Tom de Swaan, als president-commissaris de belangrijkste toezichthouder op ABN Amro, heeft zelf een steek laten vallen. Hij stak via een twijfelachtige investeringsstructuur via de Britse Maagdeneilanden en Mauritius zo’n 50.000 euro in het bedrijf Asilia, dat safari’s organiseert in Tanzania en Kenia. Asilia valt onder een vennootschap in Mauritius, dat weer geld ontvangt van Candace Management Limited, een vennootschap op de Britse Maagdeneilanden.

Die laatste vennootschap kon behalve De Swaan ook demissionair minister van Financiën Wopke Hoekstra, Maarten Muller, commissaris bij Van Lanschot Kempen, en Alexandra Schaapveld, commissaris bij Société Générale, tot zijn investeerders rekenen.

Maandagmiddag liet ABN Amro na vragen van Follow the Money weten dat De Swaan  afstand heeft genomen van deze constructie, die door het Het Financieele Dagblad, Trouw en Investico in het kader van de Pandora Papers werd onthuld. De president-commissaris schonk deze middag zijn aandeel aan de oprichter van Asilia, Jeroen Harderwijk, een oud-investeringsbankier van ABN Amro.

Know your customer

Het nieuws van zondagavond valt slecht bij veel medewerkers van ABN Amro, zo klinkt het binnen de bank. Net als andere banken heeft ABN Amro een grote Know Your Customer-afdeling opgezet die klanten doorlicht, en die zeer alert dient te zijn op constructies via oorden als de Maagdeneilanden en Mauritius. Over die uitgebreide checks van bankmedewerkers klagen veel mkb’ers.

‘De suggestie die nu is ontstaan, is met name heel erg vervelend voor al onze collega’s die zich elke dag inzetten het beste te doen voor de bank en haar klanten en terechte vragen stellen bij dergelijke bedrijfsconstructies,’ erkent De Swaan in een intern bericht aan ABN-medewerkers deze middag. ‘Daarvoor bied ik mijn welgemeende excuses aan.’ 

Dit interne bericht is het enige dat ABN Amro over de zaak kwijt wil, laat de woordvoerder weten. Een persbericht over het in opspraak raken van de topbestuurder vindt de bank niet nodig.

In april dit jaar wees het Openbaar Ministerie ABN nog terecht. De bank kreeg een boete van 480 miljoen euro wegens het niet naleven van de Wet ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering (Wwft). Het OM is naast de boete ook een strafrechtelijk onderzoek gestart naar de toenmalige leidinggevenden: Gerrit Zalm, Joop Wijn en Chris Vogelzang.  

Na de bekendmaking van de boete stelde De Swaan dat ‘dit een zeer serieuze zaak is. De bank heeft zijn poortwachtersfunctie niet goed uitgevoerd. Dat is onacceptabel en dit is niet waar ABN Amro voor staat’. 

‘ABN Amro heeft strikte belastingnormen en voert actief dialoog met klanten over hun bedrijfsconstructies,’ stelt ook de woordvoerder van ABN. ‘De heer De Swaan onderschrijft het beleid van de bank ten aanzien van ongewenste belastingconstructies. De Swaan heeft zijn investering in Asilia altijd opgegeven aan de Nederlandse belastingdienst.’ De Swaan heeft er begrip voor dat de structuur anno nu vragen oproept.

Belastingparadijs

Volgens De Swaan en ABN Amro is geen sprake van belastingontwijking. Omdat de structuur via Mauritius loopt, is dat waarschijnlijk toch het geval. ‘Mauritius is voor Afrika wat Nederland en Luxemburg zijn voor Europa,’ zegt onderzoeker Maarten Hietland van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO). 

Volgens De Swaan is het safaribedrijf een soort goed doel: hij noemde zijn investering in Het Financieele Dagblad een ‘gift’. Hoekstra vond de onderneming interessant omdat die zich bezig zou houden met ‘duurzaam toerisme’. Dat de onderneming in 2010 is ondergebracht bij het trustkantoor Mitco op Mauritius lijkt in tegenspraak met die goede bedoelingen. Uit een melding in het bedrijvenregister van Mauritius blijkt dat het safaribedrijf de status ‘global’ heeft. Dat betekent dat het in aanmerking komt voor zeer gunstige belastingtarieven.

Op Mauritius betalen bedrijven amper belasting, blijkt onder andere uit eerder onderzoek van het ICIJ. Dat kan dankzij ‘obscure internationale afspraken’, terwijl Afrikaanse landen belastinginkomsten mislopen. Uit het eerdere ICIJ-onderzoek blijkt dat een producent van kinderprogramma’s in Tanzania op advies van KPMG zichzelf geld leende via een vehikel op Mauritius. Het moederbedrijf loste die lening weer af bij de dochter op Mauritius, waardoor het 3 procent belasting betaalde over dat bedrag, in plaats van 30 procent te Tanzania. 

In Kenia zijn structuren via Mauritius eveneens omstreden. Volgens critici loopt Kenia belastinginkomsten mis vanwege een zeer nadelig belastingverdrag met Mauritius. Het Keniaanse hooggerechtshof heeft het belastingverdrag tussen Kenia en Mauritius in 2019 ongeldig verklaard. Het beroep op die uitspraak loopt nog.

De Swaan werd in 2018 benoemd tot president-commissaris bij de ABN Amro op voordracht van de Raad van Commissarissen. Hij volgde daarbij Olga Zoutendijk op.