Ruim 2 miljoen euro. Dat haalden zowel de christendemocratische Europese Volkspartij (EPP) als de sociaaldemocratische Partij van Europese Socialisten (PES) in 2017 binnen aan donaties, lidmaatschapsbijdragen en projectcontributies, samen met hun denktanks. De miljoenensubsidie van het Europees Parlement niet meegerekend. Dat is veruit het meeste van alle Europese koepelpartijen, en een veelvoud van de inkomsten van bijvoorbeeld de eurosceptische Alliantie van Conservatieven en Hervormers in Europa (ACRE).

Maar waar de eurosceptische Europese partijen de laatste jaren dikwijls in het nieuws kwamen vanwege hun schimmige private en particuliere geldschieters, bleven de grote middenpartijen — zoals PES en de EPP — buiten schot.

Deze partijen blijken er echter heel andere inkomstenbronnen op na te houden. Uit een analyse van hun geldstromen en activiteitenverslagen komt immers naar voren dat ze dikwijls een beroep kunnen doen op de goedgevulde zakken van denktanks en wetenschappelijke bureaus, die op hun beurt eveneens genoeglijk aan de subsidiekraan hangen. Want wie vóór het versterken van de Europese Unie en de transatlantische relaties is, kan al gauw rekenen op een extra zakcentje.

Netwerkactiviteiten

De Tsjechische denktank European Values beschikt over zo’n goudgerand netwerk. Nadat Tsjechië in 2004 tot de Europese Unie was toegetreden, werd deze organisatie opgericht om de westerse waarden in dat land te versterken. Daarbij zet de denktank zich vooral sterk af tegen 'vijandige invloeden' vanuit Rusland: European Values beheert onder meer het Kremlin Watch-programma, dat Russische inmenging tracht te ontmaskeren. Ook maakte de organisatie ruim 800 meldingen in het omstreden nepnieuwsregister van EU vs Disinfo.

Het heeft de organisatie in bepaalde kringen populair gemaakt. Tal van overheidsgefinancierde organen, zoals Europese instanties en diplomatieke organisaties, zetten tegenwoordig samen met European Values netwerkactiviteiten op. Meestal draaien die om thema’s als internationale vrede en veiligheid. Het ogenschijnlijke hoogtepunt daarvan: de jaarlijkse STRATCOM Summit. Onder meer de Amerikaanse en de Britse ambassade, de NAVO en de Europese Commissie verbinden hun naam én begroting aan het evenement van de denktank. 

Maar European Values is niet de enige die profiteert van die lucratieve publieke partners. Ook het Martens Centre, de denktank van de centrumrechtse Europese koepelpartij EPP, pikt daar een graantje van mee.

Tussen 2014 en 2018 nam European Values het wetenschappelijk bureau van de EPP als partner in de arm bij gemeenschappelijke projecten, waarvan de STRATCOM Summit er één is. De totale vergoeding: bijna 87.000 euro, zo blijkt uit het jaarverslag van de EPP. Zo kon de politieke denktank naast zijn reguliere subsidie van het Europees Parlement, ook verdienen aan de publieke gelden die bij European Values terecht kwamen.

De constructie blijkt vaker voor te komen: in 2017 ontving het Martens Centre op vergelijkbare wijze grote bedragen van tenminste twee andere organisaties die een partnerschap hebben met de NAVO, te weten het Institute of Democratic Politics en de Pulaski stichting. En daar blijft het niet bij: keer op keer duiken dezelfde stichtingen en bureau’s op in elkaars financiële jaarverslagen. Zo heeft European Values zeker een handvol inkomstenbronnen gemeenschappelijk met het Martens Centre. 

Soms is het niet meer duidelijk wie er doneert, en wie ontvangt

Het gaat onder meer om enkele aan het Martens Centre gelieerde Duitse denktanks, die ook reeds rechtstreeks lidmaatschapsbedragen en andere projectvergoedingen overmaken naar hun Europese koepelorganisatie. Deze denktanks beschikken dankzij de royale Duitse overheidssubsidies over zeer diepe zakken. Alleen al in 2017 vloeide er bijna een half miljoen euro van de Konrad Adenauer Stiftung, het bureau van de Duitse regeringspartij CDU, naar European Values. 40.000 euro daarvan kwam vervolgens via de Tsjechische denktank weer op de rekening van het Martens Centre terecht. De subsidiecirkel is rond.

Subsidie rondpompen

Met al dat geschuif van subsidies is het niet verwonderlijk dat soms niet meer duidelijk is wie er doneert, en wie ontvangt. Bij GLOBSEC raken de geldstromen bijzonder verknoopt. Deze Slowaakse organisatie is een voortzetting van de Slovak Atlantic Commission, die in 1993 door Slowaakse diplomaten werd opgericht om de integratie van het voormalig Sovjetland in de NAVO en de Europese Unie te bevorderen. Toen dat doel was gehaald, werd het omgebouwd tot een internationaal netwerkplatform waar publieke organisaties en bedrijven elkaar ontmoeten op thema’s als defensie en veiligheid. 

De afgelopen decennia is GLOBSEC uitgegroeid tot een van ‘s werelds grootste jaarlijkse conferenties in zijn soort. Eenieder die zich met het westerse veiligheidsbeleid wilt bemoeien, of eraan wil verdienen, moet zich hier melden. Machtige financiers zijn er dan ook te over: in het Europese transparantieregister noemt GLOBSEC onder meer het Slowaakse ministerie van Buitenlandse Zaken, de NAVO en de Europese Commissie als publieke partners. In een recent jaarverslag is eveneens terug te vinden dat bedrijven als defensieleverancier Lockheed Martin, tabaksfabrikant Philip Morris en techgigant Google een duit in het zakje doen.

Bij de verantwoording van de inkomsten noemt GLOBSEC ook het Martens Centre als financier. Maar hier gebeurt iets geks: volgens het jaarverslag van het Martens Centre is GLOBSEC juist een van hún contributeurs.

Spelen de twee partijen elkaar geld toe om de boekhouding op te fleuren? Met name voor het Martens Centre zou dit verdacht zijn, omdat het Europees Parlement extra subsidie toekent naarmate een Europese partij of haar wetenschappelijk bureau erin slaagt meer eigen inkomsten via derden te vergaren. Maar in reactie stelt de denktank van de EPP ‘nooit enige financiële ondersteuning’ te hebben gegeven aan GLOBSEC. De Slowaakse organisatie was ondanks herhaald verzoek niet bereid dit te bevestigen.

Ook de boekhouding van het European Liberal Forum (ELF), de denktank van de Europese liberale koepelpartij ALDE, roept vragen op. In 2017 ontvangt het ELF 20.000 euro van de Europese liberale jongerenorganisatie Lymec, onder de noemer ‘speciale contributie’; datzelfde jaar noteert ELF echter bij zijn uitgaven bijna 12.000 euro voor de ondersteuning van drie verschillende projecten met diezelfde jeugdclub. 

Ook Stichting Haya van Someren, de internationale tak van de VVD, schuift 20.000 euro richting ELF. Op haar beurt wordt de stichting met 9.000 euro geholpen door ELF voor de kosten voor een opleidingsklasje voor liberalen. Tot slot krijgt ELF dat jaar nog 15.000 euro van de Finse denktank Magma overgemaakt, terwijl de Europese koepelorganisatie op zijn beurt ruim 9.500 euro vrijmaakte voor een gezamenlijk project met de Finnen.

De partij van Timmermans weigert zelfs na een publieke oproep om haar inkomsten te specificeren

ELF bestrijdt niettemin dat er wordt geschoven met posten om meer subsidie op te halen: volgens het wetenschappelijk bureau beslaan de ‘speciale contributies’ die de zusterorganisaties overmaakten extra bijdragen die zijn ontvangen voor haar projecten. Andersom zijn de bedragen die ten bate van de VVD, Magma en Lymec worden genoemd, de kosten die ELF maakte voor projecten die tot stand kwamen ‘met de steun van’ de desbetreffende organisaties. ELF benadrukt dat er derhalve geen gelden rechtstreeks naar die partijkassen vloeiden en er dus geen sprake is van opportunistisch boekhouden. Ter bewijsvoering wijzen ze op het oordeel van de accountant van het Europees Parlement: die keurde hun jaarverslagen goed. 

Populismebestrijding

Waar de christendemocraten en de liberalen nog tot op zekere hoogte open kaart spelen over hun geldstromen, zijn de sociaaldemocratische koepelpartij PES en haar stichting FEPS een stuk minder openhartig over de financiën. Spitzenkandidaat Frans Timmermans mag het dan graag hebben over hoe transparantie tot vertrouwen leidt, zijn partij weigert zelfs na maanden mailen en een publieke oproep om haar inkomsten te specificeren.

Wel komt uit haar activiteitenverslagen naar voren dat ook bij de sociaaldemocraten het ‘Europese project’ nog altijd hoog op de agenda staat. In 2017 werd er bijvoorbeeld met een hele trits aan verwante, dikwijls publiek gefinancierde denktanks een conferentie in Rome georganiseerd over ‘de noodzaak en de manieren’ om het ‘project van Europese integratie te herlanceren’. Later dat jaar was er in Spanje een zomercursus over de ‘toekomst van Europese integratie’.

Ook het ‘bestrijden van populisme met progressieve thema’s’ was het hele jaar door inzet van debatten en seminars. Al die projecten werden opgezet met zusterorganisaties die van de nationale subsidiestromen profiteren.

Hoewel er wel degelijk regels zijn over de financiële invloed die overheden op de Europese partijen mogen uitoefenen, zijn die voor interpretatie vatbaar. Zo zegt de Europese Autoriteit, die namens het Europees Parlement toezicht houdt op gesubsidieerde Europese partijen, dat de partijen en hun stichtingen in principe zelf een inschatting moeten maken in hoeverre er sprake is van te veel overheidsinvloed op hun functioneren. Er wordt pas ingegrepen als er iets echt merkwaardigs opduikt. ‘Als we niets controversieels of raars zien, doen we niets’, reageert een woordvoerder van de Autoriteit desgevraagd.

Daarmee staat de poort wijd open voor het vrijelijk rondpompen van subsidiegeld. Volgende week besteedt Follow the Money daar uitgebreid aandacht aan.