijk moeten krijgen. En om gelijk te krijgen heb je macht nodig.’

Timmermans zei dat zowat drie jaar nadat hij een bittere pil had moeten slikken. In de zomer van 2019 belde de Franse president hem op. Emmanuel Macron feliciteerde hem met zijn nieuwe baan: voorzitter van de Europese Commissie. Het bevestigde wat Timmermans al via premier Mark Rutte had gehoord. In het Japanse Osaka, waar wereldleiders eind juni 2019 bijeen waren voor een G20-top, hadden Macron, Rutte, de Duitse bondskanselier Merkel en de Spaanse premier Sanchez bekokstoofd hoe de baantjes in Brussel zouden worden verdeeld. Met Duitsland en Frankrijk aan boord leek er weinig mis te kunnen gaan: dat zijn tenslotte de landen die de koers van Europa bepalen. 

Maar Merkel had, in de nadagen van haar politieke carrière, de invloed overschat die haar resteerde. Haar taxatie dat haar christendemocratische collega-regeringsleiders en de top van de Europese Volkspartij (EVP) haar keuze zouden accepteren, bleek een misrekening. ‘Niemand is groter dan de partij,’ zeggen haar partijgenoten als ze op 30 juni in Brussel arriveert voor de EU-top die de voordracht van Timmermans officieel moet maken.

De Hongaarse premier Viktor Orbán en zijn Poolse collega Mateusz Morawiecki grijpen deze kans om de nominatie van Timmermans te blokkeren. Ze hebben nog een appeltje te schillen met de man die hen jarenlang de les heeft gelezen over respect voor de rechtsstaat. Toch houdt Rutte vol, en Merkel denkt dat ze haar partijgenoten kan overtuigen. De patstelling duurt tot diep in de nacht. In de Brusselse wandelgangen doet Timmermans er alles aan om zijn tegenstanders te overtuigen dat hij de man is die de Europese Commissie moet gaan leiden. 

Uiteindelijk stelt Macron, die Timmermans eerder nog feliciteerde, voor de in Europa onbekende en in eigen land omstreden Duitse minister van Defensie Ursula von der Leyen naar voren te schuiven. De Spaanse premier Sanchez – net als Timmermans een sociaaldemocraat – geeft het laatste zetje. Hij heeft liever een landgenoot, Josep Borrell, als EU-buitenlandchef dan een partijgenoot als voorzitter van de Commissie. Het in Osaka opgebouwde kaartenhuis is ingestort.

Bij Timmermans komt de klap hard aan. Ondanks zijn succesvolle verkiezingscampagne, die bijna negen maanden eerder begon op het terras van zijn oude stamkroeg Café Pelt in Heerlen, loopt hij zijn droombaan mis. 

De maanden daarna ziet iedereen aan Timmermans dat zijn teleurstelling groot is. Volgens meerdere Brusselse politici en diplomaten zijn die wonden nog altijd niet geheeld. Directe medewerkers zien in het najaar van 2019 niet de ‘vrolijke Frans’, en ook mensen die meer op afstand staan, constateren dat hij slecht bereikbaar en onzichtbaar is.

Klimaatchef als troostprijs

Desondanks doet hij al een paar dagen later een cruciale zet. Timmermans belt Diederik Samsom met een opmerkelijk verzoek: wil de voormalig PvdA-leider ambtenaar in Brussel worden?

De regeringsleiders hebben Timmermans binnen de Commissie de portefeuille klimaat toebedeeld. Rutte heeft zich ingezet om dat dossier binnen te halen: hij is ervan overtuigd dat klimaatbeleid een sleutelrol zal spelen in de toekomstige ontwikkeling van de economie. Dan kan er maar beter een invloedrijke Nederlander in Brussel aan de knoppen zitten, zelfs als die geen lid van een coalitiepartij is.

Een jaar eerder, in 2018, had Rutte op een partijcongres opgebiecht dat hij zich lang geen raad met de klimaatproblematiek had geweten, maar dat zijn denken op dat vlak was ‘verschoven’: inmiddels zag hij voor het Nederlandse bedrijfsleven juist grote kansen binnen die noodzakelijke energietransitie. 

Maar voorop lopen in duurzaamheid loont alleen wanneer de rest van Europa volgt. In de aanloop naar de Europese verkiezingen van 2019 was het kabinet-Rutte III daarom volop bezig de Nederlandse ideeën over duurzaamheid – zoals een klimaatwet, kringlooplandbouw en een ‘waterstofstrategie’, inclusief CO2-afvang en -opslag – tot speerpunten van de nieuwe Europese Commissie te maken. Zo bezien was de klimaatportefeuille meer dan een troostprijs.

‘Timmermans heeft in Heerlen zelf kunnen zien hoe een onrechtvaardige energietransitie uitpakt’

Maar Timmermans is te autonoom om aan Ruttes leiband te lopen. Ook Samsom, die zijn secondant wordt, is daarvoor te eigenwijs, al heeft hij een goede relatie met Rutte. ‘Samsom heeft een eigen agenda. Gelukkig lag die meestal in lijn met wat de Nederlandse regering wil,’ zegt een Nederlandse diplomaat, die anoniem wil blijven. 

Anders dan bij zijn nieuwe steun en toeverlaat – die eerder campagneleider van Greenpeace was – ontbrak bij Timmermans die intrinsieke interesse in klimaatbeleid. Maar hij is een slim politicus, buitencategorie volgens velen, met een uitstekende neus voor wat de politieke agenda zal domineren.

Om het klimaatdossier onder de knie te krijgen, moest Timmermans zich flink inlezen. Zuchtend en steunend ging hij aan de slag, want een dossiervreter is hij niet. Maar het blokken betaalde zich uit: in combinatie met zijn politieke fingerspitzengefühl wist hij binnen de kortste keren in elk parlementair debat en gesprek met ceo’s te excelleren.

Bovendien geeft hij er een persoonlijke draai aan. ‘De energietransitie die Frans nu voor ogen staat, kun je niet los zien van Heerlen,’ zegt de Heerlense wethouder Casper Gelderblom tegen Follow the Money. Timmermans woonde er lange tijd, zijn grootvader werkte er in de mijnen. ‘Die stad had voor de mijnsluiting de hoogste bontjasdichtheid van Nederland. Twintig jaar later hadden we te kampen met de ergste drugsoverlast en de meeste armoede. Timmermans heeft kunnen zien hoe een onrechtvaardige energietransitie uitpakt. Ik vind het niet vergezocht te veronderstellen dat die ervaring mede bepaalt hoe hij de energietransitie op Europees niveau wil vormgeven.’

De strateeg

Terug naar het telefoontje tussen Timmermans en Samsom in de zomer van 2019. Timmermans vraagt zijn partijgenoot, die dan parttime adviseur is van een afvalverwerkingsbedrijf, om zijn kabinetschef te worden en het klimaatbeleid van de Europese Unie vorm te geven.

Samsom herinnert zich goed hoe de vlag er toen bij hing. Tegen Follow the Money zegt hij dat het telefoontje de eerste stap was in Timmermans’ verwerking van het Von der Leyen-trauma. ‘Frans is een ervaren politicus. Hij weet allang dat politieke loopbanen niet via rechte lijnen lopen, en dat je daar maar beter rekening mee kunt houden en de knop kan omzetten. Zijn telefoontje naar mij was – denk ik – een deel van die knop.’ 

Half augustus, ruim een maand na dat telefoongesprek, gaan de twee aan de slag. Binnen een paar maanden schetsen ze de contouren van de Green Deal. Later zullen Timmermans en Samsom die periode ietwat romantiseren en beweren dat ze die aan de keukentafel schreven, of op een zolderkamer. In werkelijkheid zaten ze met een aantal hoge Brusselse ambtenaren in een kantoor op de twaalfde verdieping van het Berlaymont, de hoofdlocatie van de Europese Commissie.

Binnen de Commissie vindt het tweetal moeiteloos steun voor hun strategie. Hoewel de relatie tussen de voorzitter en haar nummer twee ronduit gespannen is, loopt juist Von der Leyen warm voor de klimaatplannen. Om eind november 2019 definitief tot voorzitter te worden benoemd, heeft de uit het niets gekatapulteerde Duitse christendemocraat de steun van de linkerflank van het Europees Parlement nodig, en de ambitieuze klimaatplannen leveren die stemmen op. Ze haalt het – met de hakken over de sloot. Daarmee is ook de benoeming van Timmermans tot klimaatchef goedgekeurd. 

Exact twee weken na die stemming, op 11 december 2019, ligt er een strategiedocument met de ambities van de Green Deal. Meteen wordt duidelijk dat Timmermans zelfs op zijn eigen dossier in Von der Leyens schaduw zal moeten staan. De kersverse voorzitter wil vanaf dag één laten zien wie de baas is. ‘Hier zit een controlefreak,’ zegt Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks), die al sinds 2009 in Brussel werkt. 

Von der Leyen pakt het podium en verkondigt voor de camera’s dat dit ‘Europa’s man op de maan-moment’ is. Inhoudelijk lastige vragen van de pers schuift ze naar Timmermans door. Die truc zal ze later vaak herhalen. ‘De relatie tussen Timmermans en Von der Leyen is niet denderend,’ zegt Eickhout. Dat ze ‘hem beknot in zijn optreden naar buiten’ speelt daarin een belangrijke rol.

De diplomaat

Ook buiten de Europese Unie gaat het getouwtrek tussen Timmermans en Von der Leyen door. Onlangs nog, op het World Economic Forum in het Zwitserse Davos, mag niet de portefeuillehouder van de Green Deal aankondigen dat er voor de vergroening van de Europese industrie nieuwe miljoenen worden klaargezet, maar eist Von der Leyen die eer op. Dat nieuwe plan is het Europese antwoord op de Amerikaanse Inflation Reduction Act, die honderden miljarden dollars aan belastingvoordelen en subsidies uittrekt voor bedrijven die willen vergroenen. 

Tegelijkertijd komt Timmermans op die internationale podia juist het meest tot zijn recht. Hij steekt veel tijd in het aansporen van landen buiten de EU om meer te doen tegen de opwarming van de aarde. Tijdens de VN-klimaatconferentie in Glasgow, in november 2021, liet Timmermans zien hoe hij dat met emotie en retoriek voor elkaar bokst.

‘Hij is geen boekhouder die je alleen de informatie geeft die nodig is om je te overtuigen. Hij schetst een verhaal’

Toen de onderhandelingen op de laatste dag van de conferentie op een dood punt zaten, kreeg Timmermans het woord. ‘Een uur geleden stuurde mijn zoon Marc me een foto van mijn kleinkind, Kees. Hij is één.’ Timmermans hield zijn telefoon omhoog en liet de foto zien. ‘In 2050 zal Kees 31 zijn [..] Als wij in de komende jaren falen, zal hij met andere mensen moeten vechten om water en voedsel. De harde realiteit is dat wij moeten voorkomen dat de wereld onleefbaar wordt voor onze kinderen en kleinkinderen. Dit is niet politiek, dit is persoonlijk.’

Volgens Samsom ‘kon je de zaal daarna opdweilen’ en creëerde Timmermans met de foto van zijn kleinzoon ‘politiek momentum’. Het is een beproefde aanpak van Timmermans, zegt zijn partijgenoot en Europarlementariër Mohammed Chahim tegen Follow the Money. ‘Hij is geen zuinige calvinist waar het woorden betreft. Hij is geen boekhouder die je alleen de informatie geeft die nodig is om je te overtuigen. Hij schetst een verhaal, hij neemt je mee.’ 

Soms geeft Samsom zijn baas een technische tekst over de onderhandelingspositie van de EU, die Timmermans dan gortdroog voorleest. Maar af en toe zegt Samsom: ‘Vergeet die tekst, maak er iets moois van.’ Dan volgen indringende oproepen waarin kleinkinderen, historische gebeurtenissen en maatschappelijke reflecties over elkaar buitelen.

Zo ook twee maanden geleden. Om vier uur ’s nachts nam Timmermans het woord. Iedereen in de vergaderzaal van het Europees Parlement had toen al bijna 30 uur aan onderhandelingen achter de rug. Op de agenda: de aanscherping van het Europese emissiehandelssysteem, een cruciaal onderdeel van de Green Deal. Tsjechië onderhandelt namens de lidstaten. Het wil niet vlotten.

Buiten de vergaderzaal belt Timmermans met de Duitse bondskanselier Olaf Scholz om diens tegenstribbelende regering te overtuigen, maar in de vergadering heeft hij nog nauwelijks van zich laten horen. ‘Hij wist niet veel over de details en gebruikte zijn macht niet om de zaken vooruit te helpen. Dat had ik wel verwacht,’ zegt de Duitse hoofdonderhandelaar, Peter Liese, tegen Follow the Money. Andere parlementaire bronnen gaan verder en stellen dat Timmermans’ belangstelling nu eenmaal niet bij het parlement ligt.

‘De inhoud, de strategie, de controle en het overzicht  – dat zit bij Diederik Samsom’

Maar nadat er een akkoord is, komt de redenaar ineens tevoorschijn. Timmermans heeft het niet over gratis uitstootrechten of importheffingen, maar over een kettingrokende Tsjechische dissident, schrijver en staatsman die nu op de kop af tien jaar dood is. ‘Stel je voor dat Vaclav Havel ons vannacht hier zou zien,’ zegt de Eurocommissaris tegen zijn gehoor van diplomaten, ambtenaren en Europarlementariërs. Havel zou enorm trots zijn geweest op zijn land, dat ‘Europa naar de toekomst leidt’. 

‘Hij geeft je het gevoel dat het ergens over gaat,’ zegt Chahim, die bij de nachtelijke onderhandelingen aanwezig was. ‘Dan ga je met een extra fijn gevoel naar huis. Nodig is het niet, maar het is wel prettig.’  

Urgentie en emotie

Zelfs politieke tegenstanders waarderen het. ‘Hij legt urgentie en emotie op tafel,’ zegt een hooggeplaatste Europarlementariër. Maar zijn zelfverzekerdheid kan ook een open gesprek in de weg staan. ‘Grappig hoe iemand die zo internationaal is en zoveel talen spreekt, op zulk een Hollandse wijze overtuigd is van zijn eigen gelijk.’

Anderen zien zijn retoriek eerder als een rookgordijn om te verhullen dat Timmermans de technische details van zijn beleid niet kent, al erkennen ze dat daarvan op de hoogte zijn wellicht lastig is voor iemand die klimaat pas recent tot zijn werkterrein heeft gemaakt.

Maar juist voor die detailkennis heeft hij Samsom. Die heeft de ‘brainpower’ en is de ‘mastermind’, stelt Europarlementariër Jan Huitema (VVD). ‘De inhoud, de strategie, de controle en het overzicht heeft Diederik Samsom. De retoriek zit bij Timmermans.’

Die souplesse in de omgang is ook in zijn kabinet merkbaar. Binnen zijn team is hij geliefd. Zijn medewerkers omschrijven hem als een warm mens, iemand met oog voor het leven naast het werk. Hij wil bij zijn voornaam worden aangesproken en vraagt zijn directe medewerkers te zeggen wat ze denken, niet wat zij denken dat hij wil horen. Dat is ongebruikelijk binnen de zeer hiërarchische Europese Commissie.

Timmermans hecht eraan tijd te kunnen vrijmaken voor zijn familie of een boek, en gunt dat ook zijn team. Een afwijkend standpunt binnen de Commissie, waar overuren en burn-outs eerder regel dan uitzondering zijn. Zeker binnen de afdelingen die zich met de Green Deal bezighouden is de werkdruk ‘krankzinnig’.

Dat hij de balans tussen werk en vrije tijd bewaakt, betekent overigens niet dat hij in het weekend niets van zich laat horen. Op zondagochtend stuurt hij zijn directe medewerkers via Whatsapp met grote regelmaat verhandelingen van duizend woorden over waterstof, wielrennen of een ander onderwerp dat zijn aandacht heeft. ‘Hij loopt over van passies en kennis,’ zegt een van zijn medewerkers.

Team Europe

Binnen de rest van de Commissie zijn de relaties minder soepel. Gezellig zal het nooit worden onder de workaholic Von der Leyen. Ze mag graag reppen van Team Europe, maar het college – zoals de verzameling Eurocommissarissen wordt genoemd – bestaat vooral uit Einzelgängers. ‘Het is geen hechte groep,’ erkent Samsom. Maar juist de zakelijke sfeer zou er, zo voegt hij daaraan toe, voor zorgen dat er geen sprake is van animositeit.

Die rooskleurige lezing deelt niet iedereen. ‘Volgens mij heeft hij weinig vrienden in het college,’ zegt Europarlementariër Eickhout. ‘Timmermans is een uitgesproken politicus, dus hij maakt veel vijanden. Hij had meer voor elkaar kunnen krijgen als hij meer had geïnvesteerd in de contacten met zijn collega-commissarissen.’ 

Het kost Timmermans dan ook veel tijd om alle Eurocommissarissen te overtuigen van de ingrijpende maatregelen die nodig zijn om in 2050 klimaatneutraal te kunnen zijn. Een stip op de horizon zetten is makkelijk, de consequenties ervan onder ogen zien is een ander verhaal. 

Maar misschien wil Timmermans gewoon te veel, en stuit juist dat op bezwaren. Ryszard Koziołek, rector van de universiteit van Katowice – de hoofdstad van de provincie Silezië, de belangrijkste mijnstreek van Polen – organiseerde in december 2022 een symposium waar Timmermans te gast was. Volgens de rector moet de Eurocommissaris juist in de mijnregio’s meer moeite doen om zijn transitieplannen concreet te maken.

‘Ik denk dat zijn onverbeterlijke optimisme het zwakste punt in zijn visie is’

‘Mensen hier hebben heus wel door dat er voor mijnbouw geen toekomst meer is,’ zegt Koziołek in zijn met kunst behangen werkkamer. ‘Maar Timmermans laat na om de Europese plannen uit te werken. Daarom denk ik dat zijn onverbeterlijke optimisme het zwakste punt in zijn visie is. Dat slaat niet goed aan in regio’s waar mensen bang zijn voor de toekomst. Tenzij je dat optimisme vertaalt naar concrete voorstellen.’

Samsom herinnert zich dat een van Timmermans’ collega-commissarissen tegen hem zei dat hij te veel hooi op zijn vork neemt: ‘Te veel voorstellen, te ingewikkeld, dat krijg je nooit voor elkaar.’ Timmermans reageerde met een geschiedenisles. ‘Hij antwoordde dat Mozart ooit een stuk voor de keizer van Oostenrijk speelde. Na afloop zei de keizer: “Mooi stuk Mozart, maar er zitten te veel noten in.” Toen zei Mozart: “Prima, sire, welke noten zal ik er voor u uithalen?” Met andere woorden: uit een symfonie kun je geen stukjes weghalen. Want dan gaat-ie kapot.’ 

Zelf zegt Timmermans dat hij het succes van de Green Deal zal afmeten aan de vraag hoe succesvol Polen de transitie doormaakt. Met name wat er van de mijnwerkers en hun families terechtkomt nadat de kolenwinning stopt, gaat hem aan het hart.

Tijdens zijn bezoek aan Polen eind vorig jaar kondigde Timmermans aan dat er voor de mijnregio’s bijna 4 miljard euro uit het Europese Just Transition Fund beschikbaar is. ‘De Green Deal zal alleen een succes zijn als iedereen er onderdeel van is,’ verkondigde Timmermans al bij zijn aantreden. ‘Klimaatbeleid is er niet alleen voor tofu-etende Tesla-rijders,’ voegde hij daar recent aan toe.

Hardrijders en tegenliggers

Op een ander terrein heeft Timmermans al groot succes behaald: de auto-industrie. ‘Daaraan heb ik ongelofelijk veel tijd besteed,’ zei Timmermans begin 2022 in de podcast Betrouwbare bronnen. Auto’s en bestelbusjes zijn verantwoordelijk voor bijna 15 procent van de CO2-uitstoot in Europa. De Commissie wil dat er na 2035 geen voertuigen met een verbrandingsmotor meer worden verkocht. 

Timmermans zette van meet af aan zijn zinnen op dit dossier en sprak met alle grote autobouwers van Europa, die er traditiegetrouw op konden rekenen dat hun nationale overheid in Brussel voor hun belangen streed.

Het tij zat hem mee. Een groot deel van de auto-industrie begreep inmiddels dat elektrisch rijden de toekomst heeft; het succes van Tesla bewees dat. Bovendien wisten BMW en Stellantis (maker van onder meer Citroën, Fiat, Opel en Peugeot) geen vuist te maken, vanwege hun onderlinge verdeeldheid. 

De vakbonden boden meer weerstand: zij vrezen dat er banen verloren gaan, vooral bij de toeleveranciers van onderdelen voor verbrandingsmotoren. De belofte van Europees geld voor de omscholing van werknemers en de goede relatie tussen de vakbeweging en de sociaaldemocraten van Timmermans zorgden dat ook deze hobbel werd genomen.

Dan was er nog de Eurocommissaris voor Interne Markt, de Fransman Thierry Breton, die geen geheim maakt van zijn nauwe contacten met Stellantis. Toen in het najaar van 2022 een akkoord over het einde van de verbrandingsmotor was bereikt, probeerde Breton alsnog zand in de machine te gooien. Hij trok de deadline van 2035 in twijfel en riep Europese autobouwers op om voertuigen met verbrandingsmotoren aan Afrikaanse consumenten te gaan verkopen. 

Ten overstaan van de hele Europese Commissie las Timmermans Breton de les. Hij behandelde de trotse Fransman, die ambities heeft om Von der Leyen op te volgen, als een schooljongen. In een opiniestuk deed Timmermans het nog eens dunnetjes over. ‘We moeten geen vervuilende auto’s exporteren, dat verschuift de uitstoot alleen naar een andere plek,’ schreef hij. De deadline van 2035 is in beton gegoten. 

Timmermans is stellig: collega-commissarissen kunnen gemaakte afspraken niet in twijfel trekken. Maar ook hij doet dat: toen de Commissie stelde dat investeringen in kernenergie en aardgas een groen label kunnen krijgen, nam hij afstand van dat besluit. In een interview liet hij weten dat ‘hij een andere keuze zou hebben gemaakt’. Het besluit van de Commissie om het herstelplan van Polen, dat de weg vrijmaakt naar EU-miljarden, goed te keuren, noemde hij in The Guardian ‘incorrect’. Zo sijpelt keer op keer de onenigheid naar buiten.

Boeren en chemicaliën 

De hardste confrontaties spelen zich af rond het landbouwbeleid. De onderhandelingen tussen de Commissie, het Europees Parlement en de lidstaten over het klimaat- en milieubeleid zijn in volle gang wanneer Vladimir Poetin eind februari 2022 Oekraïne binnenvalt. 

De agrarische lobby greep de oorlog aan om Timmermans’ ambities te dwarsbomen. De oorlog in Oekraïne zou volgens Copa-Cogeca, de machtige koepelorganisatie van agrarische belangen, tot voedseltekorten in Europa kunnen leiden, zeker wanneer ‘Brussel’ de vergroeningsplannen doorzet. Tijdens een hoorzitting in het Europees Parlement bijt Timmermans – die de landbouwbelangen toch al als spaak in het wiel ervoer – flink van zich af. ‘Mensen bang maken dat we in Europa straks geen eten op ons bord hebben is onverantwoordelijk. En eerlijk gezegd extreem, hoe zal ik het zeggen, ongegrond.’

Niet alleen de lobby ligt dwars. Ook de Eurocommissaris voor Landbouw, de Pool Janusz Wojciechowski, verzet zich tegen de plannen, net als verscheidene lidstaten en de christendemocratische fractie in het Europees Parlement.

De verzamelde tegenkrachten boekten succes. Uit een document van de Commissie dat de Europese nieuwssite Politico recent in handen kreeg, blijkt dat veel dossiers – van de afbouw van pesticidengebruik tot het stopzetten van subsidies ter promotie van vlees en wijn – zijn vertraagd of zelfs stil liggen.

Het geduld met het Nederlandse gedraai raakt op, de bereidwilligheid van Brussel om zich flexibel op te stellen daalt rap

Ook Nederland sputtert tegen. Het land gaat inmiddels gebukt onder de slechte uitvoering die opeenvolgende kabinetten sinds de jaren negentig aan Europese natuurwetten gaven. Het stikstofdossier en de mestderogatie bepalen het debat in Den Haag en zorgen ervoor dat het kabinet de rem zet op nieuwe initiatieven ter bescherming van biodiversiteit, die uit de Green Deal voortkomen.

De Europese Commissie stoort zich aan die opstelling. En hoewel officieel een andere Eurocommissaris dit natuurbeleid uitrolt, merken zowel Brusselse als Nederlandse betrokkenen dat Timmermans op die dossiers de Nederlandse belangen niet wil verdedigen. Het geduld met het Nederlandse gedraai raakt op, de bereidwilligheid van Brussel om zich flexibel op te stellen daalt rap en Timmermans begrijpt dat. 

Pijnlijker is dat op een van zijn dossiers de Commissievoorzitter zelf hem pootje leek te haken: chemicaliën. Volgens een netwerk van milieuorganisaties draaide Von der Leyen ‘onder druk van de Duitse chemische industrie de hervormingen de nek om’. Slechts met pijn en moeite wist Timmermans te voorkomen dat de nieuwe regels direct naar de prullenbak werden verwezen.

Hoe vervelend hij het ook vindt, de wetgeving rond landbouw, milieu en biodiversiteit staat ook bij Timmermans zelf niet bovenaan de agenda. Samsom noemt dit deel van het werk ‘de rest’ en beseft dat niet alle voorstellen het zullen halen. ‘Zulke onderwerpen komen bij wijze van spreken aan het einde van de vergadering even aan de orde, om vervolgens te worden doorgeschoven. [..] Waar biodiversiteit nu staat in de hiërarchie van de politieke discussie, is ongeveer waar klimaat tien, vijftien jaar geleden stond,’ verklaart Samsom tegenover Follow the Money. Maar veel tijd is er volgens hem niet meer. ‘Als er straks een zomer is zonder bijen, hebben we echt een heel groot probleem.’

Toekomst

Wat betekent dit voor die compositie waarin volgens Timmermans alle noten tellen? Tot verbazing van velen is het klimaatbeleid van Timmermans een kaartenhuis waarvan de meeste onderdelen fier overeind staan. Het doel om Europa in 2050 klimaatneutraal te maken, is inmiddels wettelijk vastgelegd en een aanzienlijk deel van het beleid dat bepaalt dat de uitstoot in 2030 met 55 procent moet zijn afgenomen, heeft hij door de Brusselse beleidsmolen geloodst. 

De vraag is wat zijn volgende stap zal zijn. Wil hij terug naar Nederland, en de (mede) door hem aangejaagde fusiepartij van de PvdA en GroenLinks gaan leiden? Blijft hij liever in Brussel, in de hoop alsnog de droombaan te veroveren die hem in 2019 door de vingers glipte? Dat laatste zou een huzarenstukje zijn: Eurocommissarissen krijgen zelden een derde termijn, al helemaal niet wanneer hun partij niet in de regering zit, zoals geldt voor de PvdA van Timmermans.

Voorlopig houdt Timmermans zijn kaarten tegen de borst. Maar niemand, zijn kabinetschef incluis, sluit uit dat Timmermans nogmaals zal proberen de hoogste functie in Brussel te bemachtigen. ‘Voor Frans gelden andere regels,’ zegt zijn rechterhand en Green Deal-mastermind Diederik Samsom tegen Follow the Money.

Met medewerking van Simon Van Dorpe, Peter Teffer, Hans Wetzels en Lise Witteman